"İçtihat Metni"
MAHKEMESİ : Sakarya Bölge Adliye Mahkemesi 10. Hukuk Dairesi
SAYISI : 2024/621 E., 2024/712 K.
KARAR : İstinaf başvurularının esastan reddi
İLK DERECE MAHKEMESİ : Bartın 1. Asliye Hukuk (İş) Mahkemesi
SAYISI : 2023/162 E., 2023/471 K.
Taraflar arasındaki işkolu tespitine itiraz davasından dolayı yapılan yargılama sonunda İlk Derece Mahkemesinin 08.06.2022 tarihli ve 2021/272 Esas, 2022/290 Karar sayılı kararı ile; davanın kabulüne karar verilmiştir.
Kararın davacı vekili tarafından istinaf edilmesi üzerine, Sakarya Bölge Adliye Mahkemesi 10. Hukuk Dairesinin 15.03.2023 tarihli ve 2023/373 Esas, 2023/435 Karar sayılı kararı ile İlk Derece Mahkemesi kararının 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun (6100 sayılı Kanun) 353 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinin (6) ncı alt bendi uyarınca ortadan kaldırılmasına ve dosyanın Mahkemesine gönderilmesine karar verilmiştir.
İlk Derece Mahkemesince, Bölge Adliye Mahkemesi kararı üzerine yapılan yargılama sonucunda davanın kabulüne karar verilmiştir.
Kararın davalı ... (Bakanlık) ve fer'î müdâhil ... Sendikası vekilleri tarafından istinaf edilmesi üzerine, Bölge Adliye Mahkemesince başvuruların esastan reddine karar verilmiştir.
Bölge Adliye Mahkemesi kararı davalı Bakanlık vekili tarafından temyiz edilmekle; kesinlik, süre, temyiz şartı ve diğer usul eksiklikleri yönünden yapılan ön inceleme sonucunda, temyiz dilekçesinin kabulüne karar verildikten ve Tetkik Hâkimi tarafından hazırlanan rapor dinlendikten sonra dosyadaki belgeler incelenip gereği düşünüldü:
I. DAVA
Davacı vekili dava dilekçesinde ve 17.01.2022 tarihli talep konusunu açıkladığı dilekçesinde; ... Sendikasının başvurusu üzerine Bakanlıkça görevlendirilen iş müfettişi tarafından müvekkili Şirketin işyerlerinde yapılan inceleme sonucunda ... Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) sicil numaralı işyerinde otomotiv ısıtma ve soğutma sistemlerinde akışkan sistemleri için hortum çeşitleri (enjeksiyon plastik ve enjeksiyon kauçuk) üretildiği, üretimde ağırlığın hortum çeşitlerinde olduğu, hortum çeşitlerinin kullanım amacının motorlu kara taşıtlarına özgülendiği ve işyerinin İşkolları Yönetmeliği’nin 12 sıra numaralı metal işkolunda yer aldığının belirlendiğini, bu tespitlere ilişkin olarak Bakanlıkça 06.10.2021 tarihli ve 31620 sayılı Resmî Gazete’de 2021/149 Karar sayılı işkolu tespit kararının yayımlandığını, bu işkolu tespit kararının hukuka ve hukukun temel kaidelerine aykırılık teşkil ettiğini, faaliyet belgelerinden ve kapasite raporlarından anlaşılacağı üzere müvekkili Şirketin genel faaliyet konusunun otomotiv ısıtma ve soğutma sistemlerinde akışkan sistemleri için parça üretimi olduğunu, üretilen ürünler arasında kauçuk hamurundan üretilen ürünlerin ağırlıkta olduğunu, işçilerin çoğunlukla kauçuk hamurdan üretilen ürünlerde ve enjeksiyon makinelerinde çalıştığını belirterek 06.10.2021 tarihli ve 2021/149 Karar sayılı işkolu tespit kararının ... SGK sicil numaralı işyerine ilişkin kısmının iptaline, müvekkili Şirketin ... SGK sicil numaralı işyerinin İşkolları Yönetmeliği’nin 04 sıra numaralı petrol, kimya, lastik, plastik ve ilaç işkolunda bulunduğunun tespitine karar verilmesini talep etmiştir .
II. CEVAP
1. Davalı Bakanlık vekili cevap dilekçesinde; işkolu tespitinde esas alınması gereken temel kriterin işyerinde yapılan asıl iş olduğunu, işyerindeki faaliyetlerin hangi teknik amacı taşıyorsa asıl işin o olduğunu, teknik amacın ise nihai ürünün işlevinde ortaya çıkacağını, işverenin genel faaliyet konusunun otomotiv ana sanayi için kullanılan ısıtma ve soğutma sistemlerinde akışkan sistemleri için parça üretimi olduğunu, Yargıtayca motorlu kara taşıtları için üretilen parçaların metal işkolunda bulunduğu yönünde karar verildiğini, müvekkil Bakanlık müfettişleri tarafından yapılan inceleme sonucu düzenlenen raporda; ... SGK sicil numaralı işyerinde ağırlıklı olarak hortum çeşitlerinin üretildiği, hortum çeşitlerinin kullanım amacının motorlu kara taşıtlarına özgülendiği, bu nedenle yürütülen faaliyetlerin İşkolları Yönetmeliği'nin 12 sıra numaralı metal işkolunda yer aldığının tespit edildiğini, 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu'nun (6356 sayılı Kanun) 5 inci maddesi gereğince yapılan 06.10.2021 tarihli ve 31620 Sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan 2021/149 Karar sayılı işkolu tespit kararının mevzuat hükümlerine ve bahse konu işyerinde yürütülen işlerin niteliğine uygun olduğunu savunarak davanın reddini istemiştir.
2. Dâhili davalı Türkiye Petrol Kimya ve Lastik İşçileri Sendikası (Petrol İş Sendikası) vekili cevap dilekçesinde; işkolu tespiti işyerinin teknik amacına göre belirlendiğini, işkolu tespiti yapılırken üretilen ürünün “kullanım alanı” ya da “hangi işe özgülenmiş” olduğuna bakılmadığını, işkolu tespitinde bu kavramların ölçüt olarak kullanılmadığını, İşkolları Yönetmeliği’nin 12 sıra numaralı metal işkolu listesinde 29.32 Sınıf numarasında kayıtlı “motorlu kara taşıtları için diğer parça ve aksesuarların imalatı” faaliyetinin aynı işyeri veya işletme içerisinde bu üretimin yapılması durumlarını kapsadığını, böylece bir otomotiv fabrikasında iki ayrı işkolunun ortaya çıkmasının engellenmiş olduğunu, dolayısıyla farklı iktisadi amacı, bu iktisadi amacı gerçekleştirmek için bir mal veya hizmet üreten işyerlerinin her fizikî bağımsız işyerlerinden ve ürettikleri ürünün nerede kullanıldığından bağımsız bir şekilde bu ürüne göre işkolunun tespitinin zorunlu olduğunu beyanla Bakanlık işleminin iptali ile işyerlerinin 04 sıra numaralı petrol, kimya, lastik, plastik ve ilaç işkolunda yer aldığına karar verilmesini istemiştir.
3. Fer'î müdahil ... Sendikası vekili cevap dilekçesinde; davacı tarafça iptal istemine konu yapılan işkolu tespitinin mevzuata uygun ve sonucu itibarıyla doğru olduğunu, davacının itirazlarının tümüyle haksız ve kötü niyetli olduğunu belirterek davanın reddini istemiştir.
4. Diğer dâhili davalı davaya cevap dilekçesi vermemiştir.
III. İLK DERECE MAHKEMESİ KARARI
İlk Derece Mahkemesinin yukarıda tarih ve sayısı belirtilen kararı ile; Bölge Adliye Mahkemesinin 15.03.2023 tarihli kararı uyarınca İşkolları Yönetmeliği'nin 12 sıra numaralı metal işkolunda yer alan Sendikalara davanın ihbar edildiği, anılan ilâm doğrulusunda ... Sendikasının katılma talebinin kabul edildiği, yapılan keşif sonucunda işyerinde kauçuk ve plastiği hammadde olarak kullanarak araçlarda bulunan ısıtma ve soğutma sistemleri için (fren hortumu, ısıtma ve soğutma grubu hortumları) kauçuk hortum üretildiği, bilirkişi raporuna göre asıl işin kauçuk hamurunu hammadde olarak kullanarak otoklavlarda ve preslerde şekil verilmek sureti ile kauçuk hortum üretimi olduğu, dışarıdan temin edilen kelepçe, kılıf, oring, somun, cıvata vb. ürünlerin ana ürün olarak üretilen kauçuk hortumlara üretim hattının sonunda elle monte edildiği ve yardımcı işler olduğunun tespit edildiği, işyerinde üretilen nihai ürün de dikkate alındığında, işyerinde teknik amaç doğrultusundaki faaliyetin kauçuk hortum üretimi olduğu gerekçe gösterilerek davanın kabulü ile ... SGK sicil numaralı işyerinin İşkolları Yönetmeliği'nin 04 sıra numaralı petrol, kimya, lastik, plastik ve ilaç işkolunda bulunduğunun tespitine karar verilmiştir.
IV. İSTİNAF
A. İstinaf Yoluna Başvuranlar
İlk Derece Mahkemesinin yukarıda belirtilen kararına karşı süresi içinde davalı Bakanlık ve fer'î müdâhil ... Sendikası vekilleri istinaf başvurusunda bulunmuşlardır.
B. İstinaf Sebepleri
1. Davalı Bakanlık vekili; dava dilekçesinde itiraz edenin iddialarını kanıtlar somut delil bulunmadığını, İlk Derece Mahkemesince işyerinde teknik amacın araştırılmadığı ve tartışılmadığını, İşkolları Yönetmeliği uyarınca motorlu kara taşıtları için diğer parça ve aksesuarların imalâtı işinin yapıldığı işyerlerinin metal işkolunda yer aldığının tartışmasız olduğunu, dava dilekçesinde yer alan diğer işyerinde keşif yapılmadığını, vekâlet ücretinin davalıdan alınmasına karar verilmesinin hukuka aykırı olduğunu belirterek istinaf yoluna başvurmuştur.
2. Fer’î müdâhil ... Sendikası vekili; işyerinde ağırlıklı olarak hortum çeşitlerinin üretildiğini, hortum çeşitlerinin kullanım amacının motorlu kara taşıtlarına özgülendiğini, bu nedenle yürütülen faaliyetlerin İşkolları Yönetmeliği'nin 12 sıra numaralı metal işkolunda yer aldığını, işyerinde teknik amaç doğrultusundaki faaliyetin motorlu kara taşıtları için parça üretimi olduğunu belirterek istinaf yoluna başvurmuştur.
C. Gerekçe ve Sonuç
Bölge Adliye Mahkemesinin yukarıda tarih ve sayısı belirtilen kararı ile; dava konusu Bartın adresindeki işyerinin 12 sıra numaralı metal işkolunda yer aldığına dair işkolu tespit kararı verildiği, yargılama sırasında Mahkemece alınan bilirkişi heyet raporunda işyerinde asıl işin kauçuk hamurunu hammadde olarak kullanarak otoklavlarda ve preslerde şekil verilmek sureti ile kauçuk hortum üretimi olduğu, dışarıdan temin edilen kelepçe, kılıf, oring, somun, cıvata vb. ürünlerin ana ürün olarak üretilen kauçuk hortumlara üretim hattının sonunda elle monte edildiği ve bunların yardımcı işler olduğu, işyerinin petrol, kimya, lastik, plastik ve ilaç işkolunda bulunduğu, dava dosyası kapsamında delillerin takdirinde herhangi bir isabetsizlik ve kamu düzenine aykırı bir hâlin varlığının tespit edilemediği gerekçe gösterilerek istinaf başvurularının esastan reddine karar verilmiştir.
V. TEMYİZ
A. Temyiz Yoluna Başvuranlar
Bölge Adliye Mahkemesinin yukarıda belirtilen kararına karşı süresi içinde davalı Bakanlık vekili temyiz isteminde bulunmuştur.
B. Temyiz Sebepleri
Davalı Bakanlık vekili; istinaf dilekçesinde belirttiği sebeplerle Bölge Adliye Mahkemesi kararının ortadan kaldırılması istemi ile temyiz yoluna başvurmuştur.
C. Gerekçe
1. Uyuşmazlık ve Hukuki Nitelendirme
Uyuşmazlık, 6356 sayılı Kanun'un 4 ve 5 inci maddeleri kapsamında işkolu tespitine itiraz istemine ilişkindir.
2. İlgili Hukuk
1. 6100 sayılı Kanun'un 369 uncu maddesinin birinci fıkrası ile 371 inci maddesi.
2. 6356 sayılı Kanun’un "Kuruluş serbestisi" kenar başlıklı 3 üncü maddesinin birinci fıkrasının ilgili kısmı şöyledir:
“... Sendikalar kuruldukları işkolunda faaliyette bulunur.”
3. 6356 sayılı Kanun’un “İşkolları” kenar başlıklı 4 üncü maddesi şu şekildedir:
"(1) İşkolları bu Kanuna ekli (1) sayılı cetvelde gösterilmiştir.
(2) Bir işyerinde yürütülen asıl işe yardımcı işler de, asıl işin girdiği işkolundan sayılır.
(3) Bir işkoluna giren işler, işçi ve işveren konfederasyonlarının görüşü alınarak ve uluslararası normlar göz önünde bulundurularak Bakanlıkça çıkarılacak bir yönetmelikle belirlenir."
4. 6356 sayılı Kanun'un 4 üncü maddesinin gerekçesinin ilgili kısmı şöyledir:
"...Bir işyerinin girdiği işkolu bu işyerinde yürütülen asıl işe göre belirlenir. İşyerindeki yardımcı işler de asıl işin dâhil olduğu işkolundan sayılır. Bir işyerinde yürütülen yardımcı işin alt işveren tarafından üstlenilmesi halinde, bu iş artık asıl işveren yönünden yardımcı iş olarak kabul edilemez. Bu işler alt işveren bakımından asıl iş kabul edilir ve işkolu buna göre belirlenir. ..."
5. 6356 sayılı Kanun’un “İşkolunun tespiti” kenar başlıklı 5 inci maddesi ise şöyledir:
“(1) Bir işyerinin girdiği işkolunun tespiti Bakanlıkça yapılır. Bakanlık, tespit ile ilgili kararını Resmî Gazete’de yayımlar. Bu tespite karşı ilgililer, kararın yayımından itibaren on beş gün içinde dava açabilir. Mahkeme iki ay içinde kararını verir. (Ek cümle: 12/10/2017-7036/29 md.) Karar hakkında istinaf yoluna başvurulması hâlinde bölge adliye mahkemesi iki ay içinde kararını verir. (Değişik cümle: 12/10/2017-7036/29 md.) Bu karara karşı temyiz yoluna başvurulması hâlinde Yargıtay, uyuşmazlığı iki ay içinde kesin olarak karara bağlar.
(2) Yeni bir toplu iş sözleşmesi için yetki süreci başlamış ise işkolu değişikliği tespiti bir sonraki dönem için geçerli olur. İşkolu tespit talebi ve buna ilişkin açılan davalar, yetki işlemlerinde ve yetki tespit davalarında bekletici neden sayılmaz.
(3) İşkolu değişikliği yürürlükteki toplu iş sözleşmesini etkilemez.”
6. 19.12.2012 tarihli ve 28502 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren İşkolları Yönetmeliği’nin 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının tespit tarihinde yürürlükte bulunan metni şöyledir:
“Bir işyerinin hangi işkoluna girdiği konusunda anlaşmazlık çıkması halinde, ilgililerin başvurusu üzerine, işkolu, o işyerinde yürütülen işin niteliğine göre Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca belirlenir. Bakanlık tespit ile ilgili kararını Resmî Gazete’de yayımlar. Bu tespite karşı ilgililer, Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununun 5 inci maddesine göre kararın yayımından itibaren onbeş gün içinde dava açabilir.”
3. Değerlendirme
1. İşkolu, toplu iş hukukumuzun en önemli kavramlarındandır. 6356 sayılı Kanun'un 3 üncü maddesinin birinci fıkrası gereğince, sendikalar kuruldukları işkolunda faaliyette bulunurlar. Bu anlamda toplu iş hukukumuzda işkolu esasına göre sendikalaşma ilkesinin kabul edildiği ve işkolu kavramı ile sendikaların hukuki olarak faaliyet sınırının belirlendiği ifade edilebilir. 6356 sayılı Kanun'un 4 üncü maddesinin birinci fıkrasına göre işkolları, Kanun'a ekli (1) sayılı cetvelde gösterilmiştir.
2. İşkolu kavramı ile çalışma yaşamında benzer nitelikte olan faaliyet türleri gruplandırılmak suretiyle tasnif edilmektedir. Hukukumuzda, bu suretle oluşturulan işkolu sayısı yirmi olarak belirlenmiştir. İşkolu tespitinde birim olarak işyerinin esas alınacağı normatif düzenlemelerin tartışmasız bir sonucudur. 4857 sayılı İş Kanunu'nun 2 nci maddesinin gerekçesinde, işyeri; teknik bir amaca, diğer bir deyişle mal ve hizmet üretimine yönelik ve değişik unsurlardan meydana gelen bir birim olarak belirtilmiştir. İşyerinin sınırlarının saptanmasında işyerine bağlı yerler ile eklentiler ve araçların bir birim kapsamında oldukları belirtildikten sonra özellikle bir işyerinin mal ve hizmet üretimi için ayrı bir alanı da kullanması hâlinde bunların tek işyeri mi yoksa birbirinden bağımsız işyerleri mi sayılacağı konusunda amaçta birlik, aynı teknik amaca bağlı olarak üretimde bulunma, nitelik yönünden bağlılık ile yönetimde birlik, aynı yönetim altında örgütlenmiş olma koşullarının aranacağı düzenlenmiştir.
3. İşyeri kavramının unsurları da nazara alındığında, teknik amaç doğrultusunda yapılan işin niteliğine göre işkolunun belirlenmesi gerektiği ifade edilebilir. Bununla birlikte, aynı işyerinde farklı nitelikte mal veya hizmet üretimlerinin söz konusu olması durumunda, birden fazla teknik amaç mevcut olabilir. Bu ihtimalde, işyerinde yürütülen faaliyet kapsamındaki ağırlıklı işin niteliğine göre işkolunun tespit edilmesi gerekmektedir.
4. Somut olayda ... tarafından 06.10.2021 tarihli Resmî Gazete'de yayımlanan tespite göre, ... Kauçuk San. Tic. AŞ’ye ait Bartın ilinde bulunan ... SGK sicil numaralı işyerinde ağırlıklı şekilde hortum çeşitleri üretildiği, hortum çeşitlerinin kullanım amacının motorlu kara taşıtlarına özgülendiği, bu nedenle işyerinin İşkolları Yönetmeliği’nin 12 sıra numaralı metal işkolunda yer aldığına dair işkolu tespit kararı verilmiştir.
5. İlk Derece Mahkemesi tarafından dava konusu işyerinde icra edilen keşif ve alınan bilirkişi heyet raporuna göre davanın kabulü ile işyerinin İşkolları Yönetmeliğinin 04 sıra numaralı petrol, kimya, lastik, plastik ve ilaç işkolunda olduğunun tespitine karar verilmiş ise de, karar dosya içeriğine ve İşkolları Yönetmeliği’nde yer alan düzenlemelere uygun düşmemektedir.
6. Dosya içeriğinde mevcut bilgi ve belgeler, iş müfettişi raporu ile bilirkişiler tarafından mahallinde yapılan tespitlere göre, tespit konusu işyerinde yürütülen faaliyet ile üretimde çeşitli madde bileşenleri kullanılsa da nihai ürün olarak motorlu kara taşıtları için ısıtma soğutma ve fren hortumu üretimi gerçekleştirildiği görülmektedir.
7. Nitekim bilirkişi raporunda da “Kullanılan otoklavlarda ve preslerde kauçuk hamurunun işlenmesi sonucu üretilen mamullere (fren hortumu ve ısıtma, soğutma grubu hortumları) dışarıdan temin edilen kelepçe, kılıf, oring, somun, cıvata vb yan ürünler, üretimin sonunda elle monte edilerek, otomotiv sektöründe kullanılan teknik kauçuk parçalar elde edildiği tespit edilmiştir." ifadeleriyle bu husus ortaya konulmuştur.
8. Şu hâlde işyerinde üretilen nihai ürün de dikkate alındığında, işyerinde teknik amaç doğrultusundaki faaliyetin motorlu kara taşıtları için parça üretimi olduğu anlaşılmaktadır. İşkolları Yönetmeliği’nin Ek-1 sayılı listesine göre ise “motorlu kara taşıtları için diğer parça ve aksesuarların imalatı” faaliyeti 29.32 işkolu kodu ile 12 sıra numaralı metal işkoluna dâhil olarak düzenlenmiştir.
9. Açıklanan bu maddi ve hukuki olgulara göre tespit konusu işyerinin İşkolları Yönetmeliği’nin 12 sıra numaralı metal işkoluna dâhil olduğu ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının işkolu tespit kararında bir isabetsizlik bulunmadığı açık olduğundan, mahkemece davanın reddine karar verilmesi gerekirken yazılı şekilde hüküm tesisi isabetsizdir. Buna göre 6356 sayılı Kanun'un 5 inci maddesinin birinci fıkrası uyarınca hükümlerin bozulmak suretiyle ortadan kaldırılması ve aşağıdaki gibi karar verilmesi gerekmiştir.
10. Ayrıca Bölge Adliye Mahkemesince karar başlığında sehven fer'î müdâhil ... Sendikasının davalı olarak gösterilmesi doğru değil ise de bu hususun mahallinde düzeltilebilir maddi hata niteliğinde olduğu kabul edilmiştir.
VI. KARAR
Açıklanan sebeplerle;
Yukarıda tarih ve sayısı belirtilen İlk Derece Mahkemesi kararı ile Bölge Adliye Mahkemesi kararının BOZULARAK ORTADAN KALDIRILMASINA,
1. Davanın REDDİNE,
2. Karar tarihi itibarıyla alınması gerekli olan 427,60 TL harçtan, peşin alınan 59,30 TL harcın mahsubu ile bakiye 368,30 TL harcın davacıdan tahsili ile Hazineye gelir kaydına,
3. Fer'î müdâhil ... Sendikası tarafından yatırılan 1.169,40 TL istinaf yoluna başvurma harcının davacıdan alınarak fer'î müdâhil ... Sendikasına verilmesine, fer'î müdâhil ... Sendikası tarafından yatırılan 427,60 TL istinaf karar harcının istek hâlinde fer'î müdâhil ... Sendikasına iadesine,
4. Davacının yapmış olduğu yargılama giderinin üzerinde bırakılmasına, davalı Bakanlığın yaptığı 1.000,00 TL, fer'î müdâhil ... Sendikasının yaptığı 290,50 TL, dâhili davalı Türkiye Petrol Kimya Lastik İşçileri Sendikasının yaptığı 50,00 TL yargılama giderlerinin davacıdan tahsili ile ilgililere ödenmesine,
5. Karar tarihinde yürürlükte bulunan Avukatlık Asgari Ücret Tarifesi'ne göre belirlenen 17.900,00 TL vekâlet ücretinin davacıdan alınarak davalı ..., dâhili davalılar Türkiye Petrol Kimya ve Lastik Sanayii İşçileri Sendika ile ... ve fer'î müdâhil ... Sendikasına müştereken verilmesine,
6. Yatırılan gider avanslarından varsa kullanılmayan bakiyelerinin ilgili tarafa iadesine,
Dosyanın İlk Derece Mahkemesine, kararın bir örneğinin Bölge Adliye Mahkemesine gönderilmesine,
27.05.2024 tarihinde oy birliğiyle kesin olarak karar verildi.