"İçtihat Metni"
MAHKEMESİ : ... Bölge Adliye Mahkemesi 27. Hukuk Dairesi
Taraflar arasındaki alacak davasından dolayı bozma ilamına uyularak yapılan yargılama sonunda, İlk Derece Mahkemesince davanın kabulüne karar verilmiştir.
Kararın taraflarca istinaf edilmesi üzerine, Bölge Adliye Mahkemesince davacının istinaf talebinin reddine, davalının istinaf talebinin kabulüne karar verilmiştir.
Bölge Adliye Mahkemesi kararı davalı vekili tarafından temyiz edilmekle; kesinlik, süre, temyiz şartı ve diğer usul eksiklikleri yönünden yapılan ön inceleme sonucunda, temyiz dilekçesinin kabulüne karar verildikten ve Tetkik Hâkimi tarafından hazırlanan rapor dinlendikten sonra dosyadaki belgeler incelenip gereği düşünüldü:
I. DAVA
Davacı yüklenici vekili dava dilekçesinde özetle; taraflar arasında ... ... Afet Bölgesi 1. ... 528 adet kalıcı afet konutu, 1 adet 32 derslikli lise, 1 adet 32 derslikli ilköğretim okulu, 1 adet cami, 1 adet ticaret merkezi ile altyapı ve çevre düzenlemesi inşaatının yapımı konusunda 03/01/2012 tarihinde sözleşme imzalandığını, davalı idarenin 01/02/2012 tarih ve 536 sayılı Başkanlık oluru ile arazinin yerini değiştirdiğini, inşaatın ... üzerindeki ... yakınında 517/1 parsel üzerinde ve bildirilen yeni proje doğrultusunda yapılmasının, yapılacak mukayeseli keşif doğrultusunda alt ..., üst ... ve çevre düzenlemesi imalatlarının ... sonu hesaplarında dikkate alınmasının kararlaştırıldığını, kararın bildirimi üzerine müvekkilinin 03/02/2012 tarihli yazısı ile yer değişikliği nedeniyle oluşacak aleyhe sonuçlar için tüm yasal haklarını saklı tuttuğunu bildirdiğini, inşaatın tamamlanarak geçici kabulünün yapıldığını, yapılan uyarılara rağmen davalı idare tarafından ... yerinin değiştirilmesinden kaynaklı ortaya çıkan maliyet artışları ve oluşan zararların tam olarak karşılanmadığını belirterek şimdilik 20.000,00 TL’nin tahsilini talep etmiş, 10.11.2016 tarihli ıslah dilekçesi ile talebini 7.861.380,18 TL’ye çıkartmıştır.
II. CEVAP
Davalı ... sahibi idare vekili cevap dilekçesinde özetle; inşaat malzeme, ekipman, taşınma vs. giderlerinden Yapım İşleri Genel Şartnamesi’nin 6/6. maddesi uyarınca idarenin sorumlu olmadığını, değişen kazı miktarları ile ilgili 2. ve 3. mukayeseli keşiflerin yapıldığını ve kazı miktarlarının bu keşif tutanaklarında değerlendirildiğini, onaylı projeler üzerinde istinat duvarı metrajlarının hesaplandığını, bitkisel peyzaj metrajları ile ilgili artış ve eksilişlerin 2. mukayeseli keşifte değerlendirildiğini, tünel kalıp ödemesi yapılırken ... ve Doğu ... Uygulama Dairesi Başkanlığı tarafından yüklenici firma ile ortak imzalanan ve MSB.507 pozundan yararlanılarak oluşturulan yeni fiyat analizinden yararlanıldığını, kule vinç ile ilgili maliyetlerin bu birim fiyata dahil edildiğini, konut sayısının 532'ye çıktığı iddiasını kabul etmediklerini, enerji hattı ile ilgili idareye bir sorumluluk yüklenemeyeceğini, güneş enerji sistemi yaptırılması nedeniyle oluşan metraj miktarlarının hesaplandığını ve 1. mukayeseli keşifte değerlendirildiğini, davacının düzenlenen hakedişlere itiraz etmediğini, mukayeseli keşiflerin de davacı tarafından hazırlandığını ve idare tarafından değişiklik yapılmadan kabul edildiğini belirterek davanın reddini talep etmştir.
III. İLK DERECE MAHKEMESİNİN İLK KARARI
... 8. Asliye Hukuk Mahkemesi 2017/200 Esas, 2018/604 Karar ve 30.05.2018 tarihli kararı ile özetle; işin yapılacağı yerin değiştirilmesi sebebiyle davacının yapmış olduğu masrafların, davacının imalâtını yaptığı sözleşme konusu dışında mukayeseli keşfe hiç girmemiş olan ... kalemleri ile mukayeseli keşfe girmiş olsa bile miktar itibariyle mukayeseli keşfe giren miktardan daha fazla yapılmış imalâtların bu fazla kısmının bedeliniN talep edebileceği, tüm bu miktarların da bilirkişi kurulunca 7.861.380,18 TL belirlendiği belirtilerek davanın kabulü ile, 7.861.380,18 TL'nin 20.000,00 TL'sine dava, kalan 7.841.380,18 TL'sine ıslah tarihinden itibaren işleyecek avans faiziyle birlikte davalıdan tahsiline karar verilmiştir.
IV. İSTİNAF
A. İstinaf Yoluna Başvuranlar
İlk Derece Mahkemesinin yukarıda belirtilen kararını süresi içinde taraf vekilleri istinaf etmiştir.
B. Gerekçe ve Sonuç
... Bölge Adliye Mahkemesi 27. Hukuk Dairesinin 2017/200 Esas, 2018/604 Karar ve 30.05.2018 tarihli kararı ile özetle; sözleşmenin anahtar teslimi götürü bedel sözleşme olduğu, TBK'nın 480. maddesine göre; bedel götürü olarak belirlenmişse yüklenicinin eseri kararlaştırılan bedelle yerine getirmekle yükümlü olduğu, Yapım İşleri Genel Şartnamesi'nin 6/7. maddesi uyarınca da zorunluluk halinde sözleşme bedelinin aşılmaması ve idare ile yüklenicinin karşılıklı olarak anlaşması kaydıyla işyerinde değişiklik yapılabileceği, belirtilen kanun ve şartname hükümleri birlikte değerlendirildiğinde; her ne kadar davalı idare tarafından ... yeri değişikliği kararının bildirilmesi üzerine davacı tarafından davalı idareye verilen 03/02/2012 tarihli dilekçe ile yer değişikliği ile ilgili tüm yasal haklar saklı kalmak kaydıyla ... yeri değişikliğinin kabul edildiği ileri sürülmüşse de; sözleşmenin götürü bedel sözleşme olduğu da dikkate alınarak 2. ... yerindeki kazı ve geri dolgu ek maliyetleri, servis yolları, saha içi nakliyeler, tünel kalıp ek revizyonları, kule vinç ek maliyetleri, elektrik alt ... ek maliyeti, bitkisel toprak için tarla kirası ek maliyeti, yer değişiminden kaynaklanan işin zorlaşması ve hesaplanmayan maliyet artışları ile ilgili davacı taleplerinin yerinde olmadığı, ayrıca farklı klas tespitinden dolayı davacının alacak talebinde bulunulabilmesi için imalatların girdiği hakedişlere usulüne uygun itiraz edilmesi gerektiği, davacının hakedişlere usulüne uygun itiraz etmediği anlaşıldığından bu alacak kalemleri yönünden de talebinin reddi gerektiği, istinat duvarları ile ilgili davacının taraflar arasında düzenlenen keşif artışlarına girmeyen imalatının bulunduğu ya da ilk ... yerindeki istinat duvarı projelerinin yanlış olduğu iddiasının, dosyada bulunan belgeler kapsamında ispat edilemediğinden bu alacak kalemi yönünden de talebinin reddi gerektiği, davacı yüklenicinin ikinci ... yeri için hazırlandığı projelerin, sözleşme dışı ... niteliğinde olup bedelinin TBK'nın 526 ve devamı maddeleri gereğince vekaletsiz ... görme hükümleri kapsamında işin yapıldığı yıl serbest piyasa rayiçlerine göre hesaplanarak davalı ... sahibinden tahsili gerektiği, ek bilirkişi raporunda bu projeler yönünden serbest piyasa rayici fiyatı olarak belirlenen 93.000,00 TL'yi davacının talep etmekte haklı olduğu gerekçesiyle davacının istinaf talebinin reddine, davalının istinaf talebinin kabulü ile, ... 8. Asliye Hukuk Mahkemesinin 29/11/2016 tarihli 2014/212 Esas, 2016/455 Karar sayılı kararının kaldırılmasına, davanın kısmen kabulü ile 93.000,00 TL alacağın, 20.000,00 TL'sine dava, 73.000,00 TL'sine ıslah tarihinden itibaren işleyecek avans faiziyle birlikte davalıdan tahsiline karar verilmiştir.
V. BOZMA VE BOZMADAN SONRAKİ YARGILAMA SÜRECİ
A. Bozma Kararı
1. Bölge Adliye Mahkemesinin yukarıda belirtilen kararını taraf vekilleri temyiz etmiştir.
2. Yargıtay (Kapatılan) 15. Hukuk Dairesinin 2018/4450 Esas, 2019/1001 Karar ve 07.03.2019 tarihli kararı ile özetle; sözleşmenin eki olan idari şartnamenin 2. maddesinde idare tarafından ihaleye çıkıldığında ihale konusu işe dair bilgilerin içinde işin yapılacağı yerin de olduğu, aynı şartnamenin 13. maddesinde işin yapılacağı yerin yüklenici tarafından görülmesinin düzenlendiği, buna göre işin yapılacağı yer ve çevresini gezmek, inceleme yapmak, teklifini hazırlamak ve taahhüde girmek için gerekli olabilecek tüm bilgileri temin etmenin isteklinin sorumluluğunda olduğu, isteklinin işin yapılacağı yeri ve çevresini gezmekle; işyerinin şekline ve mahiyetine, iklim şartlarına, işin gerçekleştirilebilmesi için yapılması gerekli çalışmaların ve kullanılacak malzemelerin miktar ve türü ile ... yerine ulaşım ve şantiye kurmak için gerekli hususlarda maliyet ve zaman bakımından bilgi edindiği, teklifini etkileyebilecek riskler, olağanüstü durumlar ve benzeri diğer unsurlara ilişkin gerekli her türlü bilgiyi almış sayıldığı, tekliflerin değerlendirilmesinde, isteklinin işin yapılacağı yeri incelediği ve teklifini buna göre hazırladığının kabul edileceğinin düzenlendiği, aynı şartnamenin 24. maddesinde de istekli tarafından sunulacak teklif mektuplarında, ihale dokümanının tamamen okunup kabul edildiğinin belirtilmesinin gerektiğinin düzenlendiği, somut uyuşmazlıkta, davacı yüklenicinin ihaleye esas teklifini hazırlarken sözleşme konusu işin ilk yapılacağı ... mevkini inceleyerek teklifini sunduğu ve buna göre sözleşmeyi imzaladığı, sözleşme imzalandıktan sonra davalı idare tarafından tek taraflı olarak yer değişikliğine gidildiği, 02.02.2012 tarihinde bu durumun davacı yükleniciye bildirildiği, yüklenicinin ise 03.02.2012 tarihli yazısı ile tüm yasal haklarını saklı tutarak yer değişikliğini kabul ettiği, bu durumda Yapım İşleri Genel Şartnamesi 6/7. maddesinde düzenlendiği şekilde tarafların karşılıklı anlaşması yoluyla ... yeri değişikliğinin olmadığı, her ne kadar Bölge Adliye Mahkemesi tarafından TBK m. 480 uyarınca götürü bedel sözleşmelerde işin daha fazla emek ve masrafla yapıldığı iddia edilerek bedelin artırılmasının talep edilemeyeceği ile ...’in 27. maddesi uyarınca işin yapılması için gerekli olan araç, makine, taşıt, malzeme vb. giderlerin yüklenici tarafından karşılanmak zorunda olduğu gerekçesiyle fazla bedele hükmedilemeyeceği belirtilmiş ise de, söz konusu hükümler sözleşme şartlarının değişmemesi durumunda söz konusu olduğu, davacı değişen ... yeri nedeniyle daha fazla servis yolları açtığını, saha içi nakliyeler, tünel kalıp ek revizyonları, kule vinç ek maliyetleri yaptığını iddia etmiş ve yapıldığı iddia edilen bu masrafların davalı idare tarafından düzenlenen ve davacı yüklenici tarafından çekincesiz imzalanan mukayeseli keşiflere de girmediğinin anlaşıldığı, yargılama aşamalarında davacı vekili tarafından; bu taleplerin bedelinin belirlenmesi istendiği halde yasal gerekçe olmadan HMK'nın 288. madde hükmüne aykırı şekilde keşif yapılmaksızın dosya üzerinden bilirkişi incelemesi yapılmasının da yasaya uygun olmadığı, bu alacak kalemlerinin ilave ... olarak değerlendirilmesi gerektiği, davacı yüklenicinin bu kalem taleplerde bulunabilmesi için sözleşmede belirtilen zemin ile uygulama yapılan zeminin (değiştirilen) karşılaştırılması zorunlu olduğu, bu karşılaştırmanın da mahallinde uzman bilirkişiler aracılığı ile yapılması gerektiğinin açık olduğu, o halde Bölge Adliye Mahkemesince yapılması gereken işin; gerçeğin ortaya çıkarılması için HMK'nın 281/3. maddesi hükmü gereğince ... Nöbetçi Asliye Hukuk Mahkemesine HMK'nın 354/2 maddesi uyarınca talimat yazılmak suretiyle HMK'nın 266 ve devamı madde hükümlerine uygun seçilecek uzman bilirkişiler kurulu aracılığıyla bozma doğrultusunda, davacı tarafından talep konusu edilen servis yolları, saha içi nakliyeler, tünel kalıp ek revizyonları, kule vinç ek maliyetleri yönünden talep edilen alacaklar hakedişe girmeyen sözleşme dışı işler niteliğinde olduğundan bu kalemleri hesaplatmak, mahkemenin ve Yargıtay'ın denetimine elverişli rapor almak, bu rapora esaslı ve hukuken geçerli itiraz olduğu takdirde ek rapor alarak bu itirazları değerlendirmek ve raporun bozmaya uygun düzenlenip düzenlenmediği mahkemece denetlendikten sonra bozmaya uygun karar verilmesi gerektiği gerekçesiyle kararın bozulduğu anlaşılmıştır.
B. Bölge Adliye Mahkemesince Bozmaya Uyularak Verilen Karar
... Bölge Adliye Mahkemesi 27. Hukuk Dairesi 2021/80 Esas, 2022/790 Karar ve 26.02.2020 tarihli kararı ile özetle; değişen işyeri nedeniyle daha fazla açılan servis yolları, yapılan saha içi nakliyeler, tünel kalıp ek revizyonları ve kule vinç ek maliyetlerinin toplam tutarının 948.867,66 TL olduğu, bozma öncesi alınan bilirkişi raporuna göre ise ... yeri değişikliği nedeniyle proje bedellerinin 93.000,00 TL olup, davacının talep edebileceği toplam alacak miktarının 1.041.867,66 TL olduğu anlaşılmakla bu miktar yönünden davanın kısmen kabulü ile alacağın 20.000,00 TL'sine dava, bakiye kısmına ise ıslah tarihinden itibaren avans faiziyle birlikte davalıdan tahsiline karar verilmiştir.
C. Temyiz
1. Bölge Adliye Mahkemesinin kararını süresi içinde taraf vekilleri temyiz etmiştir.
2. Yargıtay (Kapatılan) 15. Hukuk Dairesinin 2021/80 Esas, 2022/790 Karar ve 15.02.2022 tarihli kararı ile özetle; davacının yaptığı servis yolları, yapılan saha içi nakliyeler, tünel kalıp ek revizyonları ve kule vinç ek imalatların davalı idarenin yararına olduğu kabul edildiğinden ve mahalli piyasa fiyatları içinde yüklenici kârı da olduğundan, kârın düşülerek hesaplama yapılmasının doğru olmadığı, bu nedenle söz konusu imalat bedellerine % 8 düşülen yüklenici kârı eklendiğinde davacının bu imalatlardan dolayı alacak toplamı 1.055.732,75 TL olup, bu miktara 93.000,00 TL proje bedeli eklendiğinde 1.146.732,75 TL davacının toplam alacağı çıktığından, mahkemece bu miktara hükmedilmesi gerektiği gerekçesiyle kararın bozulduğu anlaşılmıştır.
D. Bölge Adliye Mahkemesince Bozmaya Uyularak Verilen Karar
... Bölge Adliye Mahkemesi 27. Hukuk Dairesi 2022/337 Esas, 2022/564 Karar ve 25.05.2022 tarihli kararı ile özetle; bozma ilamına uyularak davanın kısmen kabulü ile, 1.146.732,75 TL alacağın 20.000,00 TL'sine dava, bakiye 1.126.732,75 TL'sine ıslah tarihinden itibaren işleyecek avans faizi ile birlikte davalıdan tahsiline karar verilmiştir.
VI. TEMYİZ
A. Temyiz Yoluna Başvuranlar
Bölge adliye mahkemesinin yukarıda belirtilen kararını süresi içinde davalı vekili temyiz etmiştir.
B. Temyiz Sebepleri
Davalı vekili temyiz dilekçesinde özetle; zemin klas tutanaklarının düzenlendiği, davacı tarafından da onaylandığı, ilave servis yollarına, saha içi nakliyelere, tünel kalıp ek revizyonlarına ve kule vinç ek imalatlarına gerek olmadığını belirterek kararı temyiz etmiştir.
1. Uyuşmazlık ve Hukuki Nitelendirme
Uyuşmazlık, eser sözleşmesinden kaynaklanan alacak isteğine ilişkindir.
2. İlgili Hukuk
TBK 480, 526 ncı maddeleri, ... 6/7, 27 ve İdari Şartname 2, 13, 24 üncü maddeleri.
3. Değerlendirme
1. Bölge adliye mahkemelerinin nihai kararlarının bozulması 6100 sayılı Kanunun 371 inci maddesinde yer alan sebeplerden birinin varlığı hâlinde mümkündür.
2. Temyizen incelenen bölge adliye mahkemesi kararının bozmaya uygun olduğu, kararda ve kararın gerekçesinde hukuk kurallarının somut olaya uygulanmasında bir isabetsizlik bulunmadığı, bozmaya uyulmakla karşı taraf yararına kazanılmış hak durumunu oluşturan yönlerin ise yeniden incelenmesine hukukça imkân bulunmadığı anlaşılmakla; davalı vekilince temyiz dilekçesinde ileri sürülen nedenler kararın bozulmasını gerektirecek nitelikte görülmemiştir.
VII. KARAR
Açıklanan sebeplerle;
Temyiz olunan ... Bölge Adliye Mahkemesi 27. Hukuk Dairesi’nin 2022/337 Esas, 2022/564
Karar ve 25.05.2022 tarihli kararının 6100 sayılı Kanunun 370 inci maddesinin birinci fıkrası uyarınca
ONANMASINA,
Aşağıda yazılı harcın temyiz eden davalıdan alınmasına,
Dosyanın İlk Derece Mahkemesine, kararın bir örneğinin Bölge Adliye Mahkemesine gönderilmesine,
17.01.2024 tarihinde oy birliğiyle karar verildi.