"İçtihat Metni"
MAHKEMESİ : İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi 36. Hukuk Dairesi
SAYISI : 2021/1186 E., 2023/2405 K.
İLK DERECE MAHKEMESİ : İstanbul 10. Sulh Hukuk Mahkemesi
SAYISI : 2017/492 E., 2020/656 K.
Bölge Adliye Mahkemesi kararı davacı/karşı davalı vekili tarafından duruşma istemli temyiz edilmekle; kesinlik, süre, temyiz şartı ve diğer usul eksiklikleri yönünden yapılan ön inceleme sonucunda, 04.02.2025 tarihinde duruşma yapılmasına ve duruşma gününün taraflara davetiye ile bildirilmesine karar verilmiştir.
Belli edilen günde gelen davacı/karşı davalı şirket yetkilisi .... ile vekilleri Avukat ..., Avukat .... ile davalı/karşı davacı vekilleri Avukat ... ve Avukat ...’nın sözlü açıklamaları dinlenildikten sonra işin incelenerek karara bağlanması için uygun görülen saat 14.00'te Tetkik Hâkimi tarafından hazırlanan rapor dinlenerek dosyadaki belgeler incelenip gereği düşünüldü:
I. DAVA
Davacı kiraya veren vekili; davalı şirket ile dava dışı ... Madencilik San A.Ş. (MMS), arasında düzenlenen 14.05.1995 tarihli rödövans sözleşmesi ile dava dışı MMS’nin maden işletme ruhsatını davalıya devrettiğini, kiraya veren MMS’nin tüm hak ve imtiyazları ile birlikte sözleşmeyi 01.01.2007 tarihi itibariyle müvekkiline devrettiğini, davalının da 13.03.2007 tarihli ek sözleşmeyle bu devre muvafakat ettiğini, böylece müvekkilinin kiraya veren sıfatına sahip olduğunu, rödövans sözleşmesine göre sözleşmenin sona ermesi hallerinde madencilik ruhsatının masrafları davalıya ait olmak üzere devredileceğini, davalının 01.06.2011 tarihli ihtarname ile rödövans sözleşmesini feshettiğini müvekkiline bildirdiğini ancak müvekkilinin hiçbir kusuru olmaksızın tamamen davalıdan kaynaklanan nedenlerle ruhsat devrinin ancak 04.04.2016 tarihinde gerçekleştiğini, dolayısıyla sözleşme ilişkisinin ruhsat devrinin gerçekleştiği 04.04.2016 tarihi itibariyle sona erdiğinden davalının bu tarihe kadar olan rödövans bedellerini ödemesi gerektiğini, öte yandan davalının sözleşme uyarınca ödemekle yükümlü olduğu 2012 yılı çevre uyum teminatı ve 2013 yılı ruhsat devir teminatını davalı adına müvekkilinin ödemek zorunda kaldığını ileri sürerek; 713.900,00 Euro rödövans bedelinin, her bir rödövans bedelinin ödenmesi gereken tarihten itibaren işleyecek 3095 sayılı Kanunun 4/a maddesine göre işleyecek faizi ile ve 16.851,25 TL'nin her bir ödeme tarihinden itibaren işleyecek olan avans faizi ile birlikte davalıdan tahsiline karar verilmesini talep etmiştir.
II. CEVAP VE KARŞI DAVA
Davalı kiracı vekili; müvekkili şirketin sözleşmeyi süresinde, usule uygun olarak feshettiğini, ruhsat devrinin geç yapılmasından davacının sorumlu olduğunu, müvekkilinin 08.09.2011 tarihinde MİGEM’e devir ile ilgili tüm belgeleri hazırlayarak ilk başvuruyu yaptığını, ancak devir işlemine davacı katılmayınca müvekkilinin 18.11.2011 tarihinde ihtarnameyi keşide ederek sözleşmeye konu ruhsat sahasının devir işlemlerinin tamamlanmasını davacıya ihtar ettiğini, bu ihtardan sonra 15.07.2012 tarihinde davacının devir için gerekli işlemlere gecikmeli olarak iştirak ettiğini, 10.08.2012 tarihinde talep harcı yatırılmak suretiyle temdit talebi yapılarak devir işlemlerinin başlatıldığını, devrin tamamlanabilmesi adına temdit talebinin kabulünün beklenmek zorunda kaldığını, bu tarihten itibaren müvekkili tarafından düzenli olarak MİGEM’e devre ilişkin talep dilekçeleri verilmesine rağmen 22.05.2014 tarihinde kadar gerekli işlemlerin MİGEM tarafından sonuçlandırılmadığını ve bu tarihte 2012/15 sayılı Başbakanlık Genelgesi gereği devir işleminin reddedildiğine ilişkin yazının müvekkiline tebliğ edildiğini, müvekkilinin devir talebinin reddi işleminin iptali için idare mahkemesinde dava açtığını ve işlemin iptal edildiğini, mahkeme kararıyla işlemin iptalinden sonra ruhsat devri sürecinin MİGEM nezdindeki bürokratik süreçler nedeniyle uzadığını ve ancak 05.04.2016 tarihinde sonuçlandığını, sözleşmenin müvekkili tarafından usulüne uygun olarak yapılan fesih ihbarı neticesinde 02.08.2011 tarihinde feshedildiğini, usulüne uygun yapılan fesih ile müvekkilinin sözleşmeyi sona erdirdiğini ve sözleşmesel yükümlülüğünün sona erdiğini, MİGEM tarafından başvurunun incelenmesi sürecinin uzunluğunun tarafların iradelerinden bağımsız olarak geliştiğini, buna rağmen müvekkilinin devir sürecinin mümkün olduğunca hızlı ilerlemesi adına azami çabayı gösterdiğini, davacının üzerine düşen yükümlülükleri yerine getirmeyerek devrin gecikmesine neden olduğunu, davacının rödövans talebinin hukuka aykırı olduğunu, müvekkilinin davacının kusuru nedeniyle uzayan devir süreci boyunca ruhsat sahibi sıfatıyla her yıl çerve uyum teminatı, ruhsat harcı, devlet hakkı gibi ruhsat sahipliğinden kaynaklı ödemeleri yapmak zorunda kaldığını, müvekkilinin hiçbir kusuru olmamasına rağmen devir işlemlerinin geciktiği dönemlere ilişkin talep edilen bu bedeller dışında tüm harç ve giderleri ödediğini, davacının müvekkilden 2012 yılı çevre uyum teminatı ve 2013 yılı ruhsat devir teminatı bedelleri bakımından hiçbir alacak hakkı olmadığını savunarak, davanın reddini istemiş, karşı davada ise; karşı davalının devir işlemine iştirak etmekten imtina etmesi nedeniyle müvekkilinin aslında devir zamanında gerçekleşseydi ödemeyecek olduğu bedelleri ödemesine neden olduğunu, müvekkilinin 2011 yılı Eylül ayı başında MİGEM’e başvuru yapmasına rağmen 2012, 2013, 2014, 2015, 2016 yıllarında ruhsat harcı, devlet hakkı vb için 368.929,02 TL ödeme yaptığını ileri sürerek, devir tarihine kadar fazla ödenen 368.929,02 TL'nin karşı davalıdan tahsiline karar verilmesini talep etmiştir.
III. İLK DERECE MAHKEMESİ KARARI
İlk Derece Mahkemesinin yukarıda tarih ve sayısı belirtilen kararıyla; taraflar arasındaki sözleşmenin (4.) ve (5.) maddeleri çerçevesinde davalının fesih ihbarının sözleşmeye uygun olduğu, sözleşmenin 01.09.2011 tarihinde sona erdiği, fesih sonrasında davalının sahayı kullandığı veya üretim yaptığına dair veri bulunmadığı dikkate alındığında asıl davanın reddi gerektiği, karşı dava yönünden; ruhsatın iade sürecinde karşı davacının herhangi bir kusurunun bulunmadığı, sözleşmenin sona ermesinden sonra ruhsatın ayakta kalması için yapılan masrafların karşı davalı uhdesinde bulunduğu, bu sebeple karşı davacının yapmış olduğu 73.863,02 TL miktarın aslında karşı davalı tarafından ödenmesi gerekeceğinden bahisle; asıl davanın reddine, karşı davanın kısmen kabulüne, 73.863,02 TL’nin karşı davalıdan alınarak karşı davacıya ödenmesine karar verilmiş; karara karşı, davacı/karşı davalı vekili istinaf başvurusunda bulunmuştur.
IV. İSTİNAF
Bölge Adliye Mahkemesinin yukarıda tarih ve sayılı belirtilen kararıyla; istinaf başvurusunun esastan reddine karar verilmiş; karara karşı, süresi içinde davacı/karşı davalı temyiz isteminde bulunmuştur.
V. TEMYİZ
A. Temyiz Sebepleri
Davacı/karşı davalı vekili; ruhsat devirli rödövans sözleşmelerinde, sadece ruhsata konu sahanın kullanılmasının kiracıya bırakılmasıyla yetinilmeyip aynı zamanda işletme ruhsatı da kiracıya devredildiğinden, sözleşmenin hukuken geçerli bir şekilde feshedilebilmesi için fesih iradesinin bildirilmesinin yanında, ruhsatın da ruhsat sahibine iade edilmesi gerektiğini, ruhsat devir tarihine kadar sözleşme yürürlükte kalacağından rödövans bedelini ödemekle yükümlü olduğunu, gecikmenin sebebi olarak gösterilen 2012/15 sayılı Başbakanlık Genelgesi’nin 15.06.2012 tarihinde yürürlüğe girdiğini, davalı kiracının kusurlu davranışları mevcut olmasaydı bu tarihe kadar devrin gerçekleşebileceğini, kiracının sadece devre hazır olduğunu bildirmekle ve müvekkilini davet etmekle yetindiğini, ancak devrin gerçekleşebilmesi için daha önce yapmış olması gereken iş ve işlemleri yapmadığı için devrin gerçekleşmediğini, taraflar arasındaki kira sözleşmesinin davalının ihtarı üzerine 01.09.2011 tarihinde değil ruhsat devrinin gerçekleştiği 04.04.2016 tarihinde sona erdiğini, davalı kiracının, ruhsatın devredildiği tarihe kadar rödovans bedellerini ve kendisi tarafından ödenmesi gerekip de müvekkil tarafından ödenmek zorunda kalınan masrafları ödemek zorunda olduğunu, karşı davada yapıldığı ileri sürülen ödemelerin tümünün, ruhsatın devredildiği 04.04.2016 tarihinden önceki döneme ait olduğunu ve bu ödemelerin yapılmasının sözleşme ilişkisi devam ettiği müddetçe zaten kiracının yükümlülüğünde olduğunu ve müvekkilden talep edilemeyeceğini ileri sürerek; kararın bozulmasını istemiştir.
B. Değerlendirme ve Gerekçe
Uyuşmazlık; asıl davada rödövans bedeli ile maden ruhsatı devir sürecinde yapılan bir kısım ödemelerin davalı kiracıdan tahsili; karşı davada ise, aynı süreçte kiracı tarafından yapılan ödemelerin kiraya verenden tahsili istemine ilişkindir.
1. 14.05.1995 tarihli rödövans sözleşmesinin (7.1) maddesinde; sözleşmenin belirsiz süreli olduğu, kiracının 01.03.1996 tarihinden itibaren en az 60 günlük bir ihbarda bulunmak suretiyle sözleşmeye her zaman son vermek hakkına sahip olduğu, feshin fiili yürürlük tarihinin 60 gün ihbarı izleyecek ayın ilk günü olacağı, (7.2) maddesinde; sözleşmenin kiracı tarafından feshedilmesi halinde madencilik ruhsatının, masrafı kiracıya ait olmak üzere geri devredileceği düzenlenmiştir.
2. Kiracı tarafından keşide edilen 01.06.2011 tarihli ihtarname ile sözleşmenin sona erdirildiği, (7.1.) maddesine göre 60 günlük ihbar süresinin 01.06.2011 tarihinde başlayacağı, sahanın sözleşmenin (7.2.) maddesine göre devir edileceği, devir işleminin 01.08.2011 tarihinde yapılacağı kiraya verene ihtar edilmiştir. Yine kiracı tarafından keşide edilen 18.11.2011 tarihli ihtarname ile 01.06.2011 tarihli ihtarname ile tanınan 60 günlük sürenin sona erdiği ve buna bağlı olarak sözleşmenin yasal olarak sona erdiğinin, ruhsat sahasının 30 gün içinde devir işlemlerinin tamamlanması aksi halde devir alınmayacağı sabit görülerek sahanın Maden Kanunu’na uygun olarak terk edileceğinin ihtar edildiği görülmüştür.
3. Taraflar arasında devir suretiyle rödavanı sözleşmesi olduğu konusunda uyuşmazlık bulunmamaktadır. Bu Rödövans sözleşmesi uyarınca işletme ruhsatın kiracıya devredildiği, sözleşmenin sona ermesi ile işletme ruhsatının tekrar kiraya verene devredileceği uyuşmazlık konusu değildir. Kiracı tarafından sözleşme 01.06.2011 tarihli ihtarname ile feshedilmiş olup, sözleşmenin feshi ile birlikte kiracının ruhsatı devir yükümlülüğü doğmuştur. Ruhsatın devrine ilişkin işlemler Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü (MAPEG) nezdinde gerçekleştirilmekte olup ruhsatın devri talebinin mülga Maden İşleri Genel Müdürlüğü (MİGEM) tarafından 2012/15 sayılı Başbakanlık Genelgesi gereği uygun bulunmadığı 06.05.2014 tarihli yazı ile bildiririlerek ruhsatın devir işlemlerinin yapılmadığı, bu karara karşı idari yargıda açılan dava sonucunda işlemin iptaline karar verilmesi ile ruhsatın kiraya verene ancak 05.04.2016 tarihinde devrinin gerçekleştiği anlaşılmaktadır.
4. Sözleşmeyi fesheden kiracının ruhsatı devretmesi gerekmekte olup, ruhsatın devrinin neden gerçekleşmediği hususu dosya kapsamında açıklığa kavuşturulamamıştır. Taraflar bu süreçte birbirlerilerinin kusurlu olduğunu ileri sürmüş olup, Mahkemece bu hususta somut bir değerlendirme yapılmamıştır. Rödövans sözleşmenin feshi, MİGEM’in ret kararına dayanak 16.06.2012 tarihli 2012/15 sayılı Başbakanlık Genelgesin'den önce gerçekleşmiştir. Kiracı tarafından 08.09.2011 tarihinde MİGEM’e devir için talepte bulunulmuş olup bu başvuru üzerine nasıl bir işlem yapıldığı, devir işleminin neden gerçekleşmediği, tarafların ileri sürdükleri gibi kiracının başvurusunun eksik olup olmadığı veya kiraya verenin işleme katılıp katılmadığı hususları araştırılmamıştır. Bu nedenle Mahkemece, ruhsatın devir edilememesi yönünden tarafların kusur durumunun MİGEM kayıtları ve tüm dosya kapsamı ile taraflar arasındaki ticari yazışmalar da değerlendirilerek sonucuna göre bir karar verilmesi gerekirken, eksik inceleme ile yazılı şekilde karar verilmesi doğru görülmemiş, bozmayı gerektirmiştir.
VI. KARAR
Açıklanan sebeplerle;
1. Temyiz olunan İlk Derece Mahkemesi kararına karşı istinaf başvurusunun reddine ilişkin Bölge Adliye Mahkemesi kararının 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun 373/1 maddesi uyarınca ORTADAN KALDIRILMASINA,
2. Asıl ve karşı davaya ilişkin İlk Derece Mahkemesi kararının aynı Kanun'un 371. maddesi uyarınca davacı/karşı davalı yararına BOZULMASINA,
Peşin alınan temyiz harcının istek halinde temyiz edene iadesine,
28.000,00 TL Yargıtay duruşması vekalet ücretinin karşılıklı alınıp taraflara verilmesine,
Dosyanın İlk Derece Mahkemesine, kararın bir örneğinin Bölge Adliye Mahkemesine gönderilmesine,04.02.2025 tarihinde oy birliğiyle karar verildi.