"İçtihat Metni"
MAHKEMESİ : Ankara Bölge Adliye Mahkemesi 3. Hukuk Dairesi
SAYISI : 2022/1574 E., 2023/1991 K.
İLK DERECE MAHKEMESİ : Ankara 35. Asliye Hukuk Mahkemesi
SAYISI : 2021/248 E., 2022/90 K.
Taraflar arasındaki itirazın iptali davasından dolayı yapılan yargılama sonunda İlk Derece Mahkemesince davanın reddine karar verilmiştir.
Kararın taraf vekillerince istinaf edilmesi üzerine, Bölge Adliye Mahkemesince başvurularının esastan reddine karar verilmiştir.
Bölge Adliye Mahkemesi kararı davacı vekili tarafından temyiz edilmekle; kesinlik, süre, temyiz şartı ve diğer usul eksiklikleri yönünden yapılan ön inceleme sonucunda, temyiz dilekçesinin kabulüne karar verildikten ve Tetkik Hâkimi tarafından hazırlanan rapor dinlendikten sonra dosyadaki belgeler incelenip gereği düşünüldü:
I. DAVA
Davacı vekili; davalının araştırma görevlisi iken doktora tez çalışmalarını tamamlamak için ABD Texas A&M Üniversitesinde 18.07.2013-08.04.2018 tarihleri arasında görevli-izinli olarak bulunduğunu, davalının 21.05.2018 tarihinden itibaren 1 yıl süreyle ücretsiz izne ayrıldığını, 06.02.2019 tarihinde ise davalının müvekkili idare bünyesindeki görevinden istifa ederek ayrıldığını, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'nun 657 sayılı Kanun'un 79 ncu maddesinin üçüncü fıkrasında; sürelerin bitiminde görevlerine başlamayanların çekilmiş sayılacağının, bu suretle çekilmiş sayılanları aylık ve yol giderleri de dahil olmak üzere kendilerine kurumlarınca yapılmış bulunan bütün masrafları iki katı olarak ödemeye mecbur olduklarını, görevlerine başlayıp yükümlü oldukları mecburi hizmetini bitirmeden ayrılanların veya bir ceza sebebiyle memurluktan çıkarılmış olanların mecburi hizmetlerinin eksik kalan kısmıyla orantılı miktarı iki katıyla ödemek zorunda olduklarının düzenlendiğini, davalının 08.07.2013 tarihinden itibaren 3 ay süreyle görevlendirildiğini, davalının talebi üzerine 08.10.2013 tarihinde 3 ay, 08.01.2014 tarihinde 3 ay, 08.04.2014 tarihinde 1 yıl, 08.04.2015 tarihinde 1 yıl, 08.04.2016 tarihinde 1 yıl, 08/2017 tarihinde 1 yıl olmak üzere 6 kez uzatıldığını, 09.04. 2018 tarihinde 40 günlük yıllık iznini kullanan davalının, 21.05.2018 tarihinden itibaren 1 yıl süreyle ücretsiz izne ayrıldığını, 06.02.2019 tarihi mesai saati bitimi itibarıyla görevinden istifa ettiğini, davalının yurt dışında görev aldığı sürenin 4 yıl 9 ay olduğunu, buna karşılık davalının Üniversitelerine karşı 9 yıl 6 ay mecburi hizmet yüklendiğini, davalıya yurt dışında bulunduğu süre içerisinde 199.065,20 TL yurt içi aylığı ödendiğini, bu meblağın iki katı olarak davacı Üniversiteye karşı mecburi hizmet tutarının 398.130,44 TL olduğunu, bu tutarın tahsili için başlatılan takibin davalının itirazı üzerine durdurulduğunu ileri sürerek itirazın iptaliyle takibin devamına, davalının icra inkar tazminatı ödemesine karar verilmesini talep etmiştir.
II. CEVAP
Davalı vekili; müvekkilinin, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İktisat Bölümü İktisat Politikası Anabilim Dalında araştırma görevlisi olarak çalışmakta iken, davacı Üniversite tarafından 2547 sayılı Kanun'un 39 uncu maddesi uyarınca eğitim, araştırma ve uygulamalarda bulunmak üzere, Amerika Birleşik Devletlerindeki Texas A&M Üniversitesine görevlendirme yoluyla gönderildiğini, Ankara Üniversitesi Rektörlüğünün 17.05.2013 tarihli yazısından anlaşılacağı üzere müvekkilinin, eğitim, araştırma ve uygulamalarda bulunmak üzere, yolluksuz ve yevmiyesiz olarak, sadece yurt içi aylığı ödenmek suretiyle, 3 aylık süre ile görevli-izinli sayıldığını, müvekkilin adı geçen üniversitedeki görevlendirmesinin ve araştırmalarının devam etmesi nedeniyle, davacı Üniversite Rektörlüğü tarafından 05.12.2013 tarihli yazısıyla ve daha sonra 08.01.2014 tarihli yazı ile bir kez daha yolluksuz ve yevmiyesiz olarak, sadece yurt içi aylığı ödenmek suretiyle, 3'er aylık süreler ile görevli-izinli sayıldığını, davacı Üniversite Rektörlüğünün daha sonra 24.04.2014, 05.05.2015, 20.04.2016 ve 21.03.2017 tarihli yazıları ile Texas A&M Üniversitesinde "araştırma ve uygulamalarda bulunmak üzere", her defasında birer yıllık sürelerle müvekkilin yolluksuz, yevmiyesiz görevli-izinli sayılmasına karar verildiğini, müvekkilinin 09.04.2018 tarihinden itibaren 40 günlük yıllık iznini kullandıktan sonra davacı Rektörlüğün 25.04.2018 tarihli Oluru ile 21.05.2018 tarihinden itibaren bir yıl ücretsiz izinli sayıldığını, müvekkilinin görevinden istifa ettiğini, davacı Rektörlüğün 27.02.2019 tarihli Oluru ile 06.02.2019 tarihi itibari ile görevinden istifasının kabul edildiğini, müvekkilinin davacı Üniversitenin akademik kadrosunda yer aldığını, araştırma ve uygulamalarda bulunmak üzere yurt dışına gönderildiğini, her hangi bir zorunlu hizmet yükümlülüğü altına girmediğini, müvekkilinin kadrosu ile ilişkisinin devam ettiğini, müvekkiline sadece yurt içi aylığı ödendiğini, 2547 sayılı Kanun'un 39 uncu maddesinin 1 inci fıkrasına göre davacı Üniversite adına görevlendirilmesi yapılan ve görevi gereği yurt dışına giden müvekkilinin herhangi bir mecburi hizmet yükümlülüğü altına girmediğini, bu konuda herhangi bir sözleşme de akdetmediğini, müvekkilinin görevlendirmeleri yenilenirken de aynı usulün korunduğunu ve herhangi bir edim yüklenmediğini, herhangi bir zorunlu hizmet yükümlülüğü taahhüdü olmadığını, 657 sayılı Kanun'un 79 uncu maddesinin müvekkili hakkında uygulanamayacağını, zira adı geçen maddenin aynı Kanun'un 78 inci maddesi uyarınca yurt dışına gönderilen devlet memurları ile ilgili olduğunu, 2547 sayılı Kanun'un 39 uncu maddesinde ve diğer yasal düzenlemelerde, istifa eden öğretim elemanın kendisine ödenen yurt içi aylığının geri isteneceğine dair herhangi bir düzenleme olmadığını, davacı talebinin zamanaşımına uğradığını, davacı tarafça başlatılan ilamsız icra takibi kapsamında müvekkiline tebliğ edilen ödeme emrinde 8.442,99 TL işlemiş faiz kaleminin yer aldığını, söz konusu faizin başlangıç tarihi ve sebebi ile ilgili herhangi bir açıklamaya ödeme emrinde yer verilmediğini savunarak, davanın reddi ile müvekkili lehine kötü niyet tazminatına hükmedilmesini istemiştir.
III. İLK DERECE MAHKEMESİ KARARI
İlk Derece Mahkemesinin yukarıda tarih ve sayısı belirtilen kararıyla; davalının, davacı Üniversite bünyesinde araştırma görevlisi olarak çalışmakta iken ilgili fakülte yönetim kurulu kararı ile doktora eğitimi için yolluksuz ve yevmiyesiz olarak yalnızca yurt içi aylığı ödenmek suretiyle yurt dışında bulunan üniversitede eğitim almasına karar verildiği, bilirkişi raporunda açıklandığı üzere davalının süre uzatım taleplerinin kabulü ile en son 09.04.2018 tarihinde 2 yıllık toplam 40 gün yıllık izninin bitmesini takiben 06.02.2019 tarihi itibariyle görevinden ayrılmak istediğini davacı tarafa bildirdiği, istifasının kabul edildiği, bu sefer de 9 yıl 6 ay mecburi hizmet borcunun davalıdan tahsili için başlatılan icra takibine dayanak 398.130,44 TL asıl alacak talebi ile takip başlatıldığı, davalıya yapılan toplam yurt içi çalışma ödemesinin 199.065,22 TL olduğu, davacı idarece 657 sayılı Kanun'un 79/3 üncü maddesi uyarınca yurt içi çalışma ödemesi tutarı olan 199.065,22 TL'nin 2 katı tutarı olan 398.130,44 TL bedelin tahsilinin icra dosyasında talep edildiği, taraflar arasında düzenlenen kefalet senedi bulunmadığı, 2547 sayılı Kanunun 35 inci maddesinde araştırma görevlilerinin yurt içinde bir diğer üniversitede görevlendirilmeleri, öğretim elemanlarının yurt içinde ve yurt dışında görevlendirilmelerinin ise 39 uncu maddede düzenlendiği, ilgili düzenlemeler dikkate alındığında davalıdan 2 katı tutarında tahsil edilebilecek aylığın yurt dışı aylık ödemesi olduğu, somut davada ise talep edilenin yurt içi aylık olup, davalıya yurt dışı aylığın zaten ödenmediğinin bilirkişi raporu ile sabit bulunduğu, davalının yurt dışı eğitimden sonra istifa ederek davacı Üniversitedeki öğretim görevine devam etmemesi neticesinde yurt içi aylık ödemelerinin geri verilmesi halinde ise davalı öğretim görevlisinin ücret ödenmeksizin çalışmış olacağı ve bu durumun ise angarya yasağının ihlali sonucunu doğuracağı, taraflar arasında kefalet senedinin düzenlenmediği durumlarda da yurt içi maaş ödemesinin davalı taraftan tahsilinin de angarya yasağına açıkça aykırılık teşkil edeceği gerekçesiyle; davanın reddine, şartlar oluşmadığından davacı aleyhine tazminata hükmedilmesine yer olmadığına karar verilmiştir.
IV. İSTİNAF
A. İstinaf Yoluna Başvuranlar
İlk Derece Mahkemesinin yukarıda belirtilen kararına karşı süresi içinde taraf vekilleri istinaf başvurusunda bulunmuştur.
B. İstinaf Sebepleri
1. Davacı vekili; karara dayanak alınan Yargıtay kararlarında kişinin yurt dışından döndükten ve mecburi hizmete başladıktan sonra yapılan yurt içi maaş ödemelerinin dava konusu olduğunu, oysa davacı idarece icra takibine konu edilen ödemelerin davalının yurt dışında bulunduğu dönemde yapılan ödemeler olduğunu, Mahkemece bilirkişinin yanlış yönlendirilmesi sonucu sanki mecburu hizmet başladıktan sonra yapılan yurt içi ödemelerin talep edilemeyeceği gerekçesi ile davanın reddine karar verilmesinin usul ve yasaya aykırı olduğunu ileri sürerek; kararın kaldırılmasını talep etmiştir.
2. Davalı vekili; kötüniyet tazminatının şartlarının oluşmadığından dolayı reddine karar verilmesinin usul ve yasaya aykırı olduğunu, ileri sürerek; kararın kaldırılmasını talep etmiştir.
C. Gerekçe ve Sonuç
Bölge Adliye Mahkemesinin yukarıda tarih ve sayısı belirtilen kararıyla; 657 sayılı Kanun'un 79/4 maddesinde geri ödenmesi öngörülen aylık kavramından yurt dışı aylıkların anlaşılması gerektiği, davalının almış olduğu aylığın ise yurt içi aylık olduğu, davacının kötüniyetli olduğunun ispatlanamadığı gerekçesiyle, tarafların istinaf başvurularının esastan reddine karar verilmiştir.
V. TEMYİZ
A. Temyiz Yoluna Başvuranlar
Bölge Adliye Mahkemesinin yukarıda belirtilen kararına karşı süresi içinde davacı vekili temyiz
isteminde bulunmuştur.
B. Temyiz Sebepleri
Davacı vekili; istinaftaki sebeplerini tekrar ederek, kararın bozulmasını istemiştir.
C. Gerekçe
1. Uyuşmazlık ve Hukuki Nitelendirme
Uyuşmazlık, mecburi hizmetin tamamlanmaması nedeniyle davalıya yurt dışında bulunduğu süre içerisinde ödenen 199.065,20 TL yurt içi aylığının iki katı tutarı olan 398.130,44 TL olan mecburi hizmet tutarının tahsiline ilişkin başlatılan icra takibine itirazın iptali istemine ilişkindir.
2. İlgili Hukuk
1. 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasa'sının 18 inci maddesi.
2. 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu'nun 33, 35 ve 39 uncu maddeleri.
3. Bir Üniversite Adına Bir Diğer Üniversitede Lisansüstü Eğitim Gören Araştırma Görevlileri Hakkında Yönetmeliği'nin 4/4 üncü maddesi.
3. Değerlendirme
1. Türk hukukunda mecburi hizmet yükümlülüklerinin bir kısmı Anayasa'da bir kısmı ise kanunlarda düzenlenmiştir. Eğitilme ve yetiştirilme karşılığı olarak öngörülen mecburi hizmet yükümlülüğü 2547 sayılı Kanun'un 33, 35 ve 39 uncu maddelerinde düzenlenmiştir. 2547 sayılı Kanun'un 35 inci maddesinde araştırma görevlilerinin yurt içinde bir diğer üniversitede görevlendirilmeleri, öğretim elemanlarının yurt içinde ve yurt dışında görevlendirilmeleri ise 39 uncu maddede düzenlenmiştir.
2. 657 sayılı Kanun'un 79 uncu maddesinde; "78 inci maddede yazılı olanlar kadrolarında bırakılırlar. Kadro karşılığı sözleşme ile istihdam edilenlerin sözleşmeleri devam eder ve (Şahsen özel burs sağlayan ve bu burstan istifade etmesi için kurumlarınca kendilerine maaşsız izin verilmesi uygun görülenler hariç) aylık ve diğer her türlü ödemeleri ile sözleşme ücretlerinin Kanuni kesintilerinden sonra kalan net tutarının %60'ını Kurumlarından alırlar. Bunların kademe ilerlemesi; emeklilik ve diğer bütün hakları ve yükümlülükleri devam eder. İzin bitiminde yol süresi hariç 15 gün içinde görevlerine dönerler. Bunlardan kurumlarınca kendilerine maaşsız izin verilmesi uygun görülenlerin bu süreleri keseneklerinin ve karşılıklarının kendileri tarafından her ay T.C. Emekli Sandığına gönderilmesini kabul etmeleri şartıyla emeklilik yönünden eski derecelerinde değerlendirilir.
(Değişik fıkra: 22/08/1989 - KHK - 378/2 md.) (Değişik cümle: 23/07/2010-6009 S.K/60.md.) Kurumlarınca gönderilenlerden, uluslararası kuruluşlarda staj yapan ve çalışma esas ve usulleri ile misyon şeflikleriyle ilişkileri Devlet Personel Başkanlığının görüşü üzerine Dışişleri Bakanlığınca belirlenen memurlara, gittikleri ülkelerde sürekli görevle bulunan ve dokuzuncu derecenin birinci kademesinden aylık alan meslek memurlarına ödenmekte olan yurtdışı aylığı tutarı, diğerlerine bu tutarın 2/3'ü ödenir. (Değişik cümle: 17/09/2004 - 5234 S.K./1.mad) Şahsen özel burs sağlayan ve bu burstan istifade etmesi için kendilerine maaşsız izin verilenler ile Bakanlar Kurulunca kurumlar itibarıyla belirlenen kontenjan dışında gönderilenler hariç olmak üzere, burslu gidenlerin aldıkları burs miktarları bu miktarın altında ise aradaki fark kurumlarınca kendilerine ayrıca ödenir.
(Değişik fıkra: 12/02/1982 - 2595/6 md.) Bu suretle yapılacak fark ödeme, her türlü vergiden müstesnadır.
Sürelerinin bitiminde görevlerine başlamıyanlar çekilmiş sayılırlar. Bu suretle çekilmiş sayılanlar aylık ve yol giderleri de dahil olmak üzere kendilerine kurumlarca yapılmış bulunan bütün masrafları iki kat olarak ödemeye mecburdurlar.
Görevlerine başlayıp da yükümlü bulundukları mecburi hizmetini bitirmeden ayrılanlar veya bir ceza sebebi ile memurluktan çıkarılmış olanlar mecburi hizmetlerinin eksik kalan kısmı ile orantılı miktarı iki kat olarak ödemek zorundadırlar." düzenlemesi yer almaktadır.
3. Sayıştay Genel Kurulunun 17.09.2001 tarihli ve 4995/4 sayılı kararında; 657 sayılı Kanun'un 79 uncu maddesinin dördüncü fıkrasındaki geri ödenmesi öngörülen “aylık” kavramından, yurt dışı aylıklarının anlaşılması gerektiği belirtilmiştir.
4. Anayasa'nın 18 inci maddesinde zorla çalıştırma yasağı ile birlikte düzenlenen angarya yasağı açısından yüklenme senetlerindeki maaşın geri verileceği yönündeki düzenleme değerlendirildiğinde; angarya yasağı Anayasa Mahkemesi kararlarında; kişinin emeğinin karşılığını almada zorla çalıştırılması, bir maldan ya da kişinin çalışmasından karşılıksız yararlanma şeklinde tanımlanmıştır (bkz. AYM, E; E:2011/150, K:2013/30, KT:14.02.2013). Öğretim görevlileri 2547 sayılı Kanun'un 39 uncu maddesine göre yapılan görevlendirme kapsamında çalışırken maaş almakta iseler de; maaşların geri verilmesi durumunun angarya yasağının ihlali olduğu kabul edilmelidir.
5. Açıklanan bu nedenlerle; taraflar arasında bir yüklenme senedinin de bulunmadığı gözetildiğinde mecburi hizmet yükümlülüğünün yerine getirilmemesi halinde araştırma görevlisi kadrosunda bulunmanın ve çalışmanın karşılığı olan yurt içi aylıklarının iade edilmesinin angarya yasağı kapsamında olduğu anlaşılmakla, davacının temyiz itirazlarının reddi ile kararın onanmasına karar vermek gerekmiştir.
VI. KARAR
Açıklanan sebeplerle;
Temyiz olunan Bölge Adliye Mahkemesi kararının 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 370 inci maddesinin birinci fıkrası uyarınca ONANMASINA,
Dosyanın İlk Derece Mahkemesine, kararın bir örneğinin Bölge Adliye Mahkemesine gönderilmesine,
31.10.2024 tarihinde oy birliğiyle karar verildi.