"İçtihat Metni"
MAHKEMESİ :Asliye Hukuk Mahkemesi
1. Taraflar arasındaki “rücuen alacak” davasından dolayı yapılan yargılama sonunda, İzmir 8. Asliye Hukuk Mahkemesince verilen davanın kabulüne ilişkin karar davalılar vekili tarafından temyiz edilmesi üzerine Yargıtay (Kapatılan) 13. Hukuk Dairesince yapılan inceleme sonunda bozulmuş, Mahkemece Özel Daire bozma kararına karşı direnilmiştir.
2. Direnme kararı davalılar vekili tarafından temyiz edilmiştir.
3. Hukuk Genel Kurulunca dosyadaki belgeler incelendikten sonra gereği görüşüldü:
I. YARGILAMA SÜRECİ
Davacı İstemi:
4. Davacılar vekili; davalılar murisi ...'ın 2005 yılı Aralık ayından vefat ettiği tarihe kadar dava dışı...nk hesabından toplam 700.000TL bedelli üç adet hatır çeki verdiğini,...’ın vefatından sonra ise ...’a olan borçların ödenmesi konusunda 11.11.2010 tarihli protokol imzalandığını, protokol gereğince davacılar murisi adına kayıtlı taşınmazın 600.000TL değerinde kabul edilerek alacaklı ... devir edilerek hatır çeklerinin geri alındığını, murisin kefil olarak 600.000TL ödeme yapmasıyla alacaklının haklarına halef olduğunu ileri sürerek 600.000TL'nin taşınmazın devredildiği tarihten itibaren faiziyle birlikte davalılardan müteselsilen tahsiline karar verilmesini talep etmiştir.
Davalı Cevabı:
5. Davalılar vekili; müvekkillerinin murisi ... ile davacılar murisi arasında bir kefalet ilişkisinin bulunmadığını, davacılar murisinin davalılar murisine 600.000TL borcu bulunduğunu ve bu borcuna karşılık olarak protokolde belirtilen taşınmazı devrettiğini belirterek davanın reddini savunmuştur.
Mahkeme Kararı:
6. İzmir 8. Asliye Hukuk Mahkemesinin 11.12.2014 tarihli ve 2014/216 E., 2014/558 K. sayılı kararı ile; davacılar murisi ile davalılar murisi arasında kefalet ilişkisinden değil, 818 sayılı Borçlar Kanunu’nun (BK) 110. maddesinde düzenlenen başkasının fiilini taahhütten bahsedilebileceği, buna göre alacaklıya taşınmazın devri ile davacılar murisinin alacaklının haklarına halef olduğu, davalıların daha önce temerrüde düşürülmediği gerekçesiyle davanın kabulü ile 600.000TL bedelin dava tarihinden itibaren yasal faiziyle birlikte davalılardan müteselsilen tahsiline karar verilmiştir.
Özel Daire Bozma Kararı:
7. Mahkemenin yukarıda belirtilen kararına karşı süresi içinde davalılar vekili tarafından temyiz isteminde bulunulmuştur.
8. Yargıtay (Kapatılan) 13. Hukuk Dairesinin 10.03.2016 tarihli ve 2015/9694 E., 2016/7422 K. sayılı kararı ile ; “…Davacılar, murisleri ...'in davalılar murisi ...a kefaleten alacaklı dava dışı ...'a 600.000 TL. değerinde taşınmaz devir ettiğini ileri sürerek, bu bedelin ödetilmesi isteği ile eldeki davayı açmışlardır. Davalılar ise aralarında bir kefalet ilişkisinin bulunmadığını, davacılar murisi Abdurrahman'ın murisleri olan ...'a 600.000 TL borcunun bulunduğunu ve borcunu bu şekilde protokolde belirtilen taşınmazı devir ederek ödediğini savunmuşlardır. Gerçekten de, 11.11.2010 tarihli, davacılar murisi ...., davalılar ve dava dışı ...'un taraf olarak imzaladığı, "protokol" başlıklı belgede; protokolün konusunun , müteveffa ...'ın vefat tarihine kadar ...'tan aldığı toplam 700.000 TL.lik borcun ne şekilde tasfiye edileceğine ilişkin olduğu açıklandıktan sonra, alacaklı ...'un ...'tan olan 700.000 TL.lik alacağının, davacılar murisi ... tarafından adına kayıtlı 10 nolu bağımsız bölümün 600.000 TL. sayılarak, tapusunu alacaklı ...'a devir edileceğinin, 100.000 TL.nin de davalılar tarafından alacaklı...ye ödeneceğinin ve verilen çeklerin de davacılar murisine iade edileceğinin kararlaştırıldığı anlaşılmaktadır. Davalılar, kendi murislerine davacılar murisi ...'ın 600.000 TL lik borcunu, bu protokol gereğince dava dışı alacaklı...ye tapu devri yaparak ödediğini başkaca kefalet vs. ilişkilerinin bulunmadığını savunmuşlardır. Davalıların bu şekildeki savunmaları, vasıflı ikrar (gerekçeli inkar) niteliğinde olup, bölünemez. O halde somut olayda davacılar, davalılar adına yapılan ödemenin kefaleten ya da başka bir hukuki ilişki nedeni yapıldığını isbat etmelidirler. Bu nedenle mahkemece , davacılara iddiaları hususunda isbat imkanı verilerek sonucuna uygun bir karar verilmesi gerekirken , yanlış değerlendirme ile , davacıların murisinin üçüncü kişinin fiilini taahhüt ederek ödediği bedeli alacaklının haklarına halef olarak talebe hakkının bulunduğu kabul edilerek yazılı şekilde karar verilmesi usul ve yasaya aykırı olup bozmayı gerektirir…” gerekçesiyle karar bozulmuştur.
Direnme Kararı:
9. Mahkemenin 04.07.2017 tarihli ve 2017/215 E., 2017/319 K. sayılı kararı ile; önceki karar gerekçeleriyle direnme kararı verilmiştir.
Direnme Kararının Temyizi:
10. Direnme kararı süresi içinde davalılar vekili tarafından temyiz edilmiştir.
II. UYUŞMAZLIK
11. Direnme yoluyla Hukuk Genel Kurulu önüne gelen uyuşmazlık; davaya konu 11.11.2010 tarihli protokol ile...r’e ait taşınmazın ...’a devrinin, ...’in ...’a olan borcunun karşılanması için mi yoksa...’ın fiilini üstlenmek amacıyla mı yapıldığı, buradan varılacak sonuca göre davanın kabulünün yerinde olup olmadığı noktasında toplanmaktadır.
III. GEREKÇE
12. Mahkeme ve Özel Daire arasındaki uyuşmazlığın çözümünde öncelikle ispat yükü konusuna değinilmelidir.
13. Dava konusu edilen bir hakkın ve buna karşı yapılan savunmanın dayandığı vakıaların (olguların) var olup olmadıkları hakkında mahkemeye kanaat verilmesi işlemine ispat denir.
14. 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun (HMK) 187/1. maddesi;
“İspatın konusunu tarafların üzerinde anlaşamadıkları ve uyuşmazlığın çözümüne etkili olabilecek çekişmeli vakıalar oluşturur ve bu vakıaların ispatı için delil gösterilir.” şeklinde düzenlenmiştir.
15. Vakıa (olgu) ise, 03.03.2017 tarihli ve 2015/2 E., 2017/1 K. sayılı Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararında; kendisine hukukî sonuç bağlanmış olaylar şeklinde tanımlanmıştır. İspatı gereken olaylar, olumlu vakıalar olabileceği gibi olumsuz vakıalar da olabilir.
16. Diğer taraftan hâkim, taraflar arasında uyuşmazlık konusu olan vakıaların gerçekleşip gerçekleşmediğini, kural olarak kendiliğinden araştıramaz. Bir olayın gerçekleşip gerçekleşmediğini taraflar ispat etmelidir. Bir davada ispat yükünün hangi tarafa ait olacağı hususu ise HMK’nın “İspat yükü” başlıklı 190. maddesinde yer almakta olup;
“İspat yükü, kanunda özel bir düzenleme bulunmadıkça, iddia edilen vakıaya bağlanan hukuki sonuçtan kendi lehine hak çıkaran tarafa aittir.
Kanuni bir karineye dayanan taraf, sadece karinenin temelini oluşturan vakıaya ilişkin ispat yükü altındadır. Kanunda öngörülen istisnalar dışında, karşı taraf, kanuni karinenin aksini ispat edebilir.” şeklinde hüküm altına alınmıştır.
17. Yukarıda belirtilen maddenin birinci fıkrasında, ispat yükünün belirlenmesine ilişkin temel kural vurgulanmıştır. Buna göre, bir vakıaya bağlanan hukukî sonuçtan kendi lehine hak çıkaran taraf ispat yükünü üzerinde taşıyacaktır. İkinci fıkrada ise, karinelerin varlığı hâlinde ispat yükünün nasıl belirleneceği düzenlenmiştir
18. Bu hüküm, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu'nun (TMK) “İspat yükü” başlıklı 6. maddesinde yer alan: “Kanunda aksine bir hüküm bulunmadıkça, taraflardan her biri, hakkını dayandırdığı olguların varlığını ispatla yükümlüdür." ifadesine paralel olarak düzenlenmiştir.
19. Çekişmeli vakıaların ispatı için ise delillere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu noktada kesin deliller arasında sayılan “ikrar” kavramı hakkında açıklama yapılmasında yarar vardır.
20. HMK’nın 188. maddesinde taraflar veya vekillerinin mahkeme önünde ikrar ettikleri vakıaların çekişmeli olmaktan çıkacağı ve ispatının gerekmediği belirtilmiş, ancak ikrarın tanımı yapılmamıştır.
21. Öğretideki tanımlamalara göre ise, ikrar (dar anlamda ikrar), görülmekte olan bir davada, taraflardan birinin, diğer tarafça ileri sürülen ve kendisi aleyhine hukukî sonuç doğurabilecek nitelik taşıyan maddi vakıanın doğruluğunu kabul etmesidir. Yargıtay uygulamasında da, ikrara bu anlam yüklenmektedir (İkrar kavramının tanımı ve aşağıda ikrarın türlerine ilişkin olarak yapılan açıklamalar bakımından ayrıntılı bilgi için bakınız. Kuru, Baki: Hukuk Muhakemeleri Usulü, 6. Baskı Cilt:2, Ankara 2001, s.2037 ve devamı; Üstündağ, Saim: Medeni Yargılama Hukuku, Cilt: 1-2, 3. Bası, İstanbul 1984, s.549 ve devamı; Bilge, Necip: Medeni Yargılama Hukuku Dersleri, 3.Baskı, Ankara 1978, s.510 ve devamı; Tanrıver, Süha: Türk Medeni Yargılama Hukukunda İkrarın Bölünüp Bölünemeyeceği Sorunu, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 1993/2, s. 212 ve devamı.).
22. İkrardan söz edilebilmesi için, bir tarafın bir vakıa ileri sürmüş olması, diğer tarafın da bu vakıanın doğru olduğunu bildirmesi gerekir. İkrarın konusu, ancak karşı tarafın ileri sürdüğü vakıalar olabilir. Bir tarafın, kendisinin ileri sürdüğü bir vakıanın doğruluğunu bildirmesi ikrar niteliği taşımayacağı gibi karşı tarafın ileri sürdüğü hukukî sebepler de ikrara konu olamazlar.
23. Öğretide ve uygulamada ikrar, kapsamına ve içeriğine göre türlere ayrılmaktadır.
24. Kapsam yönünden, ikrar, çekişmeli olan maddi vakıanın tamamını veya belli bir kesimini kapsayabilir. İlkinde tam, ikincisinde ise kısmi ikrar söz konusudur.
25. İçeriği itibariyle ikrar ya basit (adi), ya vasıflı (mevsuf) ya da bileşik (mürekkep) nitelikte olabilir. Vasıflı ikrara, gerekçeli inkar da denilmektedir.
26. Basit (adi) ikrar, karşı tarafça ileri sürülen bir vakıanın doğru olduğunun, herhangi bir kayıt veya şart bildirilmeksizin kabul edilmesidir. Basit ikrarda, onun konusunu oluşturan vakıalar artık tartışmalı olmaktan çıkarlar; dolayısıyla bunların ayrıca kanıtlanmasına gerek kalmaz.
27. Vasıflı ikrarda, (ki buna gerekçeli inkar da denilmektedir) karşı tarafın ileri sürdüğü maddi vakıanın varlığı kabul edilmekle birlikte, onun hukukî niteliğinin (vasfının) ileri sürülenden başka olduğu bildirilir. Örneğin; davalı, davacıdan 1.000TL aldığını ikrar eder, fakat bu parayı ödünç olarak değil, hibe olarak aldığını bildirmesi hâlinde olduğu gibi, vasıflı ikrar bölünemeyeceğinden, davacı iddiasını, yani parayı ödünç verdiğini kanıtlamalıdır.
28. Bileşik (mürekkep) ikrarda ise, bir tarafın ileri sürdüğü vakıa karşı tarafça bütünüyle kabul edilmekle; eş söyleyişle, vakıanın doğru olduğu ve bildirilen vasıfta bulunduğu kabul edilmekle birlikte, ikrara öyle bir vakıa eklenir ki, eklenen bu vakıa, ya ikrar edilen vakıanın hukuksal sonuçlarının doğmasını engeller ya da onu hükümsüz kılar. Bileşik ikrar, ikrara konu olan vakıa ile, ona eklenen vakıa arasında bir bağlantı bulunup bulunmamasına göre, bağlantılı bileşik ikrar ve bağlantısız bileşik ikrar olarak ikiye ayrılır.
29. Ağırlıklı olarak, bağlantısız bileşik ikrar dışındaki ikrar türlerinin bölünemeyeceği, dolayısıyla, böyle durumlarda, ikrar edenin ispat yükü altında olmadığı kabul edilmekte, iddiasını ispatlama yükümlülüğünün, karşı tarafa ait olduğu benimsenmektedir.
30. Nitekim aynı ilkeler, Hukuk Genel Kurulunun 10.10.2012 tarihli ve 2012/13-264 E., 2012/700 K.; 05.06.2015 tarihli ve 2013/13-2338 E., 2015/1499 K. sayılı kararlarında da benimsenmiştir.
31. Eldeki davada; davacılar murisi ...’in keşidecisi olduğu toplam 700.000TL bedelli üç adet çekten 100.000TL ve 200.000TL bedelli olanlar davalılar murisi ... adına, 400.000TL bedelli olan çek ise hamiline düzenlenerek ...’a verilmiş akabinde anılan çekler ciro edilmek suretiyle dava dışı Lütfü Burşuk’a verilmiş olup, bu hususlar çekişme dışıdır.
32. Gelinen noktada çekin hukukî mahiyetine değinmek yerinde olacaktır.
33. Somut olaya uygulanması gereken mülga 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun (6762 sayılı TTK) 557. maddesinde kıymetli evrak “Kıymetli evrak öyle senetlerdir ki, bunlarda mündemiç olan hak senetten ayrı olarak dermeyan edilemediği gibi başkalarına da devredilemez.” şeklinde tanımlanmıştır. Kıymetli evrak olmasının yanında kambiyo senedi olan çek; Kanun’da öngörülen sıkı şekil şartlarına bağlı olarak düzenlenen, para borçlarını ödeme amacına özgülenmiş, yazılı ve soyut bir havaledir. BK’daki düzenlemeden farkı ise, düzenleyenin senette yazılı bedelin ödenmemesinden sorumlu olması ve bu sorumluluktan kurtulmayı senette şart edememesidir. Çek kanunen emre yazılıdır (nama veya hamiline de yazılabilir). Çek açıkça emre kaydını içermese bile ciro ve zilyetliğin geçirilmesi yoluyla devredilir. Çek düzenleyen muhataba belirli bir bedeli lehtara ödeme, lehtara da tahsil yetkisi veren bir kambiyo senedidir. Çek bir ödeme aracıdır. Ancak poliçe ve bonodaki gibi kredi işlevine haiz değildir. Çek bir ödeme aracı olduğundan çekte vade olmaz, ibraz süreleri Kanun’da olabildiğince kısa tutulmuştur. Çek muhatap bankaca görüldüğünde ödenir (Poroy, Reha/ Tekinalp, Ünal: Kıymetli Evrak Hukuku Esasları, Ankara 2018, s.309 vd.).
34. Ticari hayatta yaygın olarak ileri tarihli çek düzenlenerek çekin kredi veya teminat aracı olarak kullanıldığı görülmektedir. Bu kullanım şeklinin dahi çekin ödeme aracı olma özelliğini ortadan kaldıramayacağı unutulmamalıdır. Çek muhatap banka tarafından görüldüğünde meşru hamil olan kişiye nakden ödenir. Çekin muhatap bankaya ibrazı, çekin, ödenmesi için bankaya, dolayısıyla bankanın incelemesine sunulması, zilyetliğin geçici olarak bankaya bırakılmasıdır. Çekin bir takas odasına ibrazı da, ödeme için ibraz yerine geçer. Banka çekin karşılığının hesapta kısmen ya da tamamen bulunması hâlinde ödeme yapmakla yükümlüdür. Hesapta çek meblağı kısmen ya da tamamen bulunmadığında yapılan “karşılıksız” işlemi ise maddi bir olgunun tespitidir. Karşılıksızdır işlemi yetkili hamilin talepte bulunulması hâlinde bankaca gerçekleştirilir (Poroy, Reha/ Tekinalp, Ünal, s.379, 381).
35. 6762 sayılı TTK’nın 730. maddesi uyarınca 621. maddede yer alan “Muhatap poliçeyi öderken hamil tarafından bir ibra şerhi yazılarak poliçenin kendisine verilmesini isteyebilir. Hamil kısmi ödemeyi reddedemez. Kısmi ödeme hâlinde muhatap bu ödemenin poliçe üzerine işaret edilmesini ve kendisine bir makbuz verilmesini isteyebilir.” kuralı çekler hakkında da uygulanır.
36. Her senedin düzenlenmesinin altında yatan bir neden/ilişki vardır. İlletten mücerret olan kambiyo senetleri “ifa amacıyla” ya da "ifa yerine" düzenlenebilir. İfa amacıyla düzenlendiğinde, taraflarca aksi kararlaştırılmadığı sürece asıl borç ilişkisi ortadan kalkmaz. Kambiyo senedinin bu iki nedenden hangisi için düzenlendiğinin açıkça belirtilmediği durumlarda, kambiyo senedinin ifa amacıyla düzenlendiği kabul edilir. Bir başka anlatımla, kambiyo senedinin mevcut asıl borç ilişkisinden doğan alacağın ifasını teminen, bu alacağın ifasının gerçekleştirilmesi uğruna düzenlenmesi esastır (Bozer, Ali/Göle, Celal.: Kıymetli Evrak Hukuku, Ankara 2018, s.68).
37. Nitekim aynı ilkeler, Hukuk Genel Kurulunun 02.03.2021 tarihli ve 2017/(19)11-926 E., 2021/177 K. sayılı kararında da benimsenmiştir.
38. Yapılan açıklamalar ışığında somut olay değerlendirildiğinde; davacılar murisi ...in ...ın borcuna kefaleten ...’a hatır çeki olarak verdiği iddia olunan çeklerin, ödeme vasıtası olduğu yönündeki karine karşısında, ...’a olan borcun ödemesi mahiyetinde verildiğinin kabulü gerekir. Yasal karine olan bu durumun aksini, başka bir deyişle bahsi geçen çeklerin iddia olunduğu üzere kefaleten veya başkasının edimini taahhüt etmek suretiyle verildiğini ispat yükü davacıya aittir.
39. Yine eldeki davada, davacılar murisi ..., davalılar ve dava dışı ...'un 11.11.2010 tarihinde "protokol" başlıklı belge imzaladıkları, anılan protokol konusunun müteveffa ...'ın vefat tarihine kadar ...'tan aldığı toplam 700.000TL borcun ne şekilde tasfiye edileceğine ilişkin olduğu, alacaklı ...'un ...'tan olan 700.000TL alacağının, davacılar murisi... tarafından adına kayıtlı 10 nolu bağımsız bölümün 600.000TL sayılarak, tapusunun alacaklı ...'a devredileceği, 100.000TL nin ise davalılar tarafından alacaklı...ye ödeneceği ve verilen çeklerin davacılar murisine iade edileceği hususlarının kararlaştırıldığı anlaşılmaktadır.
40. Davacılar murisi ... tarafından verilen çeklerin borç ödemesi dışında başka bir amaçla verildiği davacı tarafından ispatlanamadığı durumda anılan çeklerin geri verilmesi karşılığında daire tapusunun devrinin de aynı mahiyete borç ödemesi niteliğini taşıyacağından kuşku duyulmaması gerekir.
41. Hâl böyle olunca, davacılar her ne kadar murisin taşınmaz tapusunu kefaleten devrettiğini iddia etmişler ve buna dayanarak alacak isteminde bulunmuş iseler de, davalılar protokol gereği tapu devrinin yapıldığını kabul etmekle birlikte bu durumun var olan borcun ifası niteliğinde olduğunu savunarak az yukarda yapılan açıklamalar doğrultusunda vasıflı ikrarda bulunduklarından, taşınmazın kefaleten veya başkasının edimini taahhüt etmek suretiyle devredildiği iddiasının ispat külfeti davacı taraftadır.
42. Protokolün 8. maddesinde taşınmazın tapuda devri ve nakit tutarların ödenmiş olma şartı ile sözleşme taraflarının birbirini karşılıklı olarak ibra edecekleri hükmü düzenlenmiştir. Bu maddeden dolayı davacılar murisine ait taşınmazın devriyle birlikte ödemelerin gerçekleşmesi ve çeklerin iade edilmesi üzerine ibra beyanının hüküm doğuracağı ve böylece davacıların taşınmazın devrine dayalı alacak isteminde bulunamayacakları düşünülebilir ise de protokolün 3. maddesinde; bu belgenin davalılar murisinin Lütfü Burşuk’a olan borcunun tasfiyesinin ne şekilde yapılacağını belirlemek amacıyla tanzim edildiği belirtilmiştir. Dolayısıyla ibraya ilişkin hükümden alacaklı ve borçlu tarafın, yani Lütfü Burşuk ve ... mirasçılarının birbirlerini ibra ettiklerinin anlaşılması gerekir ki, bu durumun davacıları bağlamayacağı açıktır. Keza, 07.07.2014 tarihinde Lütfü Burşuk tarafından noterde hazırlanmış olan “ibraname” başlıklı belgeye de, işbu dava tarihinden sonra düzenlenmiş olduğu gözetilerek hukukî değer atfedilemeyecektir. Bu durumda ispat külfetini davacı tarafa yükleyen ve iddiaları hususunda ispat imkânı veren bozma kararı yerindedir.
43. Hukuk Genel Kurulunda yapılan görüşmeler sırasında, taraflar arasında düzenlenen protokolde yapılan ödeme ile verilen çeklerin iade edileceğinin ve tarafların birbirini ibra edeceklerinin düzenlenmiş olmasıyla davacıların davaya konu çeklerin hatır çeki olduğunu ve yapılan ödeme nedeniyle alacaklı olduklarını ispatlayarak talepte bulunma haklarının ortadan kalktığı, uyuşmazlığın ibra beyanı içeren protokol hükümleri gözetilerek çözümlenmesinin gerektiği, direnme kararının bu değişik gerekçeyle bozulmasının yerinde olacağı görüşü ile davaya konu çeklerin varolan borcun karşılığı olarak verildiğinin açık olduğu, davacılar murisine ait taşınmazın çeklerin karşılığı olmak üzere verildiği, bu durumda artık davacıların alacağının kalmadığı, davanın reddinin uygun olduğu, direnme kararının bu değişik gerekçeyle bozulması gerektiği görüşü ileri sürülmüş ise de, bu görüşler açıklanan nedenlerle Kurul çoğunluğunca benimsenmemiştir.
44. Sonuç itibariyle, Hukuk Genel Kurulunca da benimsenen Özel Daire bozma kararına uymak gerekirken önceki kararda direnilmesi usul ve yasaya aykırıdır.
45. Bu nedenle direnme kararı bozulmalıdır.
IV. SONUÇ :
Açıklanan nedenlerle;
Davalılar vekilinin temyiz itirazlarının kabulü ile direnme kararının Özel Daire bozma kararında gösterilen nedenlerden dolayı, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun “Geçici Madde 3” hükmüne göre uygulanmakta olan 1086 sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu'nun 429. maddesi gereğince BOZULMASINA,
İstek hâlinde temyiz peşin harcının yatıranlara geri verilmesine,
Aynı Kanun’un 440. maddesi uyarınca kararın tebliğinden itibaren on beş gün içerisinde karar düzeltme yolu açık olmak üzere 21.09.2021 tarihinde, oy çokluğu ile karar verildi.
KARŞI OY
Davacılar murisi ...’in keşidecisi olduğu toplam 600.000TL bedelli üç adet çekten, 400.000TL bedelli olan hamiline, 100.000'er TL bedelli olan iki çekin ise lehtarı davalılar murisi olarak düzenlendiği ve bu çeklerin dava dışı ...’a verildiği konusunda uyuşmazlık bulunmamaktadır.
Bu hâliyle ... bu çeklerden dolayı çekleri elinde bulundurana karşı keşideci borçlu olarak sorumludur. Bu şekilde çeklerden dolayı sorumluluk devam etmekte iken ..., ... ve çeklerin verildiği ... mirasçıları arasında 11 Kasım 2010 tarihinde protokol düzenlenmiş olup ...’un dava dışı ...’a olan 700.000TL borcunun 600.000TL’sinin Abdurrahman’ın devrini yapacağı taşınmaz ile kalan 100.000TL’nin ise ... mirasçıları tarafından ödeneceği ve ödemeler yapılınca çeklerin ...’e iptal edilmiş olarak iade edileceği kararlaştırılmıştır.
Protokolün ibra başlıklı 8. maddesinde ise taşınmazın tapuda devri ve nakit tutarların ödenmiş olması şartı ile sözleşmenin tarafları birbirlerini karşılıklı olarak ibra ederler hükmüne yer verilmiştir.
İbra ve makbuz borç ifasıyla ilgili kavramlar olup buna ilişkin belgeler borcun ifa edilmiş olduğu veya ifa edilmiş sayıldığını gösteren belgelerdir
6098 sayılı Türk Borçlar Kanununda (TBK) ibra genel hüküm olarak 132. maddede düzenlenmiş ve “borcu doğuran işlem kanunen veya taraflarca belli bir şekle bağlı tutulmuş olsa bile borç, tarafların şekle bağlı olmaksızın yapacakları ibra sözleşmesiyle tamamen veya kısmen ortadan kaldırılabilir.” hükmüne yer verilmiştir. Devir ve ödemeler yapıldığı için çeklerin iade edildiği protokoldeki şartın gerçekleştiği ve ibra beyanının hüküm doğurur hâle geldiği açıkça anlaşılmaktadır.
Muris Abdurrahman mirasçısı davacılar ise bu çeklerin hatır çeki olduğunu davalılar murisince Lütfi’den alınan borca kefil olunması nedeniyle verildiğini ve taşınmaz devri suretiyle yapılan ödeme nedeniyle alacaklıya halef olunduğunu belirterek alacak talebinde bulunmaktadırlar.
Borçlar Kanunu 484. madde gereğince kefalet sözleşmesinin geçerli olması için yazılı şekilde yapılması kefilin sorumlu olduğu belli bir miktarın gösterilmesi gerekir. Bu şekilde yapılmış geçerli bir kefalet sözleşmesi sunulmamıştır. Üçüncü kişinin fiilinin taahhüt edildiğine dair de bir sözleşme sunulmamıştır.
Yukarıda yapılan açıklama ve sözü edilen kurallarla birlikte somut olay değerlendirildiğinde; dayanılan protokolde muris ...’un borçlarının ödenmesinden söz edilmiş ise de bu borcun 600.000TL’si zaten çeke dayalı olup ... bu çeklerin keşidecisi olduğundan zaten bu çeklerden dolayı sorumluluğu bulunmaktadır. Taşınmaz devriyle yapılan ödemeyle çekleri iptal edilmiş olarak alan muris Abdurrahman aynı zamanda kendi borcundan kurtulmuştur. Protokol kapsamı ile yapılan ödemenin bir kefalet sözleşmesine veya üçüncü kişinin fiilini taahhüt esasına dayanmadığı da açıkça anlaşılmaktadır.
Ödemeye konu çekler ve protokol kapsamına göre taraflar arasındaki ilişkinin görünen yüzüyle davacının davalılardan talep edebileceği bir alacak yoktur. Ancak çeklerin hatır çeki olması ve gerçek bir borç için verilmediği hâlde ödeme yapılmış olması hâlinde diğer bir ifadeyle hukukî ilişkinin görünmeyen yüzüyle davacılar murisinin ...’a borçlu olmadığı bir parayı ödemek durumunda kalmış olması hâlinde bunu ileri sürerek ... mirasçılarından talepte bulunulması mümkündür. Davacıların talebi de bu şekildedir.
Buna ilişkin olarak davacıların delil gösterip iddiaları ispatlamasının mümkün olduğu düşünülebilir ise de somut olayda bu da mümkün olmaktan çıkmıştır. Zira 2010 tarihli protokolde yapılan ödeme ile bu çeklerin iade edileceği ve tarafların birbirlerini ibra edecekleri açıkça düzenlendiğinden davacıların bu çeklerin hatır çeki olduğu ve yapılan ödeme nedeniyle alacaklı olduklarını ispatlayıp talepte bulunma hakları ortadan kalkmıştır.
Çok açık hüküm taşıyan ibra beyanı ile davacılar murisinin gerçekte talep edebileceği bir alacak olsa bile ortadan kalkmış olduğundan davacıların hatır çeki verdikleri ve kefil oldukları iddiasıyla talepte bulunmalarına da olanak kalmamıştır.
Davacılar irade fesadı nedeniyle ibranamenin geçersiz olduğu yönünde bir iddia da ileri sürmemişler ve ibranamenin iptalini de talep etmemişlerdir. O hâlde uyuşmazlığın ibra beyanı içeren protokol hükümleri gözetilerek çözümlenmesi gerekir.
İbra beyanını içeren bu protokolün düzenlenip edimlerin yerine getirilmesinden uzun süre sonra 07.07.2014 tarihinde ... tarafından noterde imza onaylı ibraname düzenlenmiş ve bu ibranamede ...’ın tarafıma olan 700.000TL borcun 600.000TL’sini kefili olan ve herhangi bir ticari ilişkimiz olmayan ...’den tamamen ve haricen aldım. Bu kısımla ilgili borçluyu (kefilin her türlü rücu hakkı kendisine ait olmak üzere) ibra ettiğimi beyan kabul ve ikrar ederim beyanı yer almakta ise de taşınmaz devrinden sonra düzenlenen bu ibraname, ... mirasçılarının sorumluluğunu gerektirecek bir beyan değildir. Çünkü bu beyanın aksine ve önceki protokoldeki ibrayı hükümden düşürecek şekilde ... veya mirasçılarının taraf olduğu bir sözleşme sunulmuş değildir. Bu hâliyle bu ibraname de davacı iddialarının davalılar yönünden dinlenebilmesini mümkün kılan bir belge niteliğini taşımamaktadır.
Tüm bu nedenlerle davacıların ödemelerin kefalet veya başka bir hukukî ilişki nedeniyle verildiğini ispat etmeleri sonucu değiştirmeyeceğinden bu iddiaları ispat imkânı tanınarak sonucuna göre karar verilmesi için yeni araştırma yapılmasına ve delil toplanmasına da gerek olmaksızın davanın reddi gerekmektedir.
Sonuç olarak hükmün yukarıda açıklanan nedenlerle değişik gerekçeyle bozulması gerektiği görüşünde olduğumdan davacı delilleri üzerinde durularak araştırma ve değerlendirme yapılması için hükmün bozulmasına değinen Özel Daire kararı gibi hükmün bozulması yönünde oluşan değerli çoğunluk görüşüne katılamıyorum.