"İçtihat Metni"
MAHKEMESİ : ... Bölge Adliye Mahkemesi 6. Hukuk Dairesi
SAYISI : 2022/1036 E., 2022/1069 K.
DAVA TARİHİ : 23.12.2019
İLK DERECE MAHKEMESİ : ... 5. Asliye Hukuk Mahkemesi
SAYISI : 2019/825 E., 2021/284 K.
Taraflar arasındaki itirazın iptali davasından dolayı yapılan yargılama sonunda İlk Derece Mahkemesince davanın reddine karar verilmiştir.
Kararın taraf vekillerince istinaf edilmesi üzerine, Bölge Adliye Mahkemesince başvuruların ayrı ayrı esastan reddine karar verilmiştir.
Bölge Adliye Mahkemesi kararı davacı vekili tarafından duruşma istemli, davalı vekili tarafından duruşmasız temyiz edilmekle; kesinlik, süre, temyiz şartı ve diğer usul eksiklikleri yönünden yapılan ön inceleme sonucunda, 31.10.2023 tarihinde duruşma yapılmasına ve duruşma gününün taraflara davetiye ile bildirilmesine karar verilmiştir.
Belli edilen günde gelen davacı vekili Avukat ... ile davalı vekili Avukat ...'ın sözlü açıklamaları dinlenildikten sonra işin incelenerek karara bağlanması için uygun görülen saat 14.00'te Tetkik Hâkimi tarafından hazırlanan rapor dinlenerek dosyadaki belgeler incelenip gereği düşünüldü:
I. DAVA
Davacı vekili; davalının 01.02.2012 tarihinden başlamak üzere 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu'nun (2547 sayılı Kanun) 39 uncu maddesi kapsamında yurt içi ve yurt dışında görevlendirmelerde uyulacak usul ve esaslara ilişkin Yönetmelik gereğince doktora eğitimi ve çalışmalarının devam edebilmesi için yurt dışında görevlendirildiğini, yurt dışı görevlendirmesinin sona erdiği 01.10.2016 tarihinde yapılan kontrol sonucunda görevine başlamadığı tespit edilen davalının 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'nun (657 sayılı Kanun) 94 üncü maddesi gereğince 13.10.2016 tarihi itibariyle müstafi sayıldığını, davalının görev süresi bitiminde üniversitelerinde görevine başlamayarak mecburi hizmet yükümlülüğünü yerine getirmediğini, mecburi hizmet yükümlülüğünü yerine getirmeyen davalı hakkında 2547 sayılı Kanun'un 39 uncu maddesi uyarınca yapılan görev süresi uzatmaları ve aylıklı izinli sayılmasından doğabilecek sorumlulukları gereğince, Mühendislik Fakültesi Dekanlığı tarafından 01.02.2012-01.08.2016 tarihleri arasında yatırılan maaşların toplam tutarı olan 190.340,19 TL'nin geri ödenmesi için kişi borcu dosyası açıldığını, davalı tarafından borca itiraz edildiğini, yasal süre içerisinde ödeme yapmaması üzerine davalı aleyhine takip başlatıldığını, davalının icra dosyasına itiraz etmesi üzerine takibin durdurulmasına karar verildiğini ileri sürerek; davalının icra dosyasına yaptığı itirazın iptaline, takibin devamına ve davalının icra inkar tazminatına mahkum edilmesini istemiştir.
II. CEVAP
Davalı vekili; müvekkilinin dünya sıralamasında 21. olan ve ...'nin en iyi üniversitesi olarak seçilen ... üniversitesinde doktora eğitimini tam burslu olarak kazanıp kendi başarısı ile yurt dışına gidebilme imkanı bulduğunu, akabinde davacı idarenin kimya mühendisliği bölümünde araştırma görevlisi olarak başvurup kadroya girmeye hak kazandığını ancak eğitimi devam ettiği için ...'ye geri dönmesi gerektiğini, post-doktora çalışmalarını bitirip dönmek istediğini, davacı idare tarafından davalıya eğitiminin tamamlanması için hiçbir masraf ödenmediğini, yatırılan maaşların eğitimin tamamlanması için ödenen masraf niteliğinde olmayıp araştırma görevlisi kadrosunda bulunması sebebiyle hak ettiği bedel olduğunu savunarak; davanın reddini ve davacının kötü niyet tazminatına mahkum edilmesini istemiştir.
III. İLK DERECE MAHKEMESİ KARARI
İlk Derece Mahkemesinin yukarıda tarih ve sayısı belirtilen kararıyla; davalıdan yurt dışı görevlendirmesi için Yönetmelik gereğince alınması gereken taahhüt ve kefalet senedinin alınmadığı, 2547 sayılı Kanun'un 35 inci maddesinde mecburi hizmet yükümlülüğünün ihlali halinde öngörülen tek yaptırımın araştırma görevlisinin başka bir yüksek öğretim kurumunda görevlendirilmemesi olduğu, ödenen maaşların iade edileceğine dair yasal bir düzenlemenin bulunmadığı, maaşın araştırma görevlilerine araştırma görevlisi kadrosunda bulunması nedeniyle çalışmaları karşılığında verildiği, iadesinin kabul edilmesinin 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyet Anayasası'nda (Anayasa) düzenlenen angarya yasağının ihlali sayılacağı gerekçesiyle, davanın reddine karar verilmiştir.
IV. İSTİNAF
A. İstinaf Yoluna Başvuranlar
İlk Derece Mahkemesinin yukarıda belirtilen kararına karşı, süresi içinde taraf vekilleri istinaf başvurusunda bulunmuştur.
B. İstinaf Sebepleri
1. Davacı vekili; Mahkeme kararında görevlendirmenin 2547 sayılı Kanun'un 35 inci maddesine göre yapıldığı belirtilmiş ise de, ilgili Kanun'un 39 uncu maddesine göre görevlendirilmenin yapıldığını, Mahkemece davalının yurt dışı görevlendirilmesi için Yönetmelik gereğince alınması gereken taahhüt ve kefalet senedi alınmadığı belirtilmiş ise de görevlendirme yazısında geçtiği üzeri davalının mecburi hizmet yükümlülüğünü kabul etmesi nedeniyle cezai şartı da yerine getireceğini kabul ettiğini, davalının dört yıl boyunca ödenen maaşların karşılığı olarak mecburi hizmeti yerine getirmeyerek kamunun zarara uğramasına neden olduğunu, 2547 sayılı Kanun'un 39 uncu maddesi ile yurt dışına gönderilen öğretim üyelerine de 657 sayılı Kanun'un uygulanması gerektiğini, davalının mecburi hizmet yükümlülüğünü yerine getirmediği için yaptırım olarak belirlenmiş 657 sayılı Kanun'un 79, 224 ve 225 inci maddeleri ile düzenlenen cezai şartları ödemesi gerektiğini, Mahkemece bu hususlar göz ardı edilerek davalı ile alakası olmayan 2547 sayılı Kanun'un 35 inci maddesine göre düzenlenmiş Yönetmeliğe göre hüküm kurulduğunu ileri sürerek, İlk Derece Mahkemesi kararının kaldırılmasına ve davanın kabulüne karar verilmesini istemiştir.
2. Davalı vekili; davacı kurum ile arasında hiçbir taahhütname veya kefalet senedi düzenlenmediğini, müvekkilinin mecburi hizmet yükümlülüğünün yerine getirilmemesi halinde hak ettiği maaşları faizi ile geri ödeyeceğine dair bir cezai şart üstlenmediğini, davacı kurumun yatırılan maaşların iadesi talebinin hiçbir yasal dayanağı bulunmadığını, alacağının olmadığını bildiği veya bilmesi gereken bir durumda olduğu halde icra takibine girişen alacaklının kötü niyetli olduğunu belirterek, davacının kötü niyet tazminatına mahkûm edilmesine karar verilmesini talep etmiştir.
C. Gerekçe ve Sonuç
Bölge Adliye Mahkemesinin yukarıda tarih ve sayısı belirtilen kararıyla; davalıya araştırma görevlisi olarak çalışmaları karşılığında bulunduğu kadrosu nedeni ile yapılan ödemelerin yurt dışı doktora eğitimi sonrası zorunlu mecburu hizmete başlamaması dolayısıyla müstafi sayılması nedeni ile iadesinin talep edilemeyeceği, davacının davalı hakkında kötü niyetli olarak icra takibi yaptığının yeterli ve kesin delillerle ispat edilememesi ve kötü niyet tazminatının yasal şartları oluşmadığı gerekçesiyle, tarafların istinaf başvurularının ayrı ayrı esastan reddine karar verilmiştir.
V. TEMYİZ
A. Temyiz Yoluna Başvuranlar
Bölge Adliye Mahkemesinin yukarıda belirtilen kararına karşı, süresi içinde taraf vekilleri temyiz isteminde bulunmuştur.
B. Temyiz Sebepleri
1. Davacı vekili, istinaf itirazlarını tekrarlayarak kararın bozulmasını istemiştir.
2. Davalı vekili, istinaf itirazlarını tekrarlayarak kararın bozulmasını istemiştir.
C. Gerekçe
1. Uyuşmazlık ve Hukuki Nitelendirme
Uyuşmazlık, mecburi hizmet yükümlülüğünün ihlali nedeniyle ödenen yurt içi aylıklarının tahsili amacıyla başlatılan icra takibine vaki itirazın iptali istemine ilişkindir.
2. İlgili Hukuk
1. Anayasa'nın 18 inci maddesi.
2. 2547 sayılı Kanun'un 33, 35 ve 39 uncu maddeleri.
3. Bir Üniversite Adına Bir Diğer Üniversitede Lisansüstü Eğitim Gören Araştırma Görevlileri Hakkında Yönetmeliği'nin 4/4 üncü maddesi.
4. 2004 sayılı İcra İflas Kanunu'nun (2004 sayılı Kanun) 67 nci maddesinin ikinci fıkrası.
3. Değerlendirme
1.Türk hukukunda mecburi hizmet yükümlülüklerinin bir kısmı Anayasa'da bir kısmı ise kanunlarda düzenlenmiştir. Eğitilme ve yetiştirilme karşılığı olarak öngörülen mecburi hizmet yükümlülüğü 2547 sayılı Kanun'un 33, 35 ve 39 uncu maddelerinde düzenlenmiştir. 2547 sayılı Kanun'un 35 inci maddesinde araştırma görevlilerinin yurt içinde bir diğer üniversitede görevlendirilmeleri, öğretim elemanlarının yurt içinde ve yurt dışında görevlendirilmeleri ise 39 uncu maddede düzenlenmiştir.
Anılan Kanun'un 39 uncu maddesinde; "Öğretim elemanlarının kurumlarından yolluk almaksızın yurt içinde ve dışında kongre, konferans, seminer ve benzeri bilimsel toplantılarla, bilim ve meslekleri ile ilgili diğer toplantılara katılmalarına, araştırma ve inceleme gezileri yapmalarına, araştırma ve incelemenin gerektirdiği yerde bulunmalarına, bir haftaya kadar dekan, enstitü ve yüksek okul müdürleri, onbeş güne kadar rektörler izin verebilirler. Bu şekilde onbeş günü aşan veya yolluk verilmesini gerektiren veya araştırma ve incelemenin gerektirdiği masrafların üniversite ile buna bağlı birimlerin bütçesinden veya döner sermaye gelirlerinden ödenmesi icabeden durumlarda, ilgili yönetim kurulunun kararı ve rektörün onayı gereklidir.
Öğretim elemanları birinci fıkrada ve bu Kanunun 33 üncü maddesinde sayılan yurt dışına gönderilme halleri dışında mesleklerine ait hizmetlerde yetiştirilmek, eğitilmek, bilgilerini artırmak veya staj yapmak için Yükseköğretim Kurulunun teklifi üzerine Bakanlar Kurulunca üniversiteler itibariyle bir yılı geçmeyecek şekilde her yıl belirlenecek kontenjan ve süreler dahilinde yurt dışına gönderilebilecekleri gibi aynı amaçlarla dış burslara dayanılarak da gönderilebilirler. Belirlenen kontenjanların üniversiteye bağlı birimler arasında dağıtımı üniversite yönetim kurulunun kararı ve rektörün onayı, gönderilme ise ilgili yönetim kurulunun kararı ve rektörün onayı ile olur. Zorunlu hallerde yurt dışında kalma süresi ilgili yönetim kurulunun kararı ve rektörün onayı ile yarısına kadar uzatılabilir. Bunlar hak ve yükümlülükleri bakımından 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa göre aynı amaçla yurt dışına gönderilenlerin tabi oldukları hükümlere tabi olurlar. Ancak, bunlara yapılacak ödemenin miktarı Devlet memurlarına yapılacak ödemeyi geçmemek üzere üniversite yönetim kurulunca daha düşük olarak tespit edilebilir. Öğretim elemanlarından kendilerine yurt dışı kuruluşlarınca burs veya ücret sağlananlar, görev yapacakları sürece Yükseköğretim Kurulunun belirleyeceği esaslara göre üniversite yönetim kurulunun kararı ile aylıklı veya aylıksız izinli de sayılabilirler.
Gerek birinci fıkraya göre geçici görev yolluğu verilmek suretiyle yurt içinde ve yurt dışında bir yere gönderilenler olsun, gerekse ikinci fıkraya göre gidiş - dönüş yol yevmiyesi ile gideri ödenmek suretiyle yurt dışına gönderilenler olsun, bunlara verilecek yolluk, emsali Devlet memuruna verilen yolluğun aynı olmak üzere genel hükümler çerçevesinde tespit edilir. Geçici görev yolluğu Yükseköğretim Kurumu hesabına gönderilenlere kurum bütçesinden üniversite dışındaki kurum hesabına gönderilenlere ise ilgili kurumun bütçesinden ödenir.
(Ek fıkra: 14/05/1997 - 4249/2 md.) T ürk Cumhuriyetleri ve Akraba Topluluklarındaki Yüksek Öğretim Kurumlarından resmi davet alan öğretim elemanlarına 3 yılı aşmamak ve bütün özlük hakları saklı kalmak üzere üniversite yönetim kurulunun kararı ve Milli Eğitim Bakanlığının onayı ile aylıklı izin verilebilir.(Ek cümle: 24/05/2013-6487 S.K./17. md) Uluslararası andlaşmalarla kurulan üniversitelerde bu süre beş yıla kadar uzatılabilir. " şeklinde düzenlemeye yer verilmiştir.
2. 657 sayılı Kanun'un 79 uncu maddesinde; "78 inci maddede yazılı olanlar kadrolarında bırakılırlar. Kadro karşılığı sözleşme ile istihdam edilenlerin sözleşmeleri devam eder ve (Şahsen özel burs sağlayan ve bu burstan istifade etmesi için kurumlarınca kendilerine maaşsız izin verilmesi uygun görülenler hariç) aylık ve diğer her türlü ödemeleri ile sözleşme ücretlerinin Kanuni kesintilerinden sonra kalan net tutarının %60'ını Kurumlarından alırlar. Bunların kademe ilerlemesi; emeklilik ve diğer bütün hakları ve yükümlülükleri devam eder. İzin bitiminde yol süresi hariç 15 gün içinde görevlerine dönerler. Bunlardan kurumlarınca kendilerine maaşsız izin verilmesi uygun görülenlerin bu süreleri keseneklerinin ve karşılıklarının kendileri tarafından her ay T.C. Emekli Sandığına gönderilmesini kabul etmeleri şartıyla emeklilik yönünden eski derecelerinde değerlendirilir.
(Değişik fıkra: 22/08/1989 - KHK - 378/2 md.) (Değişik cümle: 23/07/2010-6009 S.K/60.md.) Kurumlarınca gönderilenlerden, uluslararası kuruluşlarda staj yapan ve çalışma esas ve usulleri ile misyon şeflikleriyle ilişkileri Devlet Personel Başkanlığının görüşü üzerine Dışişleri Bakanlığınca belirlenen memurlara, gittikleri ülkelerde sürekli görevle bulunan ve dokuzuncu derecenin birinci kademesinden aylık alan meslek memurlarına ödenmekte olan yurtdışı aylığı tutarı, diğerlerine bu tutarın 2/3'ü ödenir. (Değişik cümle: 17/09/2004 - 5234 S.K./1.mad) Şahsen özel burs sağlayan ve bu burstan istifade etmesi için kendilerine maaşsız izin verilenler ile Bakanlar Kurulunca kurumlar itibarıyla belirlenen kontenjan dışında gönderilenler hariç olmak üzere, burslu gidenlerin aldıkları burs miktarları bu miktarın altında ise aradaki fark kurumlarınca kendilerine ayrıca ödenir.
(Değişik fıkra: 12/02/1982 - 2595/6 md.) Bu suretle yapılacak fark ödeme, her türlü vergiden müstesnadır.
Sürelerinin bitiminde görevlerine başlamıyanlar çekilmiş sayılırlar. Bu suretle çekilmiş sayılanlar aylık ve yol giderleri de dahil olmak üzere kendilerine kurumlarca yapılmış bulunan bütün masrafları iki kat olarak ödemeye mecburdurlar.
Görevlerine başlayıp da yükümlü bulundukları mecburi hizmetini bitirmeden ayrılanlar veya bir ceza sebebi ile memurluktan çıkarılmış olanlar mecburi hizmetlerinin eksik kalan kısmı ile orantılı miktarı iki kat olarak ödemek zorundadırlar." düzenlemesi yer almaktadır.
3. Sayıştay Genel Kurulunun 17.09.2001 tarihli ve 4995/4 sayılı kararında; 657 sayılı Kanun'un 79 uncu maddesinin dördüncü fıkrasındaki geri ödenmesi öngörülen “aylık” kavramından, yurt dışı aylıklarının anlaşılması gerektiği belirtilmiştir.
4. Anayasa'nın 18 inci maddesinde zorla çalıştırma yasağı ile birlikte düzenlenen angarya yasağı açısından yüklenme senetlerindeki maaşın geri verileceği yönündeki düzenleme değerlendirildiğinde; angarya yasağı Anayasa Mahkemesi kararlarında; kişinin emeğinin karşılığını almada zorla çalıştırılması, bir maldan ya da kişinin çalışmasından karşılıksız yararlanma şeklinde tanımlanmıştır (.... AYM, E; E:2011/150, K:2013/30, KT:14.02.2013). Öğretim görevlileri 2547 sayılı Kanun'un 39 uncu maddesine göre yapılan görevlendirme kapsamında çalışırken maaş almakta iseler de; maaşların geri verilmesi durumunun angarya yasağının ihlali olduğu kabul edilmelidir.
5. Açıklanan bu nedenlerle; taraflar arasında bir yüklenme senedinin de bulunmadığı gözetildiğinde mecburi hizmet yükümlülüğünün yerine getirilmemesi halinde araştırma görevlisi kadrosunda bulunmanın ve çalışmanın karşılığı olan yurt içi aylıklarının iade edilmesinin angarya yasağı kapsamında olduğunun kabulü gerekmekle davacının temyiz itirazlarının reddi gerekmiştir.
6. 2004 sayılı Kanunu'nun 67 nci maddesinin ikinci fıkrasında düzenlenen ve "kötü niyet tazminatı" olarak adlandırılan tazminat, takibe girmekte kötü niyetli olduğu borçlu tarafından açıkca kanıtlanmış olan ya da öyle olduğu ayrıca kanıtlanmasına gerek bulunmaksızın dosya kapsamından açıkca anlaşılabilen alacaklıya yönelik bir yaptırım niteliğindedir. Somut olayda, davacı üniversitenin takipte kötü niyetli olduğu hususu davalı tarafından ispat edilememiş olduğundan, davalı vekilinin temyiz itirazlarının reddi gerekmiştir.
VI. KARAR
Açıklanan sebeplerle;
Temyiz olunan Bölge Adliye Mahkemesi kararının 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 370 inci maddesinin birinci fıkrası uyarınca ONANMASINA,
17.100,00 TL Yargıtay duruşması vekalet ücretinin davacıdan alınıp davalıya verilmesine,
Dosyanın İlk Derece Mahkemesine, kararın bir örneğinin kararı veren Bölge Adliye Mahkemesine gönderilmesine,
31.10.2023 tarihinde oy birliğiyle karar verildi.