"İçtihat Metni"
MAHKEMESİ :Asliye Hukuk Mahkemesi
Taraflar arasındaki alacak davasından dolayı yapılan yargılama sonunda İlk Derece Mahkemesince davanın kısmen kabulüne karar verilmiştir.
İlk Derece Mahkemesi kararı taraf vekillerince temyiz edilmekle; kesinlik, süre, temyiz şartı ve diğer usul eksiklikleri yönünden yapılan ön inceleme sonucunda, temyiz dilekçesinin kabulüne karar verildikten ve Tetkik Hâkimi tarafından hazırlanan rapor dinlendikten sonra dosyadaki belgeler incelenip gereği düşünüldü:
I. DAVA
Davacı vekili dava dilekçesinde özetle; ... Tersanesi Komutanlığı ile davalı ... Atıklar Çözüm San. ve Tic. Ltd. Şti. arasında 2 kalem ters ... (... suyundan tatlı su üretme) sistemi alımına yönelik 22/03/2010 tarihli 10/052 numaralı ihale sözleşmesi imzalandığını, ... Tersanesi Komutanlığınca yüklenici ... Atıklar Çözüm San. ve Tic. Ltd. Şti'ye ihale sözleşmesinin 13. maddesine istinaden 05/04/2010 tarihinde sözleşme bedelinin %50 tutarında 249.000,00 TL avans ödendiğini ve karşılığında avans teminat mektubu alındığını, ihale sözleşmesine konu malların davalı yüklenici şirket tarafından davacı idareye teslim edildiğini fakat muayene işlemleri devam ettiğinden kesin kabullerinin yapılmadığını, ihale sözleşmesinin 13. maddesi (13.14) avans teminatının kesin kabul muayenesinin olumlu sonuçlanmasına müteakip taahhüdün sözleşme ve şartname hükümlerine uygun olarak yerine getirilmesi ve mahsup işlemlerinin yapılmasından sonra idare tarafından serbest bırakılacağı hükmü amir olduğundan bu kapsamda yüklenici şirketten süresi dolan avans teminatının yenilenmesinin müteadit defalar talep edildiğini, davacı müvekkil idarenin bu yöndeki talepleri üzerine avans teminat mektubunun süresi yüklenici şirket tarafından 20 Haziran 2012 ve 20 haziran 2013 tarihlerine kadar ayrı ayrı iki kez uzatıldığını, müvekkil idaresinin 7 Mayıs 2013 tarihli 4005 sayılı ve 20 Ağustos 2013 tarihli 7268 sayılı yazılarıyla davalı ihale yüklenicisi şirketten avans teminat mektubunun süresinin 20 Haziran 2014'e kadar uzatılmasının talep edildiğini ancak talebin yüklenici şirket tarafından yerine getirilmediğini, bunun üzerine ... Tersanesi Komutanlığının 24/09/2013 tarihli oluruyla taahhüdünü yerine getirmeyen yüklenici ... Atıklar Çözüm San. ve Tic. Ltd. Şti. ile olan ihalenin sözleşmenin 35. maddesi uyarınca feshedilerek şirkete ait kesin teminatın gelir kaydedildiğini, feshedilen ihale sözleşmesi uyarınca davalı tarafa avans olarak ödenen 249.000,00 TL'nin dava tarihinden itibaren işleyecek ticari faizi ile birlikte davalıdan tahsiline karar verilmesini talep etmiştir.
II. CEVAP
Davalı vekili cevap dilekçesinde özetle; ... Kuvvetleri Komutanlığı ... Tersanesi Komutanlığı tarafından 2009/170853 ihale kayıt numarası ile Ay ve ... sınıfı Denizaltılara 2 kalem 10 adet ters ... sistemi (... suyundan tatlı su üretme sistemi) alımına istinaden ihale açıldığını, ihaleyi müvekkil şirketin kazandığını ve 22/03/2010 tarihinde sözleşme imzalandığını, sözleşmenin imzalanmasıyla davacı idare tarafından avans ödemesinin gerçekleştiğini, ihaleye konu işlerin gerçekleştirilmesi kapsamında müvekkil firma tarafından sözleşmeye konu sistemlerin idari ve teknik şartnameye uygun olarak tasarlandığını, üretimlerinin yapıldığını ve 16/12/2010 tarihinde ...Komutanlığının transit depolarına teslim edildiğini, montaj işlemlerinin 16/12/2010 tarihinde gerçekleştirilmesinin davalı tarafın kusurundan kaynaklandığını, geçikmeden dolayı müvekkil firmanın herhangi bir kusuru bulunmadığını, ihaleye konu işlemin şartnamaye uygun olarak hazırlandığını ve davacı tarafın muayene komisyonunca ön kabul işlemlerinin yapılmış olduğunu, idari şartnamenin 48.1.3.2 maddesi ve 22/03/2010 tarihli sözleşmenin 10.3.2 maddeleri gereğince gemiye montaj yükümlülüğünün davacı da olduğu belirtilmiş olmasına rağmen davacı tarafın talebi üzerine bir defaya mahsus olmak üzere montaj işleminin müvekkil firma tarafından gerçekleştirildiğini, tesisatın şartnamede belirtilen ölçüler dahilinde üretilmiş olduğunu, ters ... sisteminin TCG ... denizaltısına montajı sırasında sistemin denizaltıya girmemesi nedeniyle davacı tarafın talebi doğrultusunda sistemin dışarıda tamamen dağıtıldığını, konstrüksiyonun kesilerek ikiye ayrıldığını ve denizaltının içinde argon kaynağı ile kaynatılarak yeniden imal edildiğini, davacı tarafın sözleşme hükümlerine aykırı şekilde montajın ücretsiz olarak müvekkil şirketçe karşılanmasını talep ettiğini, bu durumun müvekkil şirketçe kabul edilmediğini, ücretsiz montajın yapılamayacağını, eğer montaj yapılacaksa bilgilerin ticari sır niteliğinde olduğunu bunların ayrıntılı bir şekilde bildirilmesinin mümkün olmayacağını ve başka bir firma tarafından yapılması halinde ürünün ... kapsamı dışına çıkacağını belirttiklerini, idarenin sözleşmeyi fesih ederek kesin teminat mektubunu irat kaydetmesinin hukuka aykırı olduğunu, idarenin sözleşmeye aykırı davranarak yükümlülüklerini yerine getirmemek suretiyle sözleşmenin sürüncemede kalmasını sağlandığını ve müvekkil şirketin geçici teminat mektubunun yenilenmemesine sebep olduklarını, davacı tarafın kendi üzerine düşen edimleri yerine getirmediğini, ... cihazının montajının yapılması gereken gemileri hazır etmediğini, ters ... cihaZının montaj yükümlülüğünün davacı idareye ait olup, davacı idarece bu işlemin müvekkil şirket tarafından ücretsiz olarak yapılması isteminin hukuka aykırı olduğunu, idarenin idari şartnameye uymadığını, idari gücüne istinaden sözleşme dışı isteklerde bulunduğunu, davacı idarenin montaj işleminin bedelsiz olarak gerçekleşmesinin mümkün olmadığını anladığında müvekkil şirketin ticari sır niteliğindeki bilgilerini talep etmek suretiyle kesin hak edişini vermediğini, böylece müvekkil şirketin üzerinde baskı kurduğunu, davacı tarafça gerek müvekkil firma gerekse müvekkil firmanın ortağı hakkında 1 yıl süre ile ihalelere katılmaktan yasaklılık kararı alındığını, alınan bu kararın haksız olduğunu ihalelere yasaklılık kararının iptali için yürütmenin durdurulması talepli olarak ... 12. İdare Mahkemesinin 2013/1688 Esas sayılı dosya numarası ile dava açıldığını ve yürütmenin durdurulması kararı alındığını, dolayısıyla önceden öngörülemeyen bu durumun ihale teknik şartnamesinde açıkça yer almadığını ve davacı tarafın sorumluluğunu yerine getirmediğinin açıkça ortaya çıktığını bu nedenlerle davanın reddine karar verilmesini talep etmiştir.
III. MAHKEME KARARI
Mahkemenin 13.05.2015 tarihli ve 2014/76 Esas, 2015/134 Karar sayılı kararı ile 2 Kalem ters ... sistemi alımına ait Tip sözleşme başlıklı sözleşmenin 10.3.2 başlıklı teslimat programına göre sistemin montajının idare tarafından yapılacağı gerektiğinde yükleniciden mühendislik ve danışmanlık desteği sağlanacağı, izleyen bentte, sistemin gemiye montajından sonra ilk çalıştırma ve devreye alma işlemlerinin dahi idare personelinin refakatinde yüklenici tarafından yapılacağı, davalı tarafça sistemin montajının idarece yapılması gerektiği hususu ileri sürülmüş ise de yüklenici firmaca idareye yazılan 20/01/2011, 22/06/2010, 15/06/2012 tarihli dilekçeler ve 07/06/2010 tarih ve 80238 sayılı ... Kuvvetleri Komutanlığınca davalıya hitaben yazılan yazılardan da eser sözleşmesiyle yapılan eserin montajı hususunda yüklenicinin teknik ve mühendislik desteği vereceği, yapılan tespitte dava konusu sistemin kullanılmayacak kadar hatalı olduğunun, tespit edildiği, ... sahibinin eserden beklediği amacı karşılamadığı, belirlenen gizli ayıp nedeni ile eserin reddinin gerektiği, 6103 sayılı Türk Ticaret Kanununun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkındaki Kanunun 2/I maddesi gereğince olaya uygulanması gereken 6762 sayılı Türk Ticaret Kanununun 3/I ve 12/III. maddeleri uyarınca her çeşit imâl ve inşaat işinin ticari ... olduğunun kabul edilmiş olması karşısında, taraflar arasındaki uyuşmazlığın ticari işten kaynaklandığı belirtilerek açılan davanın kabulüne, 249.000,00 TL'nin dava tarihinden itibaren işleyecek ticari faizi ile birlikte davalıdan tahsili ile davacı tarafa verilmesine karar verilmiştir.
IV. BOZMA VE BOZMADAN SONRAKİ YARGILAMA SÜRECİ
A. Bozma Kararı
1. Mahkemenin yukarıda belirtilen kararına karşı süresi içinde davalı vekili temyiz isteminde bulunmuştur.
2. Yargıtay (Kapatılan) 15. Hukuk Dairesinin 05.05.2016 tarihli ve 2015/4803 Esas, 2016/2611 Karar sayılı kararıyla kararın onanmasına karar verilmiştir.
3. Yargıtay (Kapatılan) 15. Hukuk Dairesinin yukarıda belirtilen bozma ilamına karşı davalı vekili karar düzeltme isteminde bulunmuştur.
4. Yargıtay (Kapatılan) 15. Hukuk Dairesinin 29.03.2017 tarihli ve 2016/4191 Esas, 2017/1408 Karar sayılı ilamı ile davalının diğer karar düzeltme itirazları reddedilerek mahkemece keşif yapıldığı ve ters ... makinesinin monte edildiği ... Denizaltısında görüldüğü, bilirkişilerce cihazın kullanılıp kullanılmadığı ile ilgili herhangi bir tespit yapılmadığı, ancak davalı tarafından dosyaya sunulan 19.02.2013 tarihli yazıda bir adet ters ... cihazının ... Denizaltısı'na montajının tamamlandığı ve sistemin teknik şartnameye göre uygun olduğunun tespit edildiği, sözleşmenin feshi halinde taraflar aldıklarını sebepsiz zenginleşme hükümleri uyarınca geri isteyebileceği, bu durumda ... denizaltısındaki cihazın idare tarafından kabul edildiği ve cihazın kullanıldığı dikkate alındığında eksik inceleme ve hatalı değerlendirme ile avans bedelinin tamamının iadesine karar verilmesi hatalı olduğu, uzman teknik bilirkişiler marifeti ile sözleşme konusu işin yapıldığı denizaltı ve cihaz üzerinde keşif de yapılarak ... Denizaltında bulunan cihazın sözleşmeye göre bedelinin belirlenip bulunan bedelin talep edilen avans miktarından mahsubu ile sonucuna göre karar verilmesi gerekçesi ile yerel mahkeme kararının bozulması gerekirken onandığı anlaşıldığından davalının karar düzeltme talebinin kabul edilerek 05.05.2016 tarihli 2015/4803 Esas, 2016/2611 Karar sayılı onama ilâmının kaldırılarak kararın bozulmasına karar verilmiştir.
5.Mahkemenin 12.09.2018 tarihli ve 2017/70 Esas, 2018/138 Karar sayılı kararı ile yapılan inceleme sonucunda, bozma ilamına uyulduğu ve Muhasebeci - Finans uzmanı ile Gemi Mühendisi bilirkişiler eşliğinde mahallinde yapılan keşif neticesinde bilirkişilerce düzenlenen 30.04.2018 tarihli ek raporda ... Denizaltısı'na monte edilen cihazın değerinin 49.800,00 TL olduğunun belirlendiği, davacı tarafından ödenen avanstan 49.800,00 TL mahsubu ile açılan davanın kısmen kabulü ile 199.200,00 TL'nin dava tarihinden itibaren işleyecek ticari faizi ile birlikte davalıdan alınarak davacıya verilmesine karar verilmiştir.
6. Mahkemenin yukarıda belirtilen kararına karşı süresi içinde taraf vekilleri temyiz isteminde bulunmuştur.
7. Yargıtay (Kapatılan) 15. Hukuk Dairesinin 14.11.2019 tarihli ve 2019/446 Esas, 2019/4611 Karar sayılı ilamı ile tarafların diğer temyiz itirazları reddedilerek mahkemece bozmaya uyularak bilirkişi heyetinden alınan rapor ve ek rapor arasında 1 adet ... bedeli yönünden %50 oranında çelişki olduğu gibi ek raporda yapılan sehven %50 oranında değerlendirme yapıldığı açıklaması ve bozma ilamında açıkça sözleşmeye göre bedelinin belirlenmesi gerektiği bildirilmesine rağmen sözleşme tarihi itibari ile hesaplama yapılmasının hatalı olduğu, raporun Yargıtay denetimine elverişli olmadığı gibi bozma ilamına da uygun bulunmadığı, bununla birlikte ...Komutanlığının deposunda bulunan 9 adet monte edilmemiş cihazın da davacıya iade edilmesine dair karar verilmemesinin de hatalı olduğu belirtilerek önceki bilirkişilerden farklı ve konusunda uzman olan teknik bilirkişi heyeti oluşturularak bozma ilamı gereğince sözleşme konusu işin yapıldığı denizaltı ve cihaz üzerinde keşif de yapılarak ... Denizaltısında bulunan cihazın sözleşmeye göre bedeli konusunda gerekçeli ve denetime elverişli rapor alınıp değerlendirilerek, saptanacak bedelin talep edilen avans miktarından mahsubu ile kalan avansın davacıya iadesi ile birlikte davalıya ait ...Komutanlığının deposunda bulunan 9 adet monte edilmemiş cihazın da davacıya iade edilmesine karar vermesi gerektiğinden bahisle kararın bozulmasına karar verilmiştir.
B. Mahkemece Bozmaya Uyularak Verilen Karar
Mahkemenin yukarıda tarih ve sayısı belirtilen kararı ile davanın kısmen kabulü ile, bozma ilamına uygun şekilde rapor alındığı, raporda sözleşmede her bir cihazın bedelinin 49.800,00 TL olduğu, buna göre davacı idare tarafından davalı şirkete kullandırıldığı sabit olan 249.000,00 TL avanstan davalı şirket tarafından teslim edildiği sabit olan bir adet cihazın bedeli olan 49.800,00 TL bedelin mahsubu ile kalan 199.200,00 TL bedelin davacıya iade edilmesi gerektiği, Yargıtay bozma ilamında geçen "dokuz adet monte edilmemiş cihazın davacıya iade edilmesi" yönündeki tespitin maddi bir hatadan kaynaklandığı, usuli kazanılmış hakkın hukuki sonuç doğurabilmesi için bir davada ya taraflar ya mahkeme ya da Yargıtay tarafından açık biçimde yapılmış olan ve istisnalar arasında sayılmayan bir usul işlemi ile taraflardan biri lehine doğmuş ve kendisine uyulması zorunlu olan bir hakkın varlığından söz edilebilmesi gerektiği, yapılan değerlendirme sonucunda bozma kararında cihazların davacıya iade edilmesi gerektiği yönündeki tespitin de bu kapsamda bir maddi hatadan kaynaklandığı, bu sebeple söz konusu tespitin davacı yararına usuli müktesep hak teşkil etmeyeceği belirtilerek davanın kısmen kabulü ile 199.200,00 TL alacağın dava tarihinden itibaren işleyecek ticari faizi ile birlikte davalıdan alınarak davacıya verilmesine, fazlaya ilişkin talebin reddine, ...Komutanlığının deposunda bulunan davalıya ait 9 adet monte edilmemiş ... cihazın davalıya iade edilmesine karar verilmiştir.
V. TEMYİZ
A. Temyiz Yoluna Başvuranlar
Mahkemenin yukarıda belirtilen kararına karşı süresi içinde taraf vekilleri temyiz isteminde bulunmuştur.
B. Temyiz Sebepleri
1. Davacı Temyizi
Davacı vekili temyiz dilekçesinde özetle; yargılamanın çeşitli aşamalarında, eserin montajı hususunda yüklenicinin teknik ve mühendislik desteği vereceği tarafların zımni kabulünde olduğu hususunun netleştirildiği, buna rağmen montaj işlemleri müvekkil idare tarafından yapılan ilk cihaza ilişkin bilirkişi heyetince tespit edilen bedelin iade edilecek avans tutarından düşüldüğü, cihaza ilişkin bedel tespitinin de muğlak ve somut verilere dayanmadığı, uyulan Yargıtay (Kapatılan) 15. Hukuk Dairesinin 14.11.2019 tarihli ve 2019/446 Esas, 2019/4611 Karar sayılı kararında "9 adet monte edilmemiş cihazın davacıya iadesine" karar verildiği, usuli kazanılmış hakka aykırı olacak şekilde cihazların davalıya iade edildiği belirtilerek kararın bozulmasına karar verilmesini talep etmiş.
2.Davalı Temyizi
Davalı vekili temyiz dilekçesinde özetle; ayıplı mal teslimi yapılmadığı, montaj hizmeti vermek zorunda olmadıkları, teslim edilen cihazların teknik şartnameye ve sözleşmeye uygun olduğu, bu nedenle artık ayıptan bahsedilmesinin hatalı olduğu, Yargıtay bozma ilamında 9 adet cihazın davacıya iade edilmesi yönünde karar tesis edildiği, mahkeme tarafından bu maddi hatanın düzeltildiği, mahkemenin Yargıtay yerine geçerek hüküm tesis etmesi, hatayı düzletmesinin usulen yerinde olmadığı dosyanın Hukuk Genel Kuruluna gönderilmesi gerektiği belirtilmiştir.
2. İlgili Hukuk
6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununun geçici 3 üncü maddesinin ikinci fıkrası atfıyla uygulanmasına devam olunan mülga 1086 sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununun 428 inci maddesi, 438 inci maddesinin yedi, sekiz ve dokuzuncu fıkraları ile 439 uncu maddesinin ikinci fıkrası,
6098 sayılı TBK'nın 470. vd maddeleri,
3. Değerlendirme
1.Mahkemelerin nihai kararlarının bozulması 6100 sayılı Kanunun geçici 3 üncü maddesinin ikinci fıkrası atfıyla uygulanmasına devam olunan mülga 1086 sayılı Kanun'un 428 inci maddesi ile 439 uncu maddesinin ikinci fıkrasında yer alan sebeplerden birinin varlığı hâlinde mümkündür.
2.Temyizen incelenen Mahkeme kararının bozmaya uygun olduğu, kararda ve kararın gerekçesinde hukuk kurallarının somut olaya uygulanmasında bir isabetsizlik bulunmadığı, bozmaya uyulmakla karşı taraf yararına kazanılmış hak durumunu oluşturan yönlerin ise yeniden incelenmesine hukukça imkân bulunmadığı ve özellikle Yargıtay (Kapatılan) 15. Hukuk Dairesinin 14.11.2019 tarihli ve 2019/446 Esas, 2019/4611 Karar sayılı ilamında "davalıya ait ...Komutanlığı'nın deposunda bulunan 9 adet monte edilmemiş cihazın da davalıya iadesine" yazılması gerekirken maddi hataya dayalı olarak "davacıya iadesine" yazıldığı, kural olarak bozma ilamına uyulmakla taraflar yararına usuli kazanılmış hak oluşacağı fakat usuli kazanılmış hak ilkesinin de istisnaları bulunduğu, geriye etkili kanun değişikliği, görev kuralına aykırılık, sonradan ortaya çıkan içtihadı birleştirme kararı, hak düşürücü süre, kamu düzeni ve açık maddi hataya düşülmesinin usuli kazanılmış hakkın istisnalarını oluşturduğu, belirtilen istisna hallerinde usuli kazanılmış haktan bahsedilemeyeceği anlaşılmakla; temyiz dilekçelerinde ileri sürülen nedenler kararın bozulmasını gerektirecek nitelikte görülmemiştir.
VI. KARAR
Açıklanan nedenlerle;
Taraf vekillerinin yerinde görülmeyen tüm temyiz itirazlarının reddi ile usul ve kanuna uygun olan kararın ONANMASINA,
Davacı harçtan muaf olduğundan harç alınmasına yer olmadığına,
Aşağıda yazılı harcın temyiz eden davalıdan alınmasına,
Karara karşı tebliğ tarihinden itibaren 15 gün içinde karar düzeltme isteminde bulunulabileceğine,
Dosyanın Mahkemesine gönderilmesine,
11.01.2024 tarihinde oy birliğiyle karar verildi.