"İçtihat Metni"
MAHKEMESİ: ... Bölge Adliye Mahkemesi 6. Hukuk Dairesi
Taraflar arasındaki menfi tespit, istirdat davasından dolayı yapılan yargılama sonunda İlk Derece Mahkemesince davanın kısmen kabulüne karar verilmiştir.
Kararın taraf vekillerince istinaf edilmesi üzerine Bölge Adliye Mahkemesince; davalı vekilinin başvurusunun esastan reddine, davacılar vekilinin başvurusunun kabulü ile İlk Derece Mahkemesi kararının kaldırılmasına, yeniden esas hakkında davanın kısmen kabulüne karar verilmiştir.
Bölge Adliye Mahkemesi kararı davalı vekili tarafından temyiz edilmekle; kesinlik, süre, temyiz şartı ve diğer usul eksiklikleri yönünden yapılan ön inceleme sonucunda, temyiz dilekçesinin kabulüne karar verildikten ve Tetkik Hâkimi tarafından hazırlanan rapor dinlendikten sonra dosyadaki belgeler incelenip gereği düşünüldü:
I. DAVA
Davacılar vekili; davacı ...'nin davalı Üniversitenin İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Kamu Yönetimi Hukuk Ana Bilim dalında öğretim görevlisi olduğunu, doktora için ... Üniversitesi Hukuk Fakültesinde görevlendirilmesi nedeniyle taahhütnameler imzaladığını, bu taahhütnamelere istinaden davalı Üniversitenin davacı ...'den mecburi hizmet yükümlülüğünü yerine getirmediği gerekçesiyle toplam 63.384,85 TL ödeme aldığını, taahhütnamelerin hukuka aykırı olduğunu ileri sürerek; ... 1. Noterliğinin 12.02.2010 tarihli ve 04230 yevmiye nolu Taahhüt ve Kefalet Senedi ile ... 1. Noterliğinin 30.07.2020 tarihli ve 19031 yevmiye nolu Taahhütname ve Kefaletnamesinin geçersizliğinin tespiti ile iptaline, bu bağlamda davacı ...'nin mecburi hizmet yükümlülüğünün bulunmadığının ve davacıların davalı Üniversiteye borcunun olmadığının tespitine, davacı ... tarafından davalı Üniversiteye 31.07.2020 tarihinde ödenen 63.384,85 TL'nin mevduata uygulanacak en yüksek faiz ile birlikte davacıya iadesine, bu mümkün değilse aldığı maaşlar, yerine getirdiği mecburi hizmet süresi ve ödenen 63.384,85 TL kapsam dışı bırakılarak ... hesaplama yapılması ve bu şekilde ... meblağ belirlenmesine karar verilmesini istemiştir.
II. CEVAP
Davalı vekili; davacı ...'nin vermiş olduğu taahhüt ve kefalet senedinin geçerli olduğunu, davacının kendi isteğiyle 2547 sayılı Kanun'un 25 inci maddesine göre doktora eğitimi için ... Üniversitesinde görevlendirilmeyi talep ettiğini belirterek davanın reddini istemiştir.
III. İLK DERECE MAHKEMESİ KARARI
İlk Derece Mahkemesinin yukarıda tarih ve sayısı belirtilen kararıyla; eğitilme ve yetiştirilme karşılığı olarak öngörülen mecburi hizmet yükümlülüğünün 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu'nun (2547 sayılı Kanun) 33, 35 ve 39 uncu maddelerinde düzenlendiği, anılan 35 inci maddede araştırma görevlilerinin yetiştirilme amacıyla yurt içinde ... diğer üniversitede görevlendirilmelerinin ve bu yetiştirme sonrasında bağlı oldukları üniversitede mecburi hizmetlerini yerine getirmek zorunda olduklarının düzenlendiği, mecburi hizmet yükümlülüğünün ihlali halinde öngörülen tek yaptırımın araştırma görevlisine başka ... yüksek öğretim kurumunda görev verilmemesi olduğu, Kanun'da yer almamasına rağmen ... Üniversite Adına ... Diğer Üniversitede Lisansüstü Eğitim Gören Araştırma Görevlileri Hakkında Yönetmelik'in 4 üncü maddesinin dördüncü fıkrasıyla araştırma görevlilerinden yüklenme senetleri alınacağının düzenlendiği, kişinin kendi iradesi ile kamuda çalışmaması halinde öngörülen tek yaptırımın araştırma görevlisine başka ... yükseköğretim kurumunda görev verilmemesi olduğu dikkate alındığında Kanunda yaptırım konusunda ... eksiklik bulunduğunun ortada olduğu, 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın (Anayasa) 18 inci maddesinde zorla çalıştırma yasağı ile birlikte düzenlenen angarya yasağı açısından yüklenme senetlerindeki maaşın geri verileceği yönündeki düzenleme değerlendirildiğinde, angarya yasağının, Anayasa Mahkemesi kararlarında; kişinin emeğinin karşılığını almadan zorla çalıştırılması, ... maldan ya da kişinin çalışmasından karşılıksız yararlanma şeklinde tanımlandığı, araştırma görevlileri 2547 sayılı Kanun'un 35 inci maddesine göre yapılan görevlendirme kapsamında çalışırken her ne kadar maaş almaktalarsa da, yüklenme senedindeki şartların ihlali halinde bu çalışma karşılığı alınan maaş ödemelerinin geri verilmesi yönündeki düzenleme ile başlangıçta angarya yasağı söz konusu değilken, taahhüdün ihlali halinde maaşların geri verilmesi halinde araştırma görevlisi ücret ödenmeksizin çalışmış olacağından, taraflar arasında düzenlenen taahhütnamede yer alan her türlü ödemeler içinde maaşların da geri ödeneceği yönündeki kabulün angarya yasağının ihlali olduğunun değerlendirilmesi gerektiği, davacı ...'nin davalı yana 63.384,85 TL ödeme yaptığı hususunda anlaşmazlık olmadığı, davanın bu miktar üzerinden kabulüne karar verilmesi gerektiği, davacı tarafça davalının dava tarihinden önce temerrüte düşürüldüğünün ispat edilemediği, davacıya maaş ve harcırah haricinde ödeme yapılmadığı gerekçesiyle; davanın kısmen kabulü ile davacıların ... 1. Noterliğinin 12.02.2010 tarihli ve 04230 yevmiye nolu Taahhüt ve Kefalet Senedi (...ve ... yönünden) ile ... 1. Noterliğinin 30.07.2020 tarihli 19031 yevmiye nolu Taahhütname ve Kefaletname Senedi (... ve ... yönünden) dolayısıyla davalıya borcunun bulunmadığının ve davacıların zorunlu hizmet süresine istinaden davalıya 374.348,03 TL borçlu olmadığının tespitine, 63.384,85 TL'nin dava tarihi olan 30.12.2020 tarihinden itibaren işleyecek yasal faiziyle birlikte davalıdan alınarak davacı ...'ye verilmesine, davaya konu taahhütnamelerin geçersizliğinin tespiti ve sözleşmenin iptali taleplerinin reddine karar verilmiştir.
IV. İSTİNAF
A. İstinaf Yoluna Başvuranlar
İlk Derece Mahkemesinin yukarıda belirtilen kararına karşı süresi içinde taraf vekilleri istinaf başvurusunda bulunmuştur.
B. İstinaf Sebepleri
1. Davacılar vekili; davacılar lehine borçlu olmadıkları tespit edilen 374.348,03 TL üzerinden nispi vekalet ücretine hükmedilmesi gerekirken 63.384,85 TL üzerinden vekalet ücretine hükmedilmesinin doğru olmadığını, baskı altında imzalatılan davaya konu kefalet ve taahhüt senetlerinin geçersizliğinin tespiti ile bu senetlerin iptalinin gerektiğini, müvekkillerin tarafı olduğu sözleşmenin ağır olan koşullarının tek taraflı genel işlem şartı ile belirlendiğini ve cayma koşullarının da aşırı derecede ağır şartlara bağlandığını, davacıların sözleşmeyi tayin ve sözleşmeyi sona erdirme özgürlüklerinin tamamen elinden alındığını, bunun dışında edimler arasında aşırı oransızlık olduğunu, irade ile beyan arasında davalı tarafından yaratılan uyuşmazlığın söz konusu olduğunu belirterek, davaya konu taahhüt ve kefalet senetlerinin geçersizliği ve iptaline karar verilmesini istinaf etmiştir.
2. Davalı vekili; davacının vermiş olduğu senedin geçerli olup mevzuata uygun olarak hazırlanıp imzalandığını, bu durumda Üniversitenin kişi üzerinde zorlayıcı tek taraflı iradesinden bahsedilemeyeceğini, zira davacıların özgür iradesiyle zorlayıcı etki olmadan senetleri imzaladıklarının açık olduğunu, dava konusu işlemin niteliğinin ortaya konulabilmesi için davacının müteselsil kefilleri ile birlikte imzaladığı taahhütname ve kefaletnamenin ... bütün olarak incelenip değerlendirilmesinin zorunlu olduğunu, davacının üniversitede mecburi hizmet yükümlülüğünü yerine getirmesinin ya da mevzuat gereği mecburi hizmetine karşılık gelen meblağı ödemesinin gerektiğini, davacının üniversiteden aşırı ... yararlanması söz konusu olup bu durumun angarya yasağı ihlali olmayıp hakkın kötüye kullanılmasına sebebiyet verdiğini belirterek, kararı istinaf etmiştir.
C. Gerekçe ve Sonuç
Bölge Adliye Mahkemesinin yukarıda tarih ve sayısı belirtilen kararıyla; kişinin kendi iradesi ile kamuda çalışma özgürlüğünü kullanmış olup öngörülen tek yaptırımın araştırma görevlisine başka ... yükseköğretim kurumunda görev verilmemesi olduğu dikkate alındığında Kanunda yaptırım konusunda ... eksiklik olduğunun ortada olduğu, yüklenme senedindeki mecburi hizmet yükümlülüğünün yerine getirilmemesi halinde öğretim görevlisi kadrosunda bulunmanın ve çalışmanın karşılığı olan aylıklarının geri verileceğine dair senet hükmünün geçersiz olduğu kabul edilerek istirdat isteminin kabulü, borçlu olmadığının tespiti, ödenen bedelin iadesi yönündeki İlk Derece Mahkemesi kararının usul ve yasaya uygun olduğu, senedin geçersizliği ve sözleşme iptali talebi yönünden; senedin çalışması karşılığında aldığı aylıkların geri verileceğine ilişkin hükmünün geçersiz olup, senet diğer yönleriyle geçerli olduğundan istinaf isteminin bu yönden reddinin gerektiği, davacı lehine İlk Derece Mahkemesi tarafından hükmedilen vekalet ücreti yönünden yapılan incelemede ise borçlu olmadığının tespitine karar verilen miktar üzerinden AAÜT'nin 13 üncü maddesinin birinci fıkrası gereği nispi vekalet ücretine karar verilmesi gerekirken istirdadına karar verilen miktar üzerinden vekalet ücretine hükmedilmesi doğru bulunmamışsa da, bu hususun yeniden yargılamayı gerektirmediği gerekçesiyle; davalı vekilinin başvurusunun esastan reddine, davacılar vekilinin istinaf başvurusunun kabulü ile İlk Derece Mahkemesi kararının kaldırılmasına, yeniden esas hakkında davanın kısmen kabulü ile davacıların ... 1. Noterliğinin 12.02.2010 tarihli ve 04230 yevmiye nolu Taahhüt ve Kefalet Senedi (...ve ... yönünden) ile ... 1. Noterliğinin 30.07.2020 tarihli ve 19031 yevmiye nolu Taahhütname ve Kefaletname Senedi (... ve ... yönünden) dolayısıyla davalıya borcunun bulunmadığının tespitine, davacıların zorunlu hizmet süresine istinaden davalıya 374.348,03 TL borçlu olmadığının tespitine, 63.384,85 TL'nin dava tarihi olan 30.12.2020 tarihinden itibaren işleyecek yasal faiziyle birlikte davalıdan alınarak davacı ...'ye verilmesine, davaya konu taahhütnamelerin geçersizliğinin tespiti ve sözleşmenin iptali taleplerinin reddine, davacı taraf kendisini vekil ile temsil ettirdiğinden karar tarihinde yürürlükte bulunan AAÜT gereğince hesap edilen 55.408,72 TL nispi vekalet ücretinin davalıdan alınarak davacı tarafa verilmesine karar verilmiştir.
V. TEMYİZ
A. Temyiz Yoluna Başvuranlar
Bölge Adliye Mahkemesinin yukarıda belirtilen kararına karşı süresi içinde davalı vekili temyiz isteminde bulunmuştur.
B. Temyiz Sebepleri
Davalı vekili; istinaf sebeplerini tekrar ederek, kararın kaldırılarak davanın reddine karar verilmesi talep etmiştir.
IV. Gerekçe
1. Uyuşmazlık ve Hukuki Nitelendirme
Dava, 2547 sayılı Kanun'un 35 inci maddesi uyarınca imzalanan yüklenme senetleri uyarınca borçlu olmadığının tespiti, ödenen bedelin istirdadı, senetlerin geçersizliğinin tespiti ve iptali istemine ilişkindir.
2. İlgili Hukuk
1. Anayasa'nın 18 inci maddesinde zorla çalıştırma yasağı ile birlikte düzenlenen angarya yasağı açısından yüklenme senetlerindeki maaşın geri verileceği yönündeki düzenleme değerlendirildiğinde; angarya yasağı, Anayasa Mahkemesi kararlarında; kişinin emeğinin karşılığını almadan zorla çalıştırılması, ... maldan ya da kişinin çalışmasından karşılıksız yararlanma şeklinde tanımlanmıştır (.... AYM, E; E:2011/150, K:2013/30, KT:14.02.2013). Araştırma görevlileri 2547 sayılı Kanun'un 35 inci maddesine göre başka ... üniversitede yapılan görevlendirme kapsamında çalışırken her ne kadar maaş almakta iseler de; yüklenme senedindeki şartların ihlali halinde bu çalışma karşılığı alınan maaş ödemelerinin geri verilmesi yönündeki düzenleme ile başlangıçta angarya yasağı söz konusu değilken, taahhüdün ihlali halinde maaşların geri verilmesi halinde araştırma görevlisi ücret ödenmeksizin çalışmış olma durumunda olacağından, senetlerde maaşların geri ödeneceği yönündeki düzenlemenin angarya yasağının ihlali olduğu kabul edilmelidir.
2. Dairemizin aynı konuya ilişkin 12.09.2022 tarihli ve 2022/4157 E., 2022/6359 K. ve 28.01.2021 tarihli ve 2020/4022 E., 2021/599 K. sayılı ilamları.
3. Değerlendirme
Temyizen incelenen kararda belirtilen gerekçelere ve özellikle yüklenme senedindeki mecburi hizmet yükümlülüğünün yerine getirilmemesi halinde araştırma görevlisi kadrosunda bulunmanın ve çalışmanın karşılığı olan maaşların geri verileceğine dair senet hükmünün geçersiz olduğunun anlaşılmasına göre, davalı vekilinin temyiz itirazlarının reddi ile usul ve kanuna uygun bulunan kararın onanması gerekmiştir.
VI. KARAR
Açıklanan sebeple;
Temyiz olunan Bölge Adliye Mahkemesi kararının 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun 370 inci maddesinin birinci fıkrası uyarınca ONANMASINA,
Dosyanın İlk Derece Mahkemesine, kararın ... örneğinin Bölge Adliye Mahkemesine gönderilmesine,
08.11.2023 tarihinde oy birliğiyle karar verildi.