"İçtihat Metni"
MAHKEMESİ : Ankara Bölge Adliye Mahkemesi 3. Hukuk Dairesi
SAYISI : 2022/1323 E., 2023/1703 K.
İLK DERECE MAHKEMESİ : Ankara 14. Asliye Hukuk Mahkemesi
SAYISI : 2020/605 E., 2021/645 K.
Taraflar arasındaki itirazın iptali davasından dolayı yapılan yargılama sonunda İlk Derece Mahkemesince davanın reddine karar verilmiştir.
Kararın davacı vekili tarafından istinaf edilmesi üzerine, Bölge Adliye Mahkemesince başvurunun esastan reddine karar verilmiştir.
Bölge Adliye Mahkemesi kararı davacı vekili tarafından temyiz edilmekle; kesinlik, süre, temyiz şartı ve diğer usul eksiklikleri yönünden yapılan ön inceleme sonucunda, temyiz dilekçesinin kabulüne karar verildikten ve Tetkik Hâkimi tarafından hazırlanan rapor dinlendikten sonra dosyadaki belgeler incelenip gereği düşünüldü:
I. DAVA
Davacı vekili; davalının, müvekkili Kurumca 31.05.2010 tarihinde Orta Doğu Teknik Üniversitesi bünyesinde yüksek lisans ve doktorasını yapmak üzere görevlendirildiğini, davalı mecburi hizmetini yerine getirmek zorunda olduğuna dair taahhüt ve kefalet senedi alındığını, davalının zorunlu görevini ifa etmeden istifa etmesi nedeniyle müvekkili tarafından taahhütnamenin gereğinin yerine getirildiğini, bu nedenle başlatılan takibe davalının itiraz ettiğini belirterek; itirazın iptali ile davalı aleyhine icra inkar tazminatına hükmedilmesini talep etmiştir.
II. CEVAP
Davalı vekili; müvekkilinin Ardahan Üniversitesi Ardahan İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümü Sosyal Psikoloji Anabilim Dalında araştırma görevlisi olarak çalışmaktayken, 31.05.2010 tarihinde kadrosunun Öğretim Üyesi Yetiştirme Programı kapsamında yüksek lisans ve doktorasını yapmak üzere Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsüne aktarıldığını, lisansüstü eğitimini tamamladıktan sonra 29.03.2019 tarihinde Ardahan Üniversitesine dönüş yaptığını ve akademik ve bilimsel çalışmalarını burada sürdürmeye devam ettiğini, eşinin Ankara'da yaşaması ve aile birlikteliklerini bu şehirde kurma zorunlulukları nedeniyle Ardahan Üniversitesindeki görevinden 01.09.2019 tarihinde istifa ettiğini, istifa dilekçesinin ısrarla işleme konulmadığını, İdarenin davaya konu Ardahan Üniversitesi Ardahan İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesinin 10.10.2019 tarihli işlemi ile müvekkilinin müstafi sayarak kendisinden 479.487,00 TL mecburi hizmet borcunu yasal faizi ile birlikte ödemesini talep ettiğini, müvekkiline çıkartılan mecburi hizmet borcunun eğitimi nedeniyle yapılan masraflar olmayıp ODTÜ'de araştırma görevlisi olarak görev yaptığı süre içerisinde almış olduğu maaşlarının 1.5 katı fazlasını kapsadığını savunarak, davanın reddini istemiştir..
III.İLK DERECE MAHKEMESİ KARARI
İlk Derece Mahkemesinin yukarıda tarih ve sayısı belirtilen kararıyla; konuya ilişkin yasal mevzuat ve Yüksek Mahkemenin yerleşik içtihadı gereği, 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu'nun (2547 sayılı Kanun) 35 inci maddesinde mecburi hizmet yükümlülüğünün ihlali halinde öngörülen tek yaptırımın, araştırma görevlisine başka bir yüksek öğretim kurumunda görev verilmemesi olduğu ancak kanunda yer almamasına rağmen Bir Üniversite Adına Bir Diğer Üniversitede Lisansüstü Eğitim Gören Araştırma Görevlileri Hakkında Yönetmeliğin 4/4 maddesi ile araştırma görevlilerinden yüklenme senetleri alınacağının düzenlendiği, kişinin kendi iradesi ile kamuda çalışma özgürlüğünü kullanması halinde öngörülen tek yaptırımın araştırma görevlisine başka bir yükseköğretim kurumunda görev verilmemesi olduğu dikkate alındığında kanunda yaptırım konusunda bir eksikliğin olduğu, bu nedenle yüklenme senedindeki mecburi hizmet yükümlülüğünün yerine getirilmemesi halinde araştırma görevlisi kadrosunda bulunmanın ve çalışmanın karşılığı olan maaşların geri verileceğine dair senet hükmünün geçersiz olduğu gerekçesiyle, davanın reddine karar verilmiştir.
IV. İSTİNAF
A. İstinaf Yoluna Başvuranlar
İlk Derece Mahkemesinin yukarıda belirtilen kararına karşı, süresi içinde davacı vekili istinaf başvurusunda bulunmuştur.
B. İstinaf Sebepleri
Davacı vekili; 2547 sayılı Kanun'un 35 inci maddesi gereğince davanın kabulünün gerektiğini, kefalet senedinde yazılı hükmün maaşlara ilişkin olmadığını, takip konusunun ceza-i şarta ilişkin olduğunu ileri sürerek, kararın kaldırılmasını talep etmiştir.
C. Gerekçe ve Sonuç
Bölge Adliye Mahkemesinin yukarıda tarih ve sayısı belirtilen kararıyla; Mahkemece hükme esas alınan bilirkişi raporunun denetime elverişli ve uyuşmazlığı çözer mahiyette olduğu, 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın (Anayasa) 18 inci maddesinde zorla çalıştırma yasağı ile birlikte düzenlenen angarya yasağı açısından yüklenme senetlerindeki maaşın geri verileceği yönündeki düzenleme değerlendirildiğinde, davalıdan verdiği hizmet karşılığı aldığı maaşların geri istenemeyeceği, icra takibinin konusunun davalıya ödenen maaş ve maaş farklarından oluştuğu, Mahkemece verilen kararda bir isabetsizlik bulunmadığı gerekçesiyle, başvurunun esastan reddine karar verilmiştir.
V. TEMYİZ
A. Temyiz Yoluna Başvuranlar
Bölge Adliye Mahkemesinin yukarıda belirtilen kararına karşı, süresi içinde davacı vekili temyiz isteminde bulunmuştur.
B. Temyiz Sebepleri
Davacı vekili; 2547 sayılı Kanun'un 35 inci maddesinin üçüncü fıkrasına göre yurt içi ve yurt dışında yetiştirilen öğretim elemanlarının genel hükümlere göre bağlı oldukları yüksek öğretim kurumlarında mecburi hizmetini yerine getirmek zorunda olduklarını, Bir Üniversite Adına Bir Diğer Üniversitede Lisansüstü Eğitim Gören Araştırma Görevlileri Hakkında Yönetmeliğin 4/4 maddesinde, 2547 sayılı Kanun'un 35 inci maddesinin şartları içinde lisansüstü eğitim öğretim süresi kadar mecburi hizmeti yerine getirmek zorunda bulunduklarına dair bir taahhüt ve kafalet senedi alınacağının düzenlendiğini, bu maddenin kanuna aykırılık iddiası ile Danıstaya götürülmesi üzerine kanuna aykırılık bulunmadığının tespit edildiği, Yargıtay 3. Hukuk Dairesinin 2020/3904 E. sayılı kararında taahhütname ve kafalet senedinin davacıyı bağlayıcı nitelikte olduğunun belirtildiği, kararda bilirkişi raporunun uyuşmazlığı çözer nitelikte olduğu belirtilmiş ise de, raporda taahhütnamenin geçerli olduğu 479.487,73TL asıl alacak üzerinden yapılan hesaplamada hata bulunmadığının tespit edildiğini, davanın reddine karar verilmesinin usul ve yasaya aykırı olduğunu ileri sürerek, hükmün bozulmasını talep etmiştir.
C. Gerekçe
1. Uyuşmazlık ve Hukuki Nitelendirme
Uyuşmazlık, 2547 sayılı Kanun'un 35 inci maddesi uyarınca imzalanan yüklenme senedinden kaynaklı alacak istemine ilişkindir.
2. İlgili Hukuk
1. Anayasa'nın 18 inci maddesi.
2. 2547 sayılı Kanun'un 35 inci maddesi.
3. Bir Üniversite Adına Bir Diğer Üniversitede Lisansüstü Eğitim Gören Araştırma Görevlileri Hakkında Yönetmelik’in (Yönetmelik) 4 üncü maddesinin dördüncü fıkrası,
4. 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu'nun (2004 sayılı Kanun) "İtirazın İptali" başlıklı 67 nci maddesi,
3. Değerlendirme
1. Türk hukukunda mecburi hizmet yükümlülüklerinin bir kısmı Anayasa'da, bir kısmı ise kanunlarda düzenlenmiştir. Eğitilme ve yetiştirilme karşılığı olarak öngörülen mecburi hizmet yükümlülüğüne ilişkin olarak, 2547 sayılı Kanun'un 35 inci maddesinde araştırma görevlilerinin yurt içinde bir diğer üniversitede görevlendirilmeleri düzenlenmiştir.
2. 2547 sayılı Kanun'un 35 inci maddesinde; "Yükseköğretim Kurumları; kendilerinin ve yeni kurulmuş ve kurulacak diğer yükseköğretim kurumlarının ihtiyacı için yurt içinde ve dışında, kalkınma planı ilke ve hedeflerine ve Yükseköğretim Kurulunun belirteceği ihtiyaca ve esaslara göre öğretim elemanı yetiştirirler. Öğretim elemanı yetiştirilmesi amacıyla üniversitelerin araştırma görevlisi kadroları, araştırma veya doktora çalışmaları yaptırmak üzere başka bir üniversiteye, Yükseköğretim Kurulunca geçici olarak tahsis edilebilir. Bu şekilde doktora veya tıpta uzmanlık veya sanatta yeterlik payesi alanlar, bu eğitimin sonunda kadrolarıyla birlikte kendi üniversitelerine dönerler. Yurt içi veya yurt dışında yetiştirilen öğretim elemanları, genel hükümlere göre bağlı oldukları yükseköğretim kurumlarında mecburi hizmetlerini yerine getirmek zorundadırlar. Bu mecburi hizmet, eş durumu ve sağlık mazeretleri hariç olmak üzere başka yükseköğretim kurumlarında ve kamu kurum ve kuruluşlarında yerine getirilemez.Bu yükümlülüğü yerine getirmeyenlere, yükseköğretim kurumlarında görev verilmez. Özel kanunlarla getirilen mecburi hizmet çalışmaları bu hüküm dışındadır." şeklinde düzenlemeye yer verilmiştir. Yine bu Kanun maddesine dayanılarak çıkarılan Yönetmelik'in 4 üncü maddesinin 4 üncü fıkrasında; ''Görevlendirme veya atama işlemlerinden önce adaylardan, kendilerine kadrosu tahsis edilen üniversite veya yüksek teknoloji enstitüsünde 2547 sayılı Kanun'un 35 inci maddesi şartları içinde lisansüstü eğitim-öğretim süresi(tatiller dahil) kadar mecburi hizmeti yerine getirmek zorunda bulunduklarına dair bir taahhüt ve kefalet senedi alınır. Bu senette ilgili araştırma görevlisinin lisansüstü eğitim-öğretimlerini tamamlamasından sonra ne kadar süre sonra kadroyu tahsis eden üniversiteye veya yüksek teknoloji enstitüsüne döneceğinin belirten bir hüküm de yer alır.'' hükmü düzenlenmiştir.
3. Kanun'un 35 inci maddesinde mecburi hizmet yükümlülüğünün ihlali halinde öngörülen tek yaptırım araştırma görevlisine başka bir yüksek öğretim kurumunda görev verilmemesidir. Kanunda yer almamasına rağmen Yönetmelikle araştırma görevlilerinden yüklenme senetleri alınacağı düzenlenmiştir. Kişi, kendi iradesi ile kamuda çalışma özgürlüğünü kullanmış olup, öngörülen tek yaptırımın araştırma görevlisine başka bir yükseköğretim kurumunda görev verilmemesi olduğu dikkate alındığında, Kanunda yaptırım konusunda bir eksikliğin olduğu ortadadır.
4. Anayasa'nın 18 inci maddesinde zorla çalıştırma yasağı ile birlikte düzenlenen angarya yasağı açısından yüklenme senetlerindeki maaşın geri verileceği yönündeki düzenleme değerlendirildiğinde; angarya yasağı, Anayasa Mahkemesi kararlarında; kişinin emeğinin karşılığını almadan zorla çalıştırılması, bir maldan ya da kişinin çalışmasından karşılıksız yararlanma şeklinde tanımlanmıştır (bkz. AYM, E:2011/150, K:2013/30, KT:14/02/2013).
5. Araştırma görevlileri; 2547 sayılı Kanun'un 35 inci maddesine göre yapılan görevlendirme kapsamında çalışırken her ne kadar maaş almakta iseler de; yüklenme senedindeki şartların ihlali halinde bu çalışma karşılığı alınan maaş ödemelerinin geri verilmesi yönündeki düzenlemeyle; başlangıçta angarya yasağı söz konusu değilken, taahhüdün ihlali halinde maaşların geri verilmesi halinde, araştırma görevlisi ücret ödenmeksizin çalışmış olacağından senet maddesinde maaşların geri ödeneceği yönündeki düzenlemenin bu yönüyle de angarya yasağının ihlali olduğu kabul edilmelidir.
6. Yapılan bu açıklamalar ışığında somut olay incelendiğinde; yüklenme senedinde yer alan, mecburi hizmet yükümlülüğünün yerine getirilmemesi halinde araştırma görevlisi kadrosunda bulunmanın ve çalışmanın karşılığı olan maaşların geri verileceğine dair senet hükmünün geçersiz olduğu, davacının icra takibine koyduğu alacağın davalıya çalışması karşılığı ödenen maaşlardan ibaret olduğunun anlaşılmasına göre, davacı vekilinin temyiz itirazlarının reddi ile usul ve kanuna uygun bulunan kararın onanmasına karar verilmek gerekmiştir.
VI. KARAR
Açıklanan sebeplerle;
Temyiz olunan Bölge Adliye Mahkemesi kararının 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun 370 inci maddesi uyarınca ONANMASINA,
Dosyanın İlk Derece Mahkemesine, kararın bir örneğinin Bölge Adliye Mahkemesine gönderilmesine,25.09.2024 tarihinde oy birliğiyle karar verildi.