"İçtihat Metni"
İNCELENEN KARARIN
MAHKEMESİ : Samsun Bölge Adliye Mahkemesi 1. Hukuk Dairesi
SAYISI : 2022/496 E., 2022/810 K.
DAVA TARİHİ : 28.12.2017
HÜKÜM/KARAR : Esastan Ret
İLK DERECE MAHKEMESİ : Samsun 3. Asliye Hukuk Mahkemesi
SAYISI : 2017/599 E., 2021/431 K.
Taraflar arasındaki alacak davasından dolayı yapılan yargılama sonunda İlk Derece Mahkemesince davanın kabulüne karar verilmiştir.
Kararın davalı vekilince istinaf edilmesi üzerine, Bölge Adliye Mahkemesince başvurunun esastan reddine karar verilmiştir.
Bölge Adliye Mahkemesi kararı davalı vekilince temyiz edilmekle; kesinlik, süre, temyiz şartı ve diğer usul eksiklikleri yönünden yapılan ön inceleme sonucunda, temyiz dilekçesinin kabulüne karar verildikten ve Tetkik Hâkimi tarafından hazırlanan rapor dinlendikten sonra dosyadaki belgeler incelenip gereği düşünüldü:
I. DAVA
Davacı vekili dava dilekçesinde özetle; davacı ile davalı idare arasında Çal Köyü Konkasör Tesisi ve Taşocağı İşletme Hakkı Sözleşmesi akdedildiğini, sözleşmenin konusunun 3. maddesinde belirtildiğini, buna göre mülkiyeti Samsun İl Özel İdaresine, işletme hakkı Vezirköprü Köylere Hizmet Götürme Birliğine ait 90/Ton/Saat üretim kapasiteli Çal Köyü sınırları içinde bulunan konkasör tesisi ve taşocağının malzeme karşılığı işletme hakkının devredilmesi olduğunu, sözleşme gereği Maden İşleri Genel Müdürlüğü tarafından 29/08/2009 tarihinde 55/20005-49 sayılı hammadde üretim izni düzenlendiğini ve 9,92 hektar arazide kurulu konkasör tesisi ve taşocağı işletme hakkı 31/08/2008 tarihinde imzalanan sözleşme ile işletme hakkının davacı şirkete devredildiğini, davacı şirketin işletme karşılığı A ve B tipi mıcır ile elek artığı cinslerden toplam 16.430,00 m³ malzemeyi işletme hakkı süresi içerisinde davalı idareye teslim etmeyi taahhüt ettiğini, davacının ürettiği fazla imalatı ise satarak gelir elde edebileceğini, davacı şirketin sözleşmeden doğan yükümlülüklerini yerine getirdiğini ve öngörülen miktarda malzemeyi davalı tarafa teslim ettiğini, ancak davacının işletme hakkı süresi içerisinde sözleşmenin 4.maddesi gereği üretim süresi içerisinde ürettiği fazla miktardaki malzemeyi hiçbir şekilde ticaretine konu edemediğini, davacı tarafından bütün bu hususlarla ilgili olarak davalı idareye 20/02/2008 tarihli yazı gönderildiğini ve mağduriyetinin önlenmesi, sözleşmedeki taahhüdün dışında olan ve davacıya ait olan malzeme bedelinin ödenmesinin istenildiğini, ancak sonuç alınamadığını, Maden Kanunu Uygulama Yönetmeliğinin 58.maddesinde “Hammadde üretim izni verilen kamu kurum ve kuruluşu izin verilen alanla ilgili her türlü faaliyetine ilişkin olarak kanun hükümleri kapsamında Bakanlığa karşı sorumludur. Verilen izin çerçevesinde kamu kurum ve kuruluşunca üretilen hanımadde, proje amacı dışında kullanılamaz, satılamaz, ticarete konu edilemez. İlgili kamu kurum ve kuruluşu'nun üçüncü kişiler ile yapacağı sözleşmelerde ve proje maliyetlerinde bu hususların göz önüne alınması zorunludur. Üretim yapılan alandaki hammaddenin projede belirtilen amaç dışında kullanıldığının tespit edilmesi halinde, kamu kurum ve kuruluşuna amaç dışı kullanılan hammaddenin devlet hakkına esas teşkil edecek ocak başı satış bedelinin beş katı tutarında idari para cezası verilir. Yapılan üretimin projede belirtilen amaç dışında kullanımının ikinci kez tespiti halinde izin iptal edilir” dendiğini, davalı idarenin kötü niyetli olarak mevcut hüküm karşısında kendisi ile geçersiz bir sözleşme akdettiğini, Vezirköprü 2. Asliye Hukuk Mahkemesinin 2008/38 D. İş sayılı dosyası ile davacıya ait fazladan çıkarılan malzemenin cins ve miktarının tespit edildiğini ve düzenlenen bilirkişi raporu ile belirlenen A tipi 20.065,73 Ton, B tipi 21.897,26 ton ve de elek altı malzemenin 35.265,00 ton olmak üzere toplam 77.228,47 Ton malzeme ve 117.493,00 Ton taş hammaddesinin olduğunun belirlendiğini, bu malzemenin davacı tarafından davalı idareye teslim edildiğini ve davalı idarece kullanıldığını, davacı tarafından bilirkişi marifeti ile tespit edilen malzeme bedelinin davalı idareden talep edilmiş ise de bugüne kadar idare tarafından davacıya herhangi bir ödeme yapılmadığını, açıklanan nedenlerle; fazlaya ilişkin hakları saklı kalmak kaydıyla, tespit raporu ile de belirlenen toplam 77228.47 ton malzeme ve 117493.00 ton taş hammadde malzeme bedeli tutarının ve ayrıca geçersiz sözleşme ile uğradığı zarar ve ziyan henüz belli olmadığından ve bilirkişi incelemesi ile belirleneceğinden ve alacağın tam ve kesin olarak belirlenebilmesinin mümkün olduğu anda 6100 sayılı HMK m.107 ve diğer yasal mevzuat gereği arttırılmak üzere şimdilik 20.000,00 TL alacağının 20/02/2008 tarihinden itibaren işleyecek reeskont faizi ile birlikte davalıdan tahsiline karar verilmesini talep etmiş, davacı vekili 15/10/2021 tarihli dilekçesi ile talebini 378.755,91 TL'ye arttırdığını beyan etmiştir.
II. CEVAP
Davalı vekili cevap dilekçesinde özetle; davacının, davalı idare ile karşılıklı olarak imzaladığı sözleşmeye göre taahhüt ettiği malzeme miktarını teslim ettiğini, ancak fazla yaptığı imalatı ek sözleşme, vb protokol ile resmiyet kazandırması veya kendi otokontrol mekanizmasını yaparak üretimi durdurması gerektiğini, üretilen fazla imalatın proje amacı dışında kullanılamayacağını, satılamayacağını ve ticarete konu edilemeyeceğini beyan ederek davanın reddine karar verilmesini talep etmiştir.
III. İLK DERECE MAHKEMESİ KARARI
İlk Derece Mahkemesinin yukarıda tarih ve sayısı belirtilen kararı ile davacı yüklenici ile davalı idareye devredilen Vezirköprü Köylere Hizmet Götürme Birliği arasında 04/08/2006 tarihinde Çal Köyü Konkasör Tesisi ve Taşocağı İşletme Hakkı Sözleşmesi imzalandığı, sözleşmenin 4. maddesinde yüklenicinin işletme hakkı karşılığı olarak A ve B tipi mıcır ile elek artığı cinslerinden 16.430,00 m³ malzemeyi işletme hakkı süresi içerisinde idareye teslim etmeyi taahhüt ettiği, sözleşme kapsamında konkasör tesisi ve taşocağının işletme hakkının, taşocağı ruhsatının bitiş tarihi olan 30/01/2008 tarihine kadar devredileceği ancak yüklenicinin bedelini karşılamak üzere taşocağı ruhsat süresini uzatması ve davalı idare ile yüklenicinin anlaşması halinde işletme hakkı süresinin 30/01/2008 tarihinden itibaren 2 yıla kadar daha uzatılabileceği, davalı idarenin davacı yükleniciye göndermiş olduğu 04/02/2008 tarih, 27 sayılı yazısında özetle; taraflar arasında yapılmış bulunan sözleşmenin 7.maddesine göre işletme süresi 30/01/2008 tarihinde tamamlandığından sözleşme şartlarına uygun olarak kullanılan mevcut tesisin idarelerine teslim edilmesinin istenildiği, davacı yüklenicinin 20/02/2008 tarihli yazısında ise; sözleşmenin 7. maddesinde yer alan malzeme karşılığı ibaresinin kanuna ve buna bağlı yönetmelik esaslarına aykırı olmasından dolayı söz konusu sözleşme ile mutabık kalınan çalışmaları karşılığı olarak firmalarına ait takribi 200.000 m³ malzeme miktarının malzeme karşılığı değil, bayındırlık birim fiyatları esas alınarak malzeme bedeli karşılığı hizmet satın alma olarak Çal Köyü Konkasör Tesisi ve Taş Ocağının davalı idareye tesliminden önce firmalarına ödenmesi ayrıca sözleşme ile yapılan iş karşılığı takribi 200.000 m³ bırakılan malzemenin Çal Köyü Konkasör Tesisi ve Taşocağının idareye tesliminden sonra satılması halinde kanun ve buna bağlı yönetmelik esaslarından dolayı doğabilecek yükümlülük ve ekonomik yönden doğabilecek mağduriyetin giderilmesinin istenildiği, davacı tarafından Vezirköprü 2. Asliye Hukuk Mahkemesinin 2008/38 Değişik İş sayılı dosyasına sunduğu dilekçesinde sözleşme konusu konkasör sahasında halen müvekkili şirket tarafından kırılmış kullanıma hazır taşlar ile taşocağından patlatılmış ve kırılmaya hazır taşların miktarının tespitinin talep edildiği, yaptırılan tespit ve aldırılan bilirkişi raporuna göre 20.065,73 ton A tipi mıcır, 21.897,26 Ton B tipi mıcır, 35.265,48 ton elek altı, 117.493,00 ton taş ham maddesinin bulunduğunun tespit edildiği, tespit edilen malzemelerden A tipi mıcır malzemesinin değerinin 71.293,54 TL, B tipi mıcır malzemesinin değerinin 77.800,96 TL, elek altı malzemesinin değerinin 125.298,25 TL ve tüvanan malzemesinin değerinin 104.363,16 TL olduğu, toplam malzeme değerinin ise 378.755,91 TL olduğu, davacı yüklenicinin, davalı idare tarafından alınan malzemelerine karşılık olmak üzere davalı idareden talep edebileceği bedelin dosyada mevcut 27/11/2020 kayıt tarihli bilirkişi raporunda açıklanan 1.metot ile yapılan hesaplamaya uygun olarak 378.755,91 TL olduğunun belirtildiği, davacı vekili tarafından sunulan 15/10/2021 tarihli ıslah dilekçesi ile talebin 378.755,91 TL'ye arttırıldığı ve bu bedel üzerinden de eksik harcı ikmal ettiği anlaşılmakla, mahkemece benimsenen, hüküm ve denetime elverişli olan 03/08/2021 havale tarihli bilirkişi raporu ile tespit edilen zararın davalı idareden tahsili gerektiği belirtilerek davanın kabulüne, 378.755,91 TL'nin 20.02.2008 tarihinden itibaren işleyecek reeskont faizi ile davalıdan alınarak davacıya verilmesine karar verilmiştir.
IV. İSTİNAF
A. İstinaf Yoluna Başvuranlar
İlk Derece Mahkemesinin yukarıda belirtilen kararına karşı süresi içinde davalı vekili istinaf başvurusunda bulunmuştur.
B. İstinaf Sebepleri
Davalı vekili istinaf dilekçesi ile özetle; mahkemece verilmiş olan kararın usul ve yasaya aykırı olduğunu, 27.03.2014 tarihli ve 141 sayılı Komisyon kararı ile Samsun il Özel İdaresine ait konkasör-asfalt plent-depolama tesisinin devir, tescil ve teslim işleri Samsun Büyükşehir Belediye Başkanlığı adına yapılmasına karar verildiğini, 28.03.2014 tarihli ve 176 sayılı Komisyon kararı ile Samsun İl Özel İdaresine ait I(a) ve II(a) grubu maden ocaklarına ait hammadde üretim izinlerinin devir, tescil ve teslim işlerinin Samsun Büyükşehir Belediye Başkanlığı adına yapılmasına karar verildiğini, Vezirköprü Belediyesi ile İl Özel İdaresinin 04.05.2013 tarihinde karşılıklı olarak imzaladıkları protokol ile konkasör tesisinin Vezirköprü Belediyesine tahsis edildiğini, 19.06.2014 tarihli ve 252 sayılı komisyon kararı ile Samsun Büyükşehir Belediye Başkanlığına tahsisinin sağlandığını, 12.06.2014 tarihli ve 50986 sayılı Maden İşleri Genel Müdürlüğü'ne ait yazıyla Büyükşehir Belediye Başkanlığına devir işlemi uygun bulunan 55/2005-49 sayılı hammadde üretim izin belgesinin 9.92 hektar alan için yeniden düzenlendiğini, Büyükşehir Belediye Başkanlığı tarafından 55/2005-49 sayılı hammadde üretim izin belgesi kapasite artışına gidildiğinden yapı hammaddesi talep formu ile yapıları müracaatlarının Maden İşleri Genel Müdürlüğünce uygun bulunarak 19,18 bektar alan için yeniden düzenlendiğini, akabinde mevcut diğer izinlerinde maden ruhsatı ile uyumlu hale getirildiğini, taraflar arasında imzalanan sözleşmenin 4. maddesi gereği davalıya cins ve miktarı belirtilen malzemeyi teslim etmiş olduğundan bahisle taahhüt dışında ürettiği fazla imalatı kendine gelir elde etmeyi düşündüklerini ancak üretim yapılan alandaki hammaddenin projede belirtilen amaç dışında kullanıldığının tespit edilmesi halinde, kamu kurum ve kuruluşuna amaç dışı kullanılan hammaddenin devlet hakkına esas teşkil edecek ocak başı satış bedelinin beş katı tutarında idari para cezası verileceğini, yapılan üretimin projede belirtilen amaç dışında kullanımının ikinci kez tespiti halinde iznin iptal edileceğine dair hükmün yer aldığını, dava konusu taş ocağının davacı tarafından 04.08.2006 tarihi ile 04.02.2008 tarihleri arasında işletildiğini, sözleşme gereğince, sözleşme süresi içerisinde davacı tarafından 16430 m3 malzeme işletme hakkı karşılığı olarak özel idaresine verilmesinin kararlaştırıldığını, kapatılan Özel İdare ile davacı şirket arasında yapılan sözleşmenin Maden Kanunu ve Maden Kanunu Uygulama Yönetmeliğine açıkça aykırı olduğunu, davacının fazla malzeme üretmiş olmasının sözleşmeden kaynaklanan ya da idarenin hatasından kaynaklanan bir husus olmadığını, davacının bilerek ve isteyerek kendisinden böyle bir talep yok iken fazla malzeme ürettiğini, üretilen hammadde ticarete konu edilemeyeceğinden, yalnıza imalat bedelinin talep edilebileceğini, imalat hesabının da piyasa koşullarından yola çıkarak yapılmasının son derece hatalı olduğunu, bu sebeple maden gelir hesabının hangi yönteme göre yapıldığının açıklandığı ve hesaplama usul ve yönteminin aşama aşama gösterilerek anlaşılabilir hale getirildiği ek bilirkişi raporu alınmamasının da hukuka aykırılık teşkil ettiğini, davalı idarenin bir kamu kurumu olduğunu, tacir sıfatı bulunmadığını, mahkeme tarafından gerekçeli kararda reeskont faizine hükmedilmesinin de hatalı olduğunu, ayrıca zamanaşımı itirazları yönünden de inceleme yapılmadan karar verildiğini belirterek, yerel mahkeme kararının kaldırılması istemi ile istinaf başvurusunda bulunmuştur.
C. Gerekçe ve Sonuç
Bölge Adliye Mahkemesinin yukarıda tarih ve sayısı belirtilen kararı, davacı yüklenici ile davalı idare arasında 04/08/2006 tarihinde Çal Köyü Konkasör Tesisi ve Taşocağı İşletme Hakkı Sözleşmesi yapıldığı, sözleşmenin 4. maddesine göre yüklenicinin davalıya A ve B tipi 8.215 metreküp mıcır ile 8.215 ton elek artığı vermeye yüklendiği, davalının da sözleşmenin 3.maddesince malzeme karşılığı taş ocağı işletme hakkını davacıya verdiğinin sözleşmeden ve ihale evraklarından anlaşıldığı, sözleşmenin bitim tarihi 30.01.2018 olup, taşocağının bu tarihte idareye teslim edildiği, sözleşme gereği davacının edimi olan 16.430 metreküp malzemenin de davalı idareye teslim edildiği, davacının Maden Kanunu gereği fazladan ürettiği malzemeyi satamadığını, fazla ürettiği malzemeyi davalının kullandığını, fazla ürettiği bu malzemenin sözleşme gereği bedelinin kendisine verilmesini istediği, davacının Vezirköprü 2. Asliye Hukuk Mahkemesinin 2008/38 Değişik İş dosyası ile taş ocağında tespit yaptırdığı, yapılan tespit sonucu mahallinde A tipi 20.065,73 ton, B tipi 21.897,26 ton mıcır, elek altı 35.265,48 ton, taş ham maddesi 117.493,00 ton malzeme ürettiğinin anlaşıldığı, sözleşme gereği taş ocağının işletme hakkı davacıya verildiğine göre edimini yerine getiren yükleniciye yaptığı işin karşılığının davalı tarafça ödenmesi gerektiği, fazladan üretilen malzeme tutarının tespit dosyası ile belirlendiği, bu malzemeyi de dosya kapsamına göre davalı idarenin kullandığı, kullanılan malzeme bedelinin de alınan bilirkişi raporuna göre 378.755,91 TL olduğu, yapılan hesaplamanın sözleşme hükümleri ve hukuka uygun olup bu bedelin davalı tarafça davacı yükleniciye ödenmesinin isabetli olduğu, ayrıca davacı tacir olup ticari işletmesi ile ilgili olarak alacağı için reeskont faizi istemesinde de hukuka aykırı bir durum bulunmadığı belirtilerek davalı vekilinin istinaf başvurularının esastan reddine karar verilmiştir.
V. TEMYİZ
A. Temyiz Yoluna Başvuranlar
Bölge Adliye Mahkemesinin yukarıda belirtilen kararına karşı süresi içinde davalı vekili temyiz isteminde bulunmuştur.
B. Temyiz Sebepleri
Davalı vekili temyiz başvuru dilekçesinde istinaf dilekçesi içeriğini tekrar ederek hükmün bozulmasını talep etmiştir.
C. Gerekçe
1. Uyuşmazlık ve Hukuki Nitelendirme
Uyuşmazlık, eser sözleşmesi uyarınca alacak istemine ilişkindir.
2. İlgili Hukuk
6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununun 107, 109, 176, 369, 370 ve 371. maddeleri, 6098 sayılı TBK 470-486 maddeleri.
3. Değerlendirme
1.Davacı taraf, sözleşmeden doğan yükümlülüklerini yerine getirdiğini ve öngörülen miktarda malzemeyi davalı tarafa teslim ettiğini, ancak davacının işletme ve üretim hakkı süresi içerisinde sözleşmenin 4.maddesi gereği üretmesi gerekenden fazla miktarda ürettiği malzemeyi hiçbir şekilde ticaretine konu edemediğini, zararı olduğunu, uğradığı zararın henüz belli olmadığını, bu miktarın tam ve kesin olarak belirlenmesi bilirkişi incelemesi ile belli olacağından HMK m.107 gereğince belirsiz alacak davası açtıklarını ve şimdilik 20.000,00 TL alacağın davalıdan tahsiline karar verilmesini talep etmiştir. Davacı vekilince dosyaya sunulan bedel arttırım konulu 15.10.2021 tarihli dilekçesinde dava konusu alacak 378.755,91 TL'ye çıkartılmıştır.
2.Davalı vekili cevap dilekçesi ile davacının, fazla yaptığı imalata resmiyet kazandırması veya kendi otokontrol mekanizmasını yaparak üretimi durdurması gerektiğini, üretilen fazla imalatın proje amacı dışında kullanılamayacak, satılamayacak ve ticarete konu edilemeyecek nitelikte olduğunu belirterek davanın reddini istemiştir. Davalı taraf ayrıca davacı vekilinin 15.10.2021 tarihli dilekçesine karşı 21.10.2021 tarihli dilekçe ile davacının ıslah talebine itiraz ettiklerini, bedel arttırım talebine karşı zaman aşımı def'inde bulunduklarını belirtmişlerdir.
3.Davacı, belirsiz alacak davası olarak eldeki davayı açmış, 15/10/2021 tarihinde bedel arttırım talebinde bulunmuştur. Mahkemece bilirkişi tarafından belirlenen bedel hüküm altına alınmıştır. Eldeki davanın belirsiz alacak davası olup olmadığına, davacı vekilinin sunduğu dilekçenin ıslah dilekçesi ya da bedel arttırım dilekçesi olarak değerlendirilip değerlendirilemeyeceğine ilişkin dosya kapsamında bir tespit bulunmamaktadır. Bu husus bedelin arttırıldığı tarih itibariyle alacağın zaman aşımına uğrayıp uğramadığının tespiti açısından da önem arz etmektedir. Mahkemece eldeki davanın belirsiz alacak davası olup olmadığı hususunda belirleme yapılarak 15/10/2021 tarihinde sunulan dilekçenin ıslah mı yoksa bedel arttırım dilekçesi mi olduğu tespit edilerek sonucuna göre karar verilmesi gerekirken, gerekçede bu husus değerlendirilmeden yazılı şekilde karar verilmesi doğru görülmemiş kararın bu nedenle bozulması gerekmiştir.
VI. KARAR
Açıklanan sebeplerle;
1. Temyiz olunan, İlk Derece Mahkemesi kararına karşı istinaf başvurusunun esastan reddine ilişkin Bölge Adliye Mahkemesi kararının ORTADAN KALDIRILMASINA,
2. İlk Derece Mahkemesi kararının BOZULMASINA,
Peşin alınan temyiz karar harcının istek hâlinde ilgiliye iadesine,
Dosyanın İlk Derece Mahkemesine, bozma kararının bir örneğinin Bölge Adliye Mahkemesine gönderilmesine,
08.11.2023 tarihinde oy birliğiyle karar verildi.