"İçtihat Metni"
MAHKEMESİ : ... Bölge Adliye Mahkemesi 13. Hukuk Dairesi
SAYISI : 2021/2700 E., 2022/992 K.
KARAR : Davanın kabulü
İLK DERECE MAHKEMESİ : ... 2. Asliye Hukuk Mahkemesi
SAYISI : 2015/676 E., 2019/57 K.
Taraflar arasındaki alacak davasından dolayı yapılan yargılama sonunda İlk Derece Mahkemesince davanın reddine karar verilmiştir.
Kararın davacı tarafından istinaf edilmesi üzerine, Bölge Adliye Mahkemesince, istinaf başvurusunun kabulü ile İlk Derece Mahkemesi hükmü kaldırılarak yeniden esas hakkında hüküm kurulmak suretiyle davanın kabulüne karar verilmiştir.
Bölge Adliye Mahkemesi kararı davalılar vekili tarafından temyiz edilmekle; kesinlik, süre, temyiz şartı ve diğer usul eksiklikleri yönünden yapılan ön inceleme sonucunda, temyiz dilekçesinin kabulüne karar verildikten ve Tetkik Hâkimi tarafından hazırlanan rapor dinlendikten sonra dosyadaki belgeler incelenip gereği düşünüldü:
I. DAVA
Davacı; 644 sayılı KHK’nın 2 nci maddesinin birinci fıkrasının (ç) ve (h) bentleri ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Döner Sermaye İşletmesi Yönetmeliği uyarınca “Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Döner Sermaye İşletmesi 2013 yılı Birim Fiyatları”nın 01.01.2013 tarihinden itibaren yürürlüğe konulduğunu ve
Bakanlığa ilgili mevzuat hükümleri kapsamında onaylanmak üzere kişi, kurum ve kuruluşlarca iletilecek plan teklifleri için alınacak plan inceleme ve işlem hizmet bedellerinin hesaplanmasına ilişkin usullerin belirlendiğini, ... İl Özel İdaresinin 10.12.2012 tarihli ve 16558 sayılı yazısı ekinde Bakanlığa intikal ettirilen 14 adet çevre düzeni planı değişiklik teklifinin değerlendirilmesi sonucunda, "...-Erdek-... 1/25.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı Değişikliği"nin 644 sayılı KHK'nın 7 nci maddesi uyarınca 25.03.2013 tarihli ve 4687 sayılı Bakanlık Makamı Oluru ile onaylandığını, söz konusu plana askı süresi içinde yapılan iki adet itirazın 24.02.2014 tarihli ve 3126 sayılı Bakanlık Makamı Oluru ile reddedildiği, söz konusu onay işlemi kapsamında, davalıların Bandırma İlçesi Bezirci Köyü Çingenepınarı Mevkii 508 parsel için yaptığı plan değişikliği teklifinin uygun bulunduğu, uygun bulunan plan değişikliği tekliflerine ilişkin olarak "Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Döner Sermaye İşletmesi 2013 yılı Birim Fiyat Listesi" esas alınarak hesaplanan plan inceleme ve işlem hizmet bedellerinin ödenmesi için davalılara tebligat yapıldığını ancak ödeme yapmadıklarını ileri sürerek; fazlaya ilişkin talep ve dava hakları saklı kalmak üzere, 281.910 TL'nin talep tarihi olan 16.11.2013 tarihinden itibaren yasal faizi ile tahsilini talep etmiştir.
II. CEVAP
Davalılar; davanın konusunun, 05.11.2010 tarihinde ... İl Özel İdaresi Müdürlüğüne yaptığı “tarımsal nitelikli sanayi alanı” lejantlı mevzi imar planı yapma talebinin oluşturduğunu, 05.11.2010 tarihinde İl Özel İdaresine yapılan başvuru sonrasında, gerekli işlemler yapılarak ... İl Genel Meclisinin 07.07.2011 tarihli ve 305 sayılı kararı ile çevre düzeni planının onaylandığını, buna istinaden hazırlanan 1/5000 ölçekli nazım imar planı ve 1/1000 ölçekli uygulama imar planlarının ... İl Genel Meclisinin 05.10.2011 tarihli ve 451 sayılı kararı ile onandığını, bahse konu planların bütün onaylarının bu işte yetkili İl Genel Meclisinin kararı ile yapıldığını ve kesinleştiğini, onaylama ücretinin de yatırıldığını, planların kesinleşmesine rağmen Çevre ve Şehircilik Müdürlüğünün plan inceleme ve işlem hizmet bedellerinin ödenmesini talep ettiğini, 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu ve 5393 sayılı Belediye Kanunu'nu “il çevre düzeni planı” adını taşıyan bir plan türü öngördüğünü ve bu konuda yetkiyi yerel yönetimlere verdiğini, İl Genel Meclisinin yetkisinin 30.03.2014 tarihinde büyükşehir statüsü kazanana kadar devam ettiğini, davacının aktif husumet ehliyeti bulunmadığını, ayrıca talep ettiği hizmet bedelinin fahiş olduğunu savunarak, davanın reddini istemişlerdir.
III. İLK DERECE MAHKEMESİ KARARI
İlk Derece Mahkemesinin yukarıda tarih ve sayısı belirtilen kararıyla; il çevre düzeni planlarını onama yetkisinin 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu'na göre İl Özel İdarelerinin görev alanına girdiği, bahse konu 1/25000 ölçekli çevre düzeni planının İl Genel Meclisi tarafından onaylanarak kesinleştiği, davacı ... Şehircilik Bakanlığının dava konusu plan değişikliğini onay yetkisinin bulunmadığı, dolayısıyla dava konusu plan için plan inceleme ve işlem hizmet bedeli talep edemeyeceği gerekçesiyle, davanın reddine karar verilmiştir.
IV. İSTİNAF
A. İstinaf Yoluna Başvuranlar
İlk Derece Mahkemesinin yukarıda belirtilen kararına karşı, süresi içinde davacı vekili istinaf başvurusunda bulunmuştur.
B. İstinaf Sebepleri
Davacı vekili; söz konusu bölgenin 1/25000 ölçekli Çevre Düzeni Planı kapsamında İI Özel İdaresince daha evvel yetkisiz onama işlemi yapılmış olduğu ve kamu kurumu olan mülga ... İl Özel İdaresi tarafından usul ve esasına uygun olarak değerlendirilerek onaylanması amacıyla müvekkili Bakanlığa iletildiğini, İl Genel Meclisinin 07.07.2011 tarihli ve 305 sayılı kararı ile onaylanan 1/25.000 ölçekli çevre düzeni planının onama tarihinde, 04.07.2011 tarihinde yayımlanan 644 sayılı KHK uyarınca yetkinin müvekkili Bakanlığa ait olduğunu belirterek, istinaf başvurusunda bulunmuştur.
C. Gerekçe ve Sonuç
Bölge Adliye Mahkemesinin 02.06.2022 tarihli ve 2021/2700 E., 2022/992 K. sayılı kararıyla; taraflar arasındaki ihtilafın, davalıların hissedarı olduğu taşınmaz için yapılan plan değişikliği teklifine ilişkin plan inceleme ve işlem onamasının davacının yetkisinde olup olmadığı hususundan kaynaklandığı, davalıların, il özel idaresine plan değişikliği için 644 sayılı KHK yürürlüğe girdiği 04.07.2011'den önce olmak üzere 02.06.2011 tarihinde başvurduğu, başvurunun il genel meslicince 07.07.2011 tarihinde onaylandığı, ancak yine ... İl Özel İdaresinin 10.12.2012 tarihli yazısı ile imar planı değişikliğine ilişkin teklifin 644 sayılı KHK kapsamında değerlendirilmesi için davacı ... Şehircilik Bakanlığına intikal ettirildiği, 1/25000 ölçekli çevre düzeni planı değişikliğinin davacı Bakanlık tarafından 25.03.2013 tarihinde onaylandığı, plana askı süresinde yapılan itirazların 24.02.2014 tarihinde Bakanlık makamınca reddedildiği, başvuru tarihi itibariyle plan değişikliği teklif kabul yetkisinin dava dışı il özel idaresinde olduğu, ancak davalının başvurusu sonuçlanmadan yukarıda belirtilen mevzuat değişikliği ile dava konusu plan değişikliğine dair teklif kabul yetkisinin davacı Bakanlığa geçmiş olduğu, bu yetkisini kullanan davacı Bakanlıkça 1/25000 ölçekli çevre düzeni planı değişikliğinin 25.03.2013 tarihinde onaylandığı, plana askı süresinde yapılan itirazların 24.02.2014 tarihinde Bakanlık makamınca reddedildiği, bu hali ile yasadan kaynaklanan yetki nedeniyle plan inceleme hizmet bedeli ücretinin tahakkuk ettiği, başvuru sırasında yetkinin İl Özel İdaresinde olmasının sonuca etkili olmayacağı, “Çevre Düzeni Planı Değişikliği" kapsamında uygun bulunan plan değişikliği tekliflerine ilişkin olarak "Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Döner Sermaye işletmesi 2013 yılı Birim Fiyat Listesi" esas alınarak hesaplanan plan inceleme ve işlem hizmet bedellerinin, alınan bilirkişi raporu ile doğru ve tam olarak hesaplandığı gerekçesiyle; davacı vekilinin istinaf başvurusunun kabulü ile İlk Derece Mahkemesi kararının kaldırılmasına, yeniden esas hakkında hüküm kurulmak suretiyle; davanın kabulüne, 281.910 TL'nin 16.03.2013 tarihinden itibaren işleyecek yasal faizi ile davalılardan alınarak davacıya verilmesine karar verilmiştir.
V. TEMYİZ
A. Temyiz Yoluna Başvuranlar
Bölge Adliye Mahkemesinin yukarıda belirtilen kararına karşı, süresi içinde davalılar vekili temyiz isteminde bulunmuştur.
B. Temyiz Sebepleri
Davalılar vekili; davacının plan onayı yetkisinin olmadığını, talep ettiği hizmet bedelinin haksız olduğu ve davasının hukuki dayanağının bulunmadığını, yine müvekkillerinin İl Özel İdaresine plan onaylama bedeli ödemiş olup bu ödemenin mahsup edilmediğini ileri sürerek; kararın bozulmasına karar verilmesini talep etmiştir.
C. Gerekçe
1. Uyuşmazlık ve Hukuki Nitelendirme
Uyuşmazlık, plan inceleme ve işlem hizmet bedelinin tahsili istemine ilişkindir.
2. İlgili Hukuk
1. 644 sayılı Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname'nin (644 sayılı KHK) 2 nci maddesi; “(1) Çevre ve Şehircilik Bakanlığının görevleri şunlardır:
(...) ç) (Değişik: 8/8/2011-KHK-648/ 1 md.) Her tür ve ölçekteki fiziki planlara ve bunların uygulanmasına yönelik temel ilke, strateji ve standartları belirlemek ve bunların uygulanmasını sağlamak, Bakanlar Kurulunca yetkilendirilen alanlar ile merkezi idarenin yetkisi içindeki kamu yatırımları, mülkiyeti kamuya ait arsa ve araziler üzerinde yapılacak her türlü yapı, milli güvenliğe dair tesisler, askeri yasak bölgeler, genel sığınak alanları, özel güvenlik bölgeleri, enerji ve telekomünikasyon tesislerine ilişkin etütleri, harita, her tür ve ölçekte çevre düzeni, nazım ve uygulama imar planlarını, parselasyon planlarını ve değişikliklerini resen yapmak, yaptırmak, onaylamak ve başvuru tarihinden itibaren iki ay içinde yetkili idarelerce ruhsatlandırma yapılmaması halinde resen ruhsat ve yapı kullanma izni vermek. (...)
h) (Ek: 8/8/2011-KHK-648/ 1 md.; Değişik: 23/8/2011-KHK-653/6 md.) Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan veya mülkiyeti Hazineye, kamu kurum veya kuruluşlarına veya gerçek kişilere veyahut özel hukuk tüzel kişilerine ait olan taşınmazlar üzerinde kamu veya özel sektör tarafından gerçekleştirilecek olan yatırımlara ilişkin olarak ilgililerince hazırlandığı veya hazırlatıldığı halde yetkili idarece üç ay içinde onaylanmayan etüt, harita, her tür ve ölçekteki çevre düzeni, nazım ve uygulama imar planlarını, parselasyon planlarını ve değişikliklerini ilgililerinin valilikten talep etmesi ve valiliğin Bakanlığa teklifte bulunması üzerine bedeli mukabilinde yapmak, yaptırmak ve onaylamak, başvuru tarihinden itibaren iki ay içinde yetkili idarece verilmemesi halinde bedeli mukabilinde resen yapı ruhsatı ve yapı kullanma izni ile işyeri açma ve çalışma ruhsatını vermek.”;
2. Yine aynı KHK’nın 7 nci maddesi ise; “(1) Mekânsal Planlama Genel Müdürlüğünün görevleri şunlardır:
a) Yerleşme, yapılaşma ve arazi kullanımına yön veren, her tür ve ölçekte fiziki planlara ve uygulamalara esas teşkil eden üst ölçekli mekânsal strateji planlarını ve çevre düzeni planlarını ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği yaparak hazırlamak, hazırlatmak, onaylamak ve uygulamanın bu stratejilere göre yürütülmesini sağlamak.
c) Havza ve bölge bazındaki çevre düzeni planları da dâhil her tür ve ölçekteki çevre düzeni planlarının ve imar planlarının yapılmasına ilişkin usul ve esasları belirlemek, havza veya bölge bazında çevre düzeni planlarını yapmak, yaptırmak, onaylamak ve bu planların uygulanmasını ve denetlenmesini sağlamak.
(2) Çevre düzeni planlarının Bakanlıkça belirlenen mekânsal strateji planlarına, imar planlarının ise mekânsal strateji planlarına veya çevre düzeni planlarına aykırılığının tespit edilmesi halinde ilgili idareler Bakanlıkça verilen süre içerisinde aykırılıkları giderir.
(3) Birinci fıkranın (a) bendinde belirtilen ulusal ve bölgesel nitelikteki fiziki planları Bakanlık yapar, yaptırır ve onaylar. Büyükşehir belediyeleri sınırları içerisindeki çevre düzeni planlarını büyükşehir belediyeleri, büyükşehir olmayan illerde ise Bakanlık yapar, yaptırır ve onaylar.” düzenlemesi yer almaktadır.
3. 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu'nun, il özel idaresinin görev ve sorumlulukları başlıklı 6 ncı madesinde; “İl özel idaresi mahallî müşterek nitelikte olmak şartıyla;
a) Gençlik ve spor Sağlık, tarım, sanayi ve ticaret; Belediye sınırları il sınırı olan Büyükşehir Belediyeleri hariç ilin çevre düzeni plânı, bayındırlık ve iskân, toprağın korunması, erozyonun önlenmesi, kültür, sanat, turizm, sosyal hizmet ve yardımlar, yoksullara mikro kredi verilmesi, çocuk yuvaları ve yetiştirme yurtları; ilk ve orta öğretim kurumlarının arsa temini, binalarının yapım, bakım ve onarımı ile diğer ihtiyaçlarının karşılanmasına ilişkin hizmetleri il sınırları içinde,....İl çevre düzeni plânı; valinin koordinasyonunda, büyükşehirlerde büyükşehir belediyeleri, diğer illerde il belediyesi ve il özel idaresi ile birlikte yapılır. İl çevre düzeni plânı belediye meclisi ile il genel meclisi tarafından onaylanır. (Ek cümle: 1/7/2006-5538/26 md.) Belediye sınırları il sınırı olan Büyükşehir Belediyelerinde il çevre düzeni planı ilgili Büyükşehir Belediyeleri tarafından yapılır veya yaptırılır ve doğrudan Belediye Meclisi tarafından onaylanır.” ve il genel meclisinin görev ve yetkileri başlıklı 10. maddesinde “ c) Belediye sınırları il sınırı olan Büyükşehir Belediyeleri hariç İl çevre düzeni plânı ile belediye sınırları dışındaki alanların imar plânlarını görüşmek ve karara bağlamak.” hükmü bulunmaktadır.
3. Değerlendirme
1. Uyuşmazlık çevre düzeni planı değişikliği konusunda davacı Bakanlığın yetkili olup olmadığına ilişkindir. Yukarıda yer verilen mevzuat hükümlerine göre; Çevre ve Şehircilik Bakanlığının görevlerini düzenleyen 644 sayılı KHK’nın 2 nci maddesinin birinci fıkrasının (ç) bendinde, her tür ve ölçekteki fiziki planlara ilişkin temel ilkelerin belirlenmesinden bahsedildikten sonra bazı özel nitelikte imar planlarının yapılması ve onaylanması Bakanlığın görevleri arasında gösterilmiş, aynı maddenin (h) bendinde ise ilgili idareler tarafından Bakanlıkça verilen süre içerisinde yapılmayan il çevre düzeni planlarını yapmak sayılmıştır.
2. Sözü edilen KHK’nın 7 nci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde, üst ölçekli mekânsal strateji planlarını ve çevre düzeni planlarını ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği yaparak hazırlamak görevi düzenlemiş, (c) bendinde ise Bakanlığın yetkisinin, havza veya bölge bazında çevre düzeni planlarını yapmak olduğu ortaya konulmuştur.
3. Yargılama sırasında alınan bilirkişi raporlarında; 644 sayılı KHK ile 1/100.000 ölçekli çevre düzeni planlarının düzenlenmesine yönelik hükümler getirildiği, çevre düzeni planı ve il çevre düzeni planı ayrımına gidildiği ve bu ayrımın yapılmadığı durumlar için de her tür ve ölçekte çevre düzeni veya her tür ölçekte fiziki plan tanımlarının kullanıldığı, KHK’nın 7 nci maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (c) bentlerinde bahsedilen çevre düzeni planlarının 1/100.000 ölçekli planlar olduğu, dava konusu plan değişikliğinin ise il çevre düzeni planı üzerinde yapıldığı ve bu planı onama yetkisinin il özel idaresine ait olduğu belirtilmiştir.
4. Davacı Bakanlığın görevlerini düzenleyen 644 sayılı KHK’da; Bakanlığı görevleri arasında, il çevre planları onaylama yetkisi bulunmamaktadır. Nitekim dosyada alınan bilirkişi raporlarında yer alan açıklamalar da bu yöndedir. Bu durumda, Bölge Adliye Mahkemesince; davacının dava konusu il çevre düzeni planı değişikliğini onaylama yetkisi bulunmadığından, davanın reddine karar verilmesi gerekirken, yazılı gerekçe ile kabulü usul ve yasaya aykırı olup bozmayı gerektirmiştir.
VI. KARAR
Açıklanan sebeplerle;
Temyiz olunan Bölge Adliye Mahkemesi kararının davalılar yararına BOZULMASINA,
Peşin alınan temyiz karar harcının istek halinde temyiz edenlere iadesine,
Dosyanın kararı veren Bölge Adliye Mahkemesine gönderilmesine,
17.01.2023 tarihinde oy birliğiyle karar verildi.