"İçtihat Metni"
MAHKEMESİ : ... Bölge Adliye Mahkemesi 30. Hukuk Dairesi
SAYISI : 2023/4417 E., 2023/4829 K.
KARAR : İstinaf başvurularının kabulü ile davanın kısmen kabulü
İLK DERECE MAHKEMESİ : ... 4. ... Mahkemesi
SAYISI : 2022/314 E., 2023/776 K.
Taraflar arasındaki istatistiklere itiraz davasından dolayı yapılan yargılama sonunda İlk Derece Mahkemesince davanın kabulüne karar verilmiştir.
Kararın davalılar vekilleri tarafından istinaf edilmesi üzerine, Bölge Adliye Mahkemesince başvuruların kabulü ile İlk Derece Mahkemesi hükmü kaldırılarak yeniden esas hakkında hüküm kurulmak suretiyle davanın kısmen kabulüne karar verilmiştir.
Bölge Adliye Mahkemesi kararı taraf vekilleri tarafından temyiz edilmekle; kesinlik, süre, temyiz şartı ve diğer usul eksiklikleri yönünden yapılan ön inceleme sonucunda temyiz dilekçelerinin kabulüne karar verildikten ve Tetkik Hâkimi tarafından hazırlanan rapor dinlendikten sonra dosyadaki belgeler incelenip gereği düşünüldü:
I. DAVA
Davacı vekili dava dilekçesinde; davalı ... ile sendikalar arasında 17.05.2022 tarihinde sendika üye sayıları tespit toplantısı yapıldığını ancak sendika üye sayılarının usule uygun olarak belirlenmediğini, 4688 ... Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu’nun (4688 ... Kanun) 16 ncı maddesine aykırı olarak 3 kişinin müvekkili Sendika üyesi sayılması gerektiğini, 4688 ... Kanun'un 15 inci maddesi ve ilgili mevzuatına göre sendika üyesi olamayacak personelin (genel sekreter, daire başkanı, dekan, dekan yardımcıları, enstitü müdür ve müdür yardımcıları, yüksekokul müdür ve müdür yardımcıları vb.) Eğitim Bir-Sen tarafından üye yapıldığını ve yetki sayıları belirlenirken Eğitim Bir-Sen üye sayıları içinde yer aldığını, üye sayılarının hatalı belirlendiğini ileri sürerek 02.07.2022 tarihli ve 31884 ... Resmî Gazete’de yayımlanan 4688 ... Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu Gereğince Kamu Görevlileri Sendikaları ile Konfederasyonların Üye Sayılarına İlişkin 2022 Temmuz İstatistikleri Hakkında Tebliğ’e istinaden sendika üye sayılarına itirazın kabulü ile yanlışlığın düzeltilerek üye sayılarının yeniden tespitine karar verilmesini talep etmiştir.
II. CEVAP
1. Davalı ... vekili cevap dilekçesinde; davacı iddialarının muhatabının Bakanlık olmadığını, görevlerinin kurumlardan gelen tutanakların ardından sayıları toplayıp istatistikleri ilan etmek olduğunu, Bakanlığın tutanaklarda hata olup olmadığını değerlendirmek gibi bir görevinin olmadığını belirterek ve dilekçesinde yazılı diğer sebeplerle davanın reddini istemiştir.
2. Davalı ...-Sen vekili cevap dilekçesinde; 4688 ... Kanun'da kimlerin sendika üyesi olamayacaklarının sayıldığını, bunlar dışında kalanların sendika üyesi olamayacaklarının iddia edilemeyeceğini, Kanun'da sayılan pozisyonlara vekâleten atanan veya geçici görevlendirme suretiyle görevlendirilenler hakkında açık hüküm bulunmadığını, Devlet Personel Başkanlığının 30.01.2007 tarihli ve 1396 ... görüşünde Kanun'da sendika üyesi olunamayacak kadrolara vekâleten/geçici görevle atanan personelin sendika üyeliklerinin sona ermeyeceği ancak bulundukları pozisyon gereği hükmün getiriliş amacına uygun olarak görev yaptığı kurumdaki kamu görevlileri sendikaları arasında ayrım anlamına gelecek faaliyette bulunamayacaklarının belirtildiğini, bu çerçevede 4688 ... Kanun'un 15 inci maddesinde sayılan kadrolara vekâlet eden veya geçici görevlendirme suretiyle görevlendirilenlerin sendika üyesi olabilecekleri ve mevcut sendika üyeliklerinin devam edeceğini belirterek ve dilekçesinde yazılı diğer sebeplerle davanın reddini istemiştir.
3. Davalı ... vekili cevap dilekçesinde; zamanaşımı def'inde ve husumet itirazında bulunarak Kanun ile İdareye verilmiş bir yükümlülük bulunmadığını, Kanun ile İdareye verilmeyen bir yetkinin kullanılmasının mümkün olmadığını belirterek ve dilekçesinde yazılı diğer sebeplerle davanın reddini istemiştir.
III. İLK DERECE MAHKEMESİ KARARI
İlk Derece Mahkemesinin yukarıda tarih ve sayısı belirtilen kararı ile; bilirkişi raporu ile üyelerin görevleri gereği sendikaya üye olamayacaklarının belirlendiği, istifa tarihlerinin değerlendirildiği, istifaların Kuruma bildirimden itibaren izleyen otuzuncu günde geçerli olacağı, bu durumda olan kişilerin davacı Sendikanın üye sayısına eklenmesi gerektiği gerekçesiyle davanın kabulü ile
... bünyesinde 17.05.2022 tarihi itibarıyla davalı ...-Sen’in üye sayısının 376 olarak, davacı ...’in üye sayısının 40 olarak tespitine karar verilmiştir.
IV. İSTİNAF
A. İstinaf Yoluna Başvuranlar
İlk Derece Mahkemesinin yukarıda belirtilen kararına karşı süresi içinde davalılar vekilleri istinaf başvurusunda bulunmuşlardır.
B. İstinaf Sebepleri
1. Davalı ... vekili; 4688 ... Kanun'un 30 uncu maddesinde sendika üyeliklerinin tespitinin nasıl yapılacağının düzenlendiğini, davalı Bakanlığın Kanun'da gösterilen şekilde işlem yaptığını ve tutanak düzenlenmesinde bir rol üstelenmediğini, bu nedenle müvekkili Bakanlık açısından her durumda davanın reddi gerektiğini, iptali istenen tutanağın düzenlenmesinde katkılarının bulunmadığını sadece taraflardan gelen kayıtlara göre işlem yapıldığını, bu nedenle aleyhlerine yargılama giderlerine hükmedilmemesi gerektiğini belirterek ve dilekçesinde yazılı diğer sebeplerle İlk Derece Mahkemesi kararının ortadan kaldırılması istemi ile istinaf yoluna başvurmuştur.
2. Davalı ...-Sen vekili; Anayasa Mahkemesi tarafından verilen 13.09.2023 tarihli ve 2023/92 Esas, 2023/156 Karar ... iptal kararı ile davanın dayanağının ortadan kaldırıldığını, 4688 ... Kanun'un 15 inci maddesinde sayılan kadrolara vekâlet eden veya geçici görevlendirme suretiyle görevlendirilenlerin sendika üyesi olabileceklerini, bu kapsamda sayım sonuçlarının hukuka ve mevzuata aykırılığını ortaya koyan bir durumun bulunmadığını, aksi durumun sendikal örgütlenme hakkının ihlaline sebebiyet vereceğini, iptali istenen tutanağın düzenlenmesinde katkılarının bulunmadığını kendilerine husumet yöneltilemeyeceğini ve aleyhlerine yargılama giderlerine hükmedilmemesi gerektiğini belirterek ve dilekçesinde yazılı diğer sebeplerle İlk Derece Mahkemesi kararının ortadan kaldırılması istemi ile istinaf yoluna başvurmuştur.
3. Davalı ... vekili; Anayasa Mahkemesi tarafından verilen 13.09.2023 tarihli ve 2023/92 Esas, 2023/156 Karar ... iptal kararı ile davanın dayanağının ortadan kaldırıldığını, aksi durumun sendikal örgütlenme hakkının ihlaline sebebiyet vereceğini belirterek ve dilekçesinde yazılı diğer sebeplerle İlk Derece Mahkemesi kararının ortadan kaldırılması istemi ile istinaf yoluna başvurmuştur.
C. Gerekçe ve Sonuç
Bölge Adliye Mahkemesinin yukarıda tarih ve sayısı belirtilen kararı ile; davacı tarafın istatistik bilgisi açısından iki yönden itiraz ileri sürdüğü, birinci hususun davacı sendikaya üye oldukları ve istifalarının geçerlilik tarihine kadar düzenlenen tutanakta davacı sendika üyesi olarak yazılmaları gereken 3 işçinin davalı sendika üyesi olduğunun gösterilmesine ve diğer hususun ise 4688 ... Kanun’un 15 inci maddesinin uygulanmasına yönelik olduğu, birinci yönden yapılan incelemede davacı iddiasının haklı olduğu, 3 kişinin davacı Sendika üyesi sayılması gerektiği, dava konusu edilen ikinci iddia bakımından ise İlk Derece Mahkemesince; 4688 ... Kanun’un 15 inci maddesi kapsamında sendika üyesi olamayacak kişilerin ünvanlarının Rektör Yardımcısı, Dekan, Dekan Yardımcısı, Yüksekokul Müdürü, Yüksekokul Müdür Yardımcısı, Daire Başkanı ve Enstitü Müdür Yardımcısı olarak belirlendiğinin görüldüğü, öncelikle Anayasa Mahkemesinin 13.09.2023 tarihli ve 2023/92 Esas, 2023/156 Karar ... iptal kararının uyuşmazlığa etkisinin, bu iptal kararının bağlayıcılığı ve ne zaman hukuki sonuç doğuracağı sorununun ele alınmasının gerektiği, itiraz yoluyla yapılan başvuru üzerine iptal edilen hüküm bakımından Anayasa Mahkemesi kararının derdest olan davalar bakımından da uygulanması gerektiği, Anayasa Mahkemesi tarafından verilen iptal kararının gereği olarak 4688 ... Kanun’un 15 inci maddesi uyarınca istatistik bilgilerinin usul ve yasaya uygun olduğu ve bu yönden davanın reddinin gerektiği gerekçesiyle davalılar vekillerinin istinaf başvurularının kabulü ile İlk Derece Mahkemesi hükmü kaldırılarak yeniden esas hakkında hüküm kurulmak suretiyle davanın kısmen kabulüne karar verilmiştir.
V. TEMYİZ
A. Temyiz Yoluna Başvuranlar
Bölge Adliye Mahkemesinin yukarıda belirtilen kararına karşı süresi içinde taraf vekilleri temyiz başvurusunda bulunmuşlardır.
B. Temyiz Sebepleri
Davacı vekili dava dilekçesinde belirttiği sebeplerle; davalılar vekilleri ise cevap ve istinaf dilekçelerinde belirttikleri sebeplerle temyiz yoluna başvurmuşlardır.
C. Gerekçe
1. Uyuşmazlık ve Hukuki Nitelendirme
Uyuşmazlık, 4688 ... Kanun kapsamında sendika üye sayılarına ilişkin tespitin ve istatistiğin düzeltilmesi istemine ilişkindir.
2. İlgili Hukuk
1. 2709 ... ... Cumhuriyeti Anayasası’nın (Anayasa) “Temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması” kenar başlıklı 13 üncü maddesi şöyledir:
“(Değişik: 3/10/2001-4709/2 md.) Temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın yalnızca Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar, Anayasanın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeninin ve lâik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamaz.”
2. Anayasa’nın “Sendika kurma ...” kenar başlıklı 51 inci maddesi şöyledir:
“Çalışanlar ve işverenler, üyelerinin çalışma ilişkilerinde, ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için önceden izin almaksızın sendikalar ve üst kuruluşlar kurma, bunlara serbestçe üye olma ve üyelikten serbestçe çekilme haklarına sahiptir. Hiç kimse bir sendikaya üye olmaya ya da üyelikten ayrılmaya zorlanamaz.
Sendika kurma ... ancak, millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâk ile başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebepleriyle ve kanunla sınırlanabilir.
Sendika kurma hakkının kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunda gösterilir.
(Mülga dördüncü fıkra: 7/5/2010-5982/5 md.)
İşçi niteliği taşımayan kamu görevlilerinin bu alandaki haklarının kapsam, istisna ve sınırları gördükleri hizmetin niteliğine uygun olarak kanunla düzenlenir.
Sendika ve üst kuruluşlarının tüzükleri, yönetim ve işleyişleri, Cumhuriyetin temel niteliklerine ve demokrasi esaslarına aykırı olamaz.”
3. Anayasa'nın "Anayasaya aykırılığın diğer mahkemelerde ileri sürülmesi" kenar başlıklı 152 nci maddesinin üçüncü fıkrası şu şekildedir:
"Anayasa Mahkemesi, işin kendisine gelişinden başlamak üzere beş ay içinde kararını verir ve açıklar. Bu süre içinde karar verilmezse mahkeme davayı yürürlükteki kanun hükümlerine göre sonuçlandırır. Ancak, Anayasa Mahkemesinin kararı, esas hakkındaki karar kesinleşinceye kadar gelirse, mahkeme buna uymak zorundadır."
4. 4688 ... Kanun’un “Sendika üyesi olamayacaklar” kenar başlıklı 15 inci maddesinin birinci fıkrasının (c) ve (d) bentlerinin dava tarihindeki metni şöyledir:
“Bu Kanuna göre kurulan sendikalara;
...
c) Bakanlar, bakan yardımcıları, bu Kanun kapsamında bulunan kurum ve kuruluşların başkanları, genel müdürleri, daire başkanları ve bunların yardımcıları, yönetim kurulu üyeleri, merkez teşkilâtlarının denetim birimleri yöneticileri ve kurul başkanları, hukuk müşavirleri, bölge, il ve ilçe teşkilâtlarının en üst amirleri ile bunlara eşit veya daha üst düzeyde olan kamu görevlileri, (…) belediye başkanları ve yardımcıları,
d) Yükseköğretim Kurulu Başkan ve üyeleri ile Yükseköğretim Denetleme Kurulu Başkan ve üyeleri, üniversite ve yüksek teknoloji enstitüsü rektörleri, fakülte dekanları, enstitü ve yüksek okulların müdürleri ile bunların yardımcıları,
...
üye olamazlar ve sendika kuramazlar.”
5. 4688 ... Kanun’un “Üye sayılarının tespiti” kenar başlıklı 30 uncu maddesi şöyledir:
“Sendika ve konfederasyonların üye sayılarının belirlenmesinde aşağıdaki esaslar uygulanır:
a) Kurumlarca yapılacak tespit;
Tespite ilişkin toplantıya kurumun işveren vekili ile tahakkuk memuru veya mali hizmetler birimi yetkilisi ve kurumun hizmet kolunda faaliyette bulunan sendikalardan birer temsilci katılır. Toplantı her yıl 15 mayıs tarihinden sonra beş ... günü içerisinde kurumca belirlenerek sendikalara bildirilen yer ve günde yapılır.
Bu Kanuna tâbi olarak kurumda çalışan kamu görevlilerinin, 15 mayıs tarihi itibarıyla listesi ile üyelerinden aidat kesintisi yapılan sendikaların üyelerini gösterir liste, toplantıya katılanlarca değerlendirilir. Bu değerlendirmeden sonra, toplam kamu görevlisi sayısı ile sendika üyesi kamu görevlilerinin sendikalara göre toplam sayılarını belirten tutanak toplantıya katılan taraflarca imzalanır. İmzalı tutanak, kamu işvereni ve sendikalarca mayıs ayının son ... gününe kadar Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına gönderilir.
Kurumların taşra teşkilatları, yukarıdaki esaslara göre tarafların katılımı ile yapılacak toplantı neticesinde düzenlenecek tutanakları kurum merkezinde yapılacak tespitte değerlendirilmek üzere 15 mayıs tarihini takip eden iki ... günü içerisinde kurum merkezine gönderirler. Bu tutanaklar kurum merkezinde tarafların katılımı ile ... tutanak haline getirilir.
b) Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca kurumlardan ve sendikalardan gelen müşterek imzalı listeler üzerinden yapılacak tespit;
..., kurumlarda çalışan toplam kamu görevlisi sayısı ile sendikalar itibarıyla üyelik kesintisi yapılan üye sayılarını dikkate alarak her yıl 15 mayıs tarihi itibarıyla hizmet kollarındaki bütün kamu görevlileri sayısı ile hizmet kolundaki sendikaların üye sayılarını tespit eder. Buna göre (…) kamu görevlileri sendikaları ile konfederasyonların toplam üye sayısını belirler ve sonuçları her yıl temmuz ayının ilk haftasında Resmî Gazetede yayımlar.
(Ek fıkra: 4/4/2012-6289/20 md.) Sonuçların yayımı tarihinden itibaren beş işgünü içinde kamu görevlileri sendikaları ile konfederasyonlarının üye sayılarının yanlışlığı iddiasıyla sendika ve konfederasyonlarca ... ... Mahkemesine itiraz edilebilir. Mahkeme itirazı onbeş gün içinde karara bağlar.”
6. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi'nin 23 üncü maddesinin dördüncü fıkrası şu şekildedir:
“Herkesin çıkarını korumak için sendika kurma veya sendikaya üye olma ... vardır.”
7. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin “Toplantı ve dernek kurma özgürlüğü” kenar başlıklı 11 inci maddesi şöyledir:
“(1) Herkes barışçıl olarak toplanma ve dernek kurma hakkına sahiptir. Bu hak, çıkarlarını korumak amacıyla başkalarıyla birlikte sendikalar kurma ve sendikalara üye olma hakkını da içerir.
(2) Bu hakların kullanılması, yasayla öngörülen ve demokratik bir toplum içinde ... güvenliğin, kamu güvenliğinin korunması, kamu düzeninin sağlanması ve suç işlenmesinin önlenmesi, sağlığın veya ahlakın veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması için gerekli olanlar dışındaki sınırlamalara tabi tutulamaz. Bu madde, silahlı kuvvetler, kolluk kuvvetleri veya devlet idaresi mensuplarınca yukarda anılan haklarını kullanılmasına meşru sınırlamalar getirilmesine engel değildir.”
8. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi'nin 8 inci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi şöyledir:
“Herkese kendi ekonomik ve sosyal menfaatlerini korumak ve geliştirmek için sendika kurma ve sadece sendikanın kendi kurallarına tabi olarak kendi seçtiği bir sendikaya katılma ... tanınır. Bu hakkın kullanılması ... güvenliği veya kamu düzenini veya başkalarının hak ve özgürlüklerini korumak için demokratik bir toplumda gerekli olan ve hukuken öngörülen sınırlamalardan başka sınırlara tabi tutulamaz.”
9. Kişisel ve Siyasal Haklar Uluslararası Sözleşmesi'nin 22 nci maddesinin birinci ve ikinci fıkrası şu şekildedir:
“Herkes başkalarıyla bir araya gelerek örgütlenme özgürlüğü hakkına sahiptir; bu hak, kendi menfaatlerini korumak için sendika kurma ve sendikaya katılma hakkını da içerir.
Bu hakkın kullanılmasına ... güvenliğin, kamu güvenliğinin, kamu düzeninin, genel sağlık veya ahlâkın, başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması amacıyla, hukuken öngörülmüş ve demokratik bir toplumda gerekli olan sınırlamaların dışında başka hiç bir sınırlama konamaz. Bu madde, silahlı kuvvetler ve polis teşkilatı mensuplarının bu ... kullanmaları üzerine hukuki kısıtlamalar konulmasını engellemez.”
10. Uluslararası Çalışma Örgütünün 87 ... Sendika Özgürlüğü ve Sendikalaşma Hakkının Korunması Sözleşmesi’nin 2 nci maddesi şöyledir:
“Çalışanlar ve işverenler herhangi bir ayırım yapılmaksızın önceden izin almadan istedikleri kuruluşları kurmak ve yalnız bu kuruluşların tüzüklerine uymak koşulu ile bunlara üye olmak hakkına sahiptirler.”
11. 02.11.2023 tarihli Resmî Gazete'de yayımlanan Anayasa Mahkemesinin 13.09.2023 tarihli ve 2023/92 Esas, 2023/156 Karar ... kararının ilgili kısmı şöyledir:
"...
25/6/2001 tarihli ve 4688 ... Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu’nun 15. maddesinin birinci fıkrasının;
A. (c) bendinde yer alan “...daire başkanları...” ibaresinin,
B. (d) bendinde yer alan “...fakülte dekanları, enstitü ve yüksek okulların müdürleri ile bunların yardımcıları,” ibaresinin,
Anayasa’ya aykırı olduklarına ve İPTALLERİNE 13/9/2023 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi."
12. 6100 ... Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun (6100 ... Kanun) 369 uncu maddesinin birinci fıkrası ile 370 ve 371 inci maddeleri.
3. Değerlendirme
1. Bölge adliye mahkemelerinin nihai kararlarının bozulması 6100 ... Kanun'un 371 inci maddesinde yer alan sebeplerden birinin varlığı hâlinde mümkündür.
2. Temyizen incelenen karar, tarafların karşılıklı iddia ve savunmalarına, dayandıkları belgelere, uyuşmazlığa uygulanması gereken hukuk kuralları ile hukuki ilişkinin nitelendirilmesine, dava şartlarına, yargılama ve ispat kuralları ile kararda belirtilen gerekçelere göre usul ve kanuna uygun olup taraf vekillerince temyiz dilekçelerinde ileri sürülen nedenler kararın bozulmasını gerektirecek nitelikte görülmemiştir.
VI. KARAR
Açıklanan sebeple;
Temyiz olunan Bölge Adliye Mahkemesi kararının 6100 ... Kanun'un 370 inci maddesinin birinci fıkrası uyarınca ONANMASINA,
Davalılar ... ile ... harçtan muaf olduğundan harç alınmasına yer olmadığına,
Dosyanın İlk Derece Mahkemesine, kararın bir örneğinin Bölge Adliye Mahkemesine gönderilmesine,
07.03.2024 tarihinde oy birliğiyle karar verildi.