"İçtihat Metni"
Taraflar arasındaki toplu ... sözleşmesinin iptali davasından yapılan yargılama sonunda İlk Derece Mahkemesinin 08.10.2020 tarihli ve 2019/77 Esas, 2020/186 Karar sayılı kararı, Bölge Adliye Mahkemesinin 20.05.2021 tarihli ve 2021/536 Esas, 2021/903 Karar sayılı kararı ile kaldırılarak davanın yeniden görülmesi için dosyanın Mahkemesine gönderilmesine karar verilmiştir.
İlk Derece Mahkemesince, Bölge Adliye Mahkemesinin kaldırma kararı üzerine yapılan yargılama sonucunda, davanın kısmen kabulüne karar verilmiştir.
Kararın davacı vekili ile davalı vekili tarafından istinaf edilmesi üzerine, Bölge Adliye Mahkemesince başvuruların esastan reddine karar verilmiştir.
Bölge Adliye Mahkemesi kararı davacı vekili ile davalı vekili tarafından temyiz edilmekle; kesinlik, süre, temyiz şartı ve diğer usul eksiklikleri yönünden yapılan ön inceleme sonucunda temyiz dilekçelerinin kabulüne karar verildikten ve Tetkik Hâkimi tarafından hazırlanan rapor dinlendikten sonra dosyadaki belgeler incelenip gereği düşünüldü:
I. DAVA
Davacı vekili dava dilekçesinde; 31.03.2019 tarihinde gerçekleşen yerel seçimlerin ardından göreve başlayan.... Belediye Başkanı ....'a, kayıtlarda yer almadığı hâlde varlığı iddia edilen bir toplu ... sözleşmesinin sendika yetkilileri tarafından verildiğini, araştırma yapan Belediye Başkanının belediyenin hiçbir biriminde toplu ... sözleşmesi ile ilgili bir bilginin olmadığını, eski belediye başkanı ile belediye başkan yardımcısının imzaladığı sözleşmenin bir çok yönden kanuna aykırı olduğunu, belediyenin maddi durumu değerlendirilmeden toplu sözleşmeye konu olan ücretlerin %33,64 +5 oranında artırılarak fiili bir imkânsızlık yaratıldığını, belediye başkanının yetkili organlardan izin alarak sözleşme imzalaması gerekirken belediye başkanına toplu sözleşme yapmak üzere bir yetki verildiğine dair Belediye Meclis Kararı bulunmadığını, sözleşmeyi imzalayan belediye başkan yardımcısının da yetkisiz olduğunu, toplu sözleşmeye konu olan işçilerin geçici işçi statüsünde olduğunu ve sendikanın sadece daimi işçiler için yetki alarak sözleşme imzalaması gerekirken bir ... daimi işçinin dahi sendikanın üyesi olmadığının anlaşıldığını, toplu ... sözleşmesinin her iki tarafının da yetkisiz olduğunu, sözleşmenin 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu ... Sözleşmesi Kanunu’nun (6356 sayılı Kanun) 33 üncü maddesinin beşinci fıkrası hükmüne açıkça aykırı hükümler içermekte olduğunu, 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun (5393 sayılı Kanun) 49 uncu maddesine göre bütçede işçilere ödenen ücretinin de dâhil olduğu personel giderinin en son bütçe gelirlerinin yeniden değerleme katsayısı ile çarpımı ile bulunacak miktarın %30'unu aşamayacağını, 2018 yılı için yeniden değerlendirme oranının 23,73 olarak Kasım 2018'de belirlendiğini, oysa sözleşmedeki ücrete ilişkin tüm artışlar %33,64 ve %33,64+5 olarak belirlendiğinden uygulanması hâlinde bütçedeki %30 oranının %90’a çıktığını ve personele ödeme yapılmasının imkânsız hâle geldiğini, bu maddelerin uygulanmasının Kanun’un emredici hükümlerine aykırı olduğunu, uygulayan işvereni kişisel malvarlığı ile sorumlu hâle getirdiğini ve ayrıca kamu zararı oluşturduğunu, bu durumda bağıtlanan sözleşmenin mali hükümleri açıkça kanuna aykırı olduğundan ücret artışına ilişkin maddenin iptali gerektiğini, yine toplu sözleşmede yer alan ve işçiye ödenecek olan yemek, evlenme, doğum yardımı vb. ücretlere %33,64 oranında zam yapan maddelerin de iptali gerektiğini, sözleşmenin 29 uncu maddesinin (c) bendinde yer alan işverenin 3 ay süre ile aldığı işçiyi bu süreden fazla çalıştırmasının işçinin kendiliğinden daimi kadroya geçmesini gerektireceği hükmünün de kamu işçilerinin daimi kadroda çalışmalarına dair esaslara aykırı olduğunu, sözleşmenin 30 uncu maddesinde yer alan emekliliğine 3 yıl veya daha az kalmış işçilerin bu müddet bitene kadar işten çıkarılamamasını ihtiva eden hükmünün de 4857 sayılı ... Kanunu’nun (4857 sayılı Kanun) ... sözleşmesinin sonlandırılmasına ilişkin emredici hükümlerine aykırı olduğunu, işçi meskenlerine arsa tahsisi ile ilgili maddenin de 5393 sayılı Kanun’un 69 uncu maddesine aykırı olduğunu, toplu ... sözleşmesinin kıdem tazminatına ilişkin hükümlerini ihtiva eden 54 üncü ve 55 inci maddelerinin de Kanun’un emredici hükümlerine aykırı olduğunu, toplu ... sözleşmesinin 56 ncı maddesinde yer alan ve ... sözleşmesinin devam ettiği hâlleri gösteren tüm bentlerin de Kanun’a aykırı olduğunu, sözleşmenin 67 nci maddesinin (d) bendine göre işçinin kusurundan kaynaklanan kazalardaki hasar miktarının %50’sinin işveren tarafından ödeneceğine ilişkin maddenin de 5018 Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu'nun (5018 sayılı Kanun) 71 inci maddesine aykırı olduğunu, sözleşmenin “Yararlanma koşulları” başlıklı 4 üncü maddesinin (a) bendinin ikinci cümlesinin 696 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ve 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ile 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu’na aykırı olduğunu belirterek ve dilekçesinde yazılı diğer sebeplerle davalı ile Belediye arasındaki 01.01.2019-31.12.2021 arası tarihleri kapsayan toplu ... sözleşmesinin hükümsüzlüğü nedeni ile iptaline, mümkün olmaması hâlinde mevzuata aykırı maddelerinin iptaline karar verilmesini talep etmiştir.
II. CEVAP
Davalı vekili cevap dilekçesinde; 6356 sayılı Kanun’un 42 nci maddesine göre Sendikanın sözleşmeyi yapmaya yetkili olduğunu, yetkili makamlar tarafından yetki belgesi verildiğini, toplu ... sözleşmesinin yasal prosedüre uygun olduğunu, toplu ... sözleşmesinin taraflarından birisinin yetki şartlarına sahip olmadığı itirazının 45 gün içinde yapılması gerektiğini, mevzuata aykırı olduğu iddia edilen toplu ... sözleşmesinin Anayasa ve kanunlardaki emredici hükümlere aykırı olmadığını belirterek ve dilekçesinde yazılı diğer sebeplerle davanın reddini istemiştir.
III. İLK DERECE MAHKEMESİ KARARI
İlk Derece Mahkemesinin yukarıda tarih ve sayısı belirtilen kararı ile;
“...
... 4- YARARLANMA '... Belediye tarafından, herhangi bir hizmetin ihale yoluyla bir şirkete verilmesi durumunda ihale şartnamesinde ve ihale sonrasında yapılacak hizmet alım sözleşmesine “ihaleyi alacak/alan şirketin çalıştıracağı işçilerle belediyenin taraf olduğu, işyerinde geçerli Toplu ... Sözleşmesi ile belirlenen ücret ve parasal hakların altında ücret verilemeyeceği” hükmü yazılacaktır. Bu hüküm yazılmadan yapılan ihale ve hizmet alım sözleşmeleri, işçilerin her türlü yasal hakları saklı kalmak kaydıyla geçersiz olacaktır...'
94 Sayılı Bir Amme Tarafından Yapılan Mukavelelere Konulacak Çalışma Şartlarına Müteallik Sözleşme (ILO Sözleşmesi) (94 sayılı ILO sözleşmesi 14.12.1960 tarihli ve 160 sayılı Kanun ile kabul edilmiş olup Bakanlar Kurulu bu sözleşmeye göre hareket edilmesi doğrultusunda 88/13168 sayılı kararı almıştır.)
'Sözleşmenin 1. maddesinde kamunun hangi sözleşmelerine bu sözleşmenin uygulanacağı 4 bentte belirtilmiş ve c bendinde tüm hizmet alımları belirtildiği gibi bayındırlık işi de sayılmıştır. Bir defa bu sözleşme kamu tüzel kişisinin taraf olduğu hizmet ve mal alımı için alt işverenlerle yapılan sözleşmeleri kapsadığı gibi anahtar niteliğinde olan bayındırlık hizmetlerini de kapsayacağı da belirtilerek, asıl – alt işveren ilişkisi kurulmasa da uygulanacağı yönünde onaylayan devletlere yükümlülük getirmiştir. Bu sözleşme kamu kurumları tarafından yaptırılacak işlerde, alt işverenler tarafından çalıştırılacak işçilere ödenecek ücret ve diğer sosyal haklara ilişkin asgari miktarların düzenlenmesini esas almaktadır. Bu kapsamda, taşeronlar tarafından çalıştırılan işçilere, işin dâhili olduğu işkolu veya meslekte aynı tipteki ... için, toplu sözleşme veya mevzuatla kabul edilenlerden daha aşağı olmayacak şartlarda ücret ödenmesini ve aynı şartların sağlanmasını, ücret, yan ödeme ve çalışma şartlarının toplu sözleşme veya mevzuatla tespit edilmemiş olması halinde, taşeronlar tarafından en yakın ve en uygun bir bölgedeki işkolu veya meslekteki aynı tip ... için, toplu sözleşmenin uygulanması gerektiği, ancak, böyle bir düzenleme yoksa mevzuatla tespit edilenden (asgari ücretten) az olmayacak şeklinde ücret, yan ödeme ve çalışma şartlarının işçilere temin edilmesini esas kabul etmektedir.' (Kılıçoğlu, Mustafa: Şerhli ... Kanunu Yorumu ve Yargıtay Uygulaması, s.70).
Hukuka uygun bir asıl işveren alt işveren ilişkisinde asıl işverenin alt işverenle birlikte sorumlu olması da, alt işveren işçilerinin asıl işverenin taraf olduğu toplu ... sözleşmesinden yararlanabilecekleri şeklinde yorumlanamaz (S. Süzek, ... Hukuku, 15. Baskı, ... 2018 s. 168).
'İhaleyi alacak / alan şirketin çalıştıracağı işçilerle belediyenin taraf olduğu, işyerinde geçerli Toplu ... Sözleşmesi ile belirlenen ücret ve parasal hakların altında ücret verilemeyeceği” ve “bu hüküm yazılmadan yapılan ihale ve hizmet alım sözleşmeleri, işçilerin her türlü hakkı saklı kalmak kaydıyla geçersiz olacaktır' hükmü hukuka uygun bir şeklinde asıl işveren alt işveren ilişkisinde işçilerinin asıl işverenin taraf olduğu toplu ... sözleşmesinden yararlanabileceği şeklinde yorumlanamayacağından ve belirtilen hüküm yazılmadan yapılan ihale ve hizmet alımların geçersiz olması 4734 sayılı Kamu ihale Kanunu’nun 5. maddesinde belirtilen temel ilkelerden olan rekabeti, eşit muameleyi, güvenirliği, kamuoyu denetimini, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanması ve kaynakların verimli kullanılması ilkelerine aykırılık teşkil ettiğinden toplu ... sözleşmesinin 4. Maddenin a bendinin 2. cümlesinin iptaline karar verilmiştir.
01.01.2019 - 31.12.2021 tarihli toplu ... sözleşmesinin 24. Maddesinin f bendinde 'Ücretli izne çıkan işçiye 30 yevmiye tutarında net tatil yardımı yapılacağı' düzenlenmiştir. Dosyaya sunulan ... Sendikası ile Menemen Belediyesi arasında yapılan 15.02.2016 – 31.12.2018 tarihlerine ilişkin Toplu ... sözleşmesinin aynı maddesinde 'Ücretli izne çıkan işçiye net maaşının %75‘i oranında tatil yardımı yapılacağı' düzenlenmiştir. Her iki sözleşmedeki tutarlar arasında ciddi fark bulunduğundan bu maddenin iptaline karar verilmiştir.
01.01.2019 - 31.12.2021 tarihli toplu ... sözleşmesinin 29. Maddesinin c alt maddesinde
c) 'Süresi belirli ... akitleri 3 aydan fazla müddet ile yapılamaz. İşveren 3 ay süre ile aldığı bir işçiyi bu 3 aydan fazla müddet ile çalıştırdığı takdirde bu işçi kendiliğinden devamlı kadroya geçmiş addolunur. Belirli süreli hizmet akdi ile çalıştırılan işçiler Toplu ... Sözleşmesinden aynen yararlanırlar.' şeklinde düzenlenmiştir.
Kamuda geçici ... pozisyonlarında çalışanların sürekli işçi kadrolarına veya sözleşmeli personel statüsüne geçirilmeleri, geçici işçi çalıştırılması hakkında kanun ile düzenleme yapılabileceğinden ilgili maddenin iptaline karar verilmiştir.
01.01.2019 - 31.12.2021 tarihli toplu ... sözleşmesinin 30. maddesinde Tenkisat ve işçi çıkarılması düzenlenmiştir. 'Tensikat sebebi ile ... Kanununun 13.maddesine dayanılarak işçi çıkarılmasında son giren ilk çıkar prensibine uyulacaktır. Sosyal Sigortalardan emeklilik hakkını kazanmasına 3 yıl veya daha az kalmış bulunan işçiler bu müddet bitene kadar işten çıkarılamazlar…' şeklindedir. Toplu ... sözleşmesi ile fesih hakkını ortadan kaldıracak şekilde düzenleme yapılamayacağından, işverenin meşru ve makul sebepleri olduğunda fesih hakkını kullanabileceği, bunun yasal düzenlemelerle sınırlandırılabileceği ancak tamamen ortadan kaldırılması söz konusu olamayacağından ilgili maddenin iptaline karar verilmiştir.
01.01.2019 - 31.12.2021 tarihli toplu ... sözleşmesinin 40. maddesinin ücret zammı ile ilgili olan kısmında; taban ücret 01.01.2019 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere 150-TL olarak belirlenmiş, 31.12.2018 tarihinde almakta oldukları yevmiyelerine 01.01.2019 tarihinden geçerli olmak üzere %33,34 oranında zam yapılacağı, Sözleşmenin 2. yılında 01.01.2020 tarihinden itibaren ÜFE +5 puan (ÜFE nin %33,64 in altında olması halinde %33,64+5 puan olarak uygulanması), sözleşmenin 3.yılında 01.01.2021 tarihinden geçerli olmak üzere ÜFE +5 puan (ÜFE nin %33,64 in altında olması halinde %33,64+5 puan olarak uygulanması) şeklinde düzenleme yapılmıştır.
15.02.2016 – 31.12.2018 tarihlerine ilişkin Toplu ... sözleşmesinin aynı maddesinde 'Ücret zammı 15.02.2016 tarihinden geçerli olmak üzere Sendika üyesi işçilerin 14.02.2016 tarihinde almış oldukları yevmiyelerine yansıtılmak üzere aylık 200,00-TL net zam yapmayı…15.07.2016 tarihinden geçerli olmak üzere Sendika üyesi işçilerin 14.07.2016 tarihinde almış oldukları yevmiyelerine yansıtılmak üzere aylık 150,00-TL net zam yapmayı işveren kabul eder… 2. Yıl 15.02.2017 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere, Sendika üyesi tüm işçilerin 14.02.2017 tarihinde almakta oldukları mevcut yevmiyelerine % 5 ilave zam yapmayı işveren kabul eder. 3. Yıl ise 15.02.2018 tarihinden 31.12.2018 tarihine kadar geçerli olmak üzere, sendika üyesi tüm işçilerin 14.02.2018 tarihinde almakta oldukları mevcut yevmiyelerine % 5 ilave zam yapmayı işveren kabul eder.
15.02.2016 – 31.12.2018 tarihlerine ilişkin Toplu ... sözleşmesinde 31. maddesinde Çocuk öğrenim yardımı, 33. Maddesinde Yemek yardımı, 34. Maddesinde Yakacak yardımı, doğum yardımı, evlenme yardımı, ölüm yardımı, tabii afet yardımı, sünnet yardımı, 35. Maddesinde Ek gıda yardımı, 38. maddesinde direksiyon primi şeklinde belirtilen maddeler ile ilgili artış oranı mevcut ücretlerine % 5 zam şeklinde düzenlenmiştir.
01.01.2019 - 31.12.2021 tarihli toplu ... sözleşmesinin 31. maddesinde Çocuk öğrenim yardımı, 33. Maddesinde Yemek yardımı, 34. Maddesinde Yakacak yardımı, doğum yardımı, evlenme yardımı, ölüm yardımı, tabii afet yardımı, sünnet yardımı, 35. Maddesinde Ek gıda yardımı, 38. maddesinde direksiyon primi şeklinde belirtilen maddeler ile ilgili artış oranları işyerinde uygulanan bu yardımların sözleşmenin 1.yılında %33,64 oranında zam yapılması, 2.yılında ÜFE +5 puan (ÜFE nin %33,64 in altında olması halinde %33,64+5 puan olarak uygulanması) , sözleşmenin 3.yılında ÜFE +5 puan (ÜFE nin %33,64 in altında olması halinde %33,64+5 puan olarak uygulanması) olarak düzenlenmiştir.
Her iki toplu sözleşmedeki tutarlar arasında ciddi fark bulunduğundan ve belediye tarafından toplu ... sözleşmesinin ifasını olanaksız hale getireceğinden, belirtilen bu maddelerin (31. maddesinde Çocuk öğrenim yardımı, 33. Maddesinde Yemek yardımı, 34. Maddesinde Yakacak yardımı, doğum yardımı, evlenme yardımı, ölüm yardımı, tabii afet yardımı, sünnet yardımı, 35. Maddesinde Ek gıda yardımı, 38. maddesinde direksiyon primi ve 40. madde ücret zammı) ayrı ayrı iptaline karar verilmiştir.
01.01.2019 - 31.12.2021 tarihli Toplu ... sözleşmesinin 39. Maddesinde İşçi Meskenlerine Arsa Tahsisi: 'İşveren Belediye-... Sendikasına mahsup işçilerinin kuracağı veya kurulu bulunan yapı kooperatiflerine mülkiyeti altında bulunan arsalardan, bedeli mukabili tahsis eder. Tahsis edilen arsaların imar planı gereğine göre parselleme işlemi ile yapı tesisleri, yol kanalizasyon, elektrik gibi işlemleri Belediyece yerine getirilir. Arsa bedelleri işçinin aylık ücretinden 1/8 nispetinde kesilir. Ölüm, işten ayrılan, emekli olanların harçlarını kooperatif taahhüt edecektir.' düzenleme bulunmaktadır.
5393 Sayılı Belediye Kanunu’nun Arsa ve konut üretimi başlıklı 69. maddesinde; 'Belediye; düzenli kentleşmeyi sağlamak, beldenin konut, sanayi ve ticaret alanı ihtiyacını karşılamak amacıyla belediye ve mücavir alan sınırları içinde, özel kanunlarına göre korunması gerekli yerler ile tarım arazileri hariç imarlı ve alt yapılı arsalar üretmek; konut, toplu konut yapmak, satmak, kiralamak ve bu amaçlarla arazi satın almak, kamulaştırma yapmak, bu arsaları trampa etmek, bu konuda ilgili diğer kamu kurum ve kuruluşları ve bankalarla ... birliği yapmak ve gerektiğinde onlarla ortak projeler gerçekleştirmek yetkisine sahiptir... O belediye ve mücavir alan sınırları içinde kendisine, eşine veya onsekiz yaşından küçük çocuklarına ait konutu olmayan dar gelirli kişiler ile afete maruz kalanlara, sanayi bölgelerinden nakledileceklere ve üyelerinin tamamı bu durumda olan kooperatiflere, bedeli 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu hükümlerine göre oluşturulan takdir komisyonu tarafından belirlenecek tutardan aşağı olmamak üzere arsa tahsisi yapılabilir…' şeklinde düzenlenmiştir.
01.01.2019 - 31.12.2021 tarihli Toplu ... sözleşmesinin 39. Maddesindeki '…kurulu bulunan yapı kooperatiflerine mülkiyeti altında bulunan arsalardan, bedeli mukabili tahsis eder…' düzenleme 5393 Sayılı Belediye Kanunu’nun Arsa ve konut üretimi başlıklı 69. Maddesinin '… 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu hükümlerine göre oluşturulan takdir komisyonu tarafından belirlenecek tutardan aşağı olmamak üzere arsa tahsisi yapılabilir…' yasal düzenlemeye aykırı olduğu için bu maddenin iptaline karar verilmiştir.
01.01.2019 - 31.12.2021 tarihli Toplu ... sözleşmesinin 54. Maddesi 'Kıdem tazminatı: Taraf sendika üyesi işçilerin hizmet akitlerinin feshi hallerinde işçiye her tam hizmet yılı için 55 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. Ölüm hallerinde tazminat kanuni varislerine ödenir. ... kazası nedeni ile ölen işçinin kıdem tazminatı 55 gündür.'
Toplu ... sözleşmesinin 55. Maddesi; ' Kıdem tazminatının hesaplanması: a) Kıdem tazminatına esas olacak ücret, kıdem tazminatının hesaplanmasında işçinin en son aldığı günlük ücret esas tutulur. Bu ücret işbu Toplu ... Sözleşmesi ile kazanılan her türlü sosyal ve ayni yardımlar ile yasalarla verilen prim, ikramiye, bayram harçlıkları, tatil günleri vs. ücretler ve sosyal yardımlar toplamından ibarettir. B) Kıdem süresinin hesaplanması, bu toplu ... sözleşmesinde belirtilen ücretli veya ücretsiz izinlerle hastalıkta geçen süreler ve askerlik görevleri de kıdem süresine ilave edilir. C) 4857 sayılı Yasanın 25/3 maddesine göre işyerinde işçiyi 1 haftadan en fazla süre ile çalışmaktan alıkoyan bir zorlayıcı sebebin ortaya çıkması.' şeklinde düzenlenmiştir.
01.01.2019 - 31.12.2021 tarihli Toplu ... sözleşmesinin 54. ve 55. Maddelerindeki düzenlemeler, 15.02.2016 – 31.12.2018 tarihlerine ilişkin Toplu ... sözleşmesindeki düzenlemelerle aynıdır. Kıdem tazminatlarının yıllık miktarı, Devlet Memurları Kanununa tabi en yüksek Devlet memuruna 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu hükümlerine göre bir hizmet yılı için ödenecek azami emeklilik ikramiyesini geçemez. Toplu ... sözleşmesindeki 54. ve 55. Maddeleri bu maddelerde belirtilen 55 günlük ücret tutarı kıdem tazminatı tavan sınırını aşamayacağından uygulaması olmayan bir düzenlemedir.
01.01.2019 - 31.12.2021 tarihli Toplu ... sözleşmesinin 56. Maddesindeki düzenlemeler, 15.02.2016 – 31.12.2018 tarihlerine ilişkin Toplu ... sözleşmesindeki düzenlemelerle aynıdır. 'Toplu ... Sözleşmesinin devam ettiği haller; Aşağıdaki hallerde hizmet akdi devam eder. a) 506 sayılı Yasa gereği SGK veya SGK’nın göstereceği yerlerden verilmiş raporla belgelendirilmiş hastalık nedeni ile (18 ay) işe gelmemek, b) Yakalanma, tutukluluk ve mahkumiyet ülke bütünlüğüne Cumhuriyet ilkelerini bozucu ve yüz kızartıcı nitelikte suç olmamak kaydı ile ... akitleri (150 gün) fesih edilemez. İşçi ücretsiz izinli sayılır. (150) günü geçen yakalanma, tutukluluk ve cezanın infazı hallerinde yasada yazılı yüz kızartıcı suçlar hariç olmak üzere tutuklanması kaldırılan, beraat eden veya cezası sona eren işçi 30 gün içinde başvurursa işe alınır. Ancak eski işi boş değilse ücretinde değişiklik yapılmadan başka bir ... verilir. Eski işi boş kaldığında işçi tercihen bu işe nakil edilir. c) işverene ait görevini yaparken yaptığı trafik suçlarından veya 506 sayılı Yasanın 2.maddesinin kapsamına giren ... kazalarından dolayı tutuklanan işçinin ... akdi mahkeme sonuçlanıncaya kadar fesih edilemez. Mahkeme sonunda beraat edenler veya suçlu görülüp tevkif edilip de cezası sona erenler Toplu sözleşmenin bütün haklarından yararlandırılarak işe alınırlar. ç) İşverene ait görevini yaparken trafik suçu işleyenlerle ... kazasına yol açanlardan tahliye edilenlerin tutuklu bulundukları sürelere ait ücretleri işverence tam ödenir.' şeklinde düzenlenmiştir.
Toplu ... sözleşmesinin 56. Maddesindeki düzenleme, 4857 sayılı ... Kanunu’nun 25. Maddesine (25/1-a, 25/IV,) aykırı olup işverenin yasadan doğan fesih haklarını kullanmasına engellemeye yönelik olduğundan ilgili maddenin iptaline karar verilmiştir.
01.01.2019 - 31.12.2021 tarihli Toplu ... sözleşmesinin 67. Maddesindeki düzenlemeler, 15.02.2016 – 31.12.2018 tarihlerine ilişkin Toplu ... sözleşmesindeki düzenlemelerle aynıdır. 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Yasası’nın 71. Maddesinde 'Kamu zararı; kamu görevlilerinin kasıt, kusur veya ihmallerinden kaynaklanan mevzuata aykırı karar, işlem veya eylemleri sonucunda kamu kaynağında artışa engel veya eksilmeye neden olunmasıdır.' şeklinde düzenlenmiştir. Toplu ... sözleşmesinin 67. Maddesinde belirtilen hasar bedelinin %50’sinin işveren tarafından ödenmesi, üçüncü kişilere ödenecek hasar ve tazminatlarda da bu yolun uygulanması kamu kaynaklarının amacı dışında kullanılmasına, kamu hizmetlerinin aksamasına, idarenin tazmin yükümlülüğünün doğmasına neden olacağından belirtilen maddenin iptaline karar verilmiştir.” gerekçesiyle;
“Davanın Kısmen Kabulü ile Kısmen Reddine,
1-Taraflar arasındaki 01.01.2019 – 31.12.2021 tarihli toplu ... sözleşmesinin 4. Maddesinin a bendinin 2. cümlesinin, 24. maddesinin f bendinin, 29. maddesinin c bendinin, 30.,31.,33., 34., 35., 38., 39., 40. 54., 55., 56. ve 67 maddelerinin iptaline ve bu talepler yönünden davanın kabulüne,
2-Davacının diğer taleplerinin reddine ...” karar verilmiştir.
IV. İSTİNAF
A. İstinaf Yoluna Başvuranlar
İlk Derece Mahkemesinin yukarıda belirtilen kararına karşı süresi içinde davacı vekili ile davalı vekili istinaf başvurusunda bulunmuştur.
B. İstinaf Sebepleri
1. Davacı vekili istinaf dilekçesinde; 5393 sayılı Kanun’un 38 inci maddesinde belediye başkanının yetkilerinin ... ... sayıldığını, toplu ... sözleşmesi yapmak üzere yetki verildiğine dair belediye meclis kararı bulunmadığını, toplu sözleşmeye konu olan işçilerin geçici işçi statüsünde olduğunu, bir ... daimi işçinin dahi sendikanın üyesi olmadığını, sözleşmenin her iki tarafının da yetkisiz olduğunu, toplu ... sözleşmesinin 9, 24, 43, 50 ve 58 inci maddelerinin de iptali gerektiğini, toplu ... sözleşmesinin fiili olarak da uygulanma imkânı olmadığını, toplu ... sözleşmesinin uygulanması hâlinde belediye başkanı ve diğer ilgililer için 5393 sayılı Kanun'a, 5018 sayılı Kanun’a ve 4857 sayılı Kanun’a aykırılık söz konusu olacağını, bu nedenlerle toplu ... sözleşmesinin hükümsüzlüğüne veya mümkün olmaması hâlinde sözleşme maddelerinin de iptaline karar verilmesi gerektiğini belirterek ve dilekçesinde yazılı diğer sebeplerle kararın kaldırılmasını talep etmiştir.
2. Davalı vekili istinaf dilekçesinde; Mahkemenin iptal gerekçesinin hukuki nitelikte bir değerlendirme olmadığını, dava konusu toplu ... sözleşmesinin ücrete ilişkin maddelerinin iptal edilmesini mümkün kılabilecek herhangi bir yasal düzenleme, bir Mahkeme kararı veya bir doktrin görüşü bulunmadığını, toplu ... sözleşmelerindeki ücret artışlarının işverenlerin ödeyebileceğinden fazla olmamasına ilişkin emredici nitelikte bir hukuk kuralı bulunmadığını, iptal edilen maddelerin hiçbirinin Kanun'un emredici hükümlerine aykırılık teşkil etmediğini, maddelerin işçilerin çalışma şartlarını iyileştirmeye ve işveren tarafın hukuka aykırı ve muvazaalı alt işveren uygulamalarına, keyfi tenkisat ve işçi çıkarılmasına, belirli süreli işçi çalıştırma adı altında güvencesiz işçi çalıştırılmasına karşı işçiyi korumaya yönelik düzenlemeler olduğunu, düzenlemelerin tarafların serbest iradesi ile kararlaştırıldığını, dava konusu toplu ... sözleşmesinde mutlak emredici hükümlere aykırı hiçbir madde bulunmadığını, Mahkeme kararının Anayasa'ya ve 6356 sayılı Kanun’a açıkça aykırı olduğunu belirterek ve dilekçesinde yazılı diğer sebeplerle kararın kaldırılmasını talep etmiştir.
C. Gerekçe ve Sonuç
Bölge Adliye Mahkemesinin yukarıda tarih ve sayısı belirtilen kararı ile;
“...
Dosya kapsamındaki yazı, bilgi ve belgelere, yasaya uygun gerektirici nedenlere, İlk Derece Mahkemesince taraflarca gösterilen delillerin toplanmasında, değerlendirilmesinde usul ve esas bakımından hukuka aykırılık bulunmamasına, kararın dayandığı delillerle kanuna uygun sebeplere göre ve özellikle, daha önceki ...'lerin de Belediye Başkanı tarafından imzalandığı, Kanun gereği Belediye Başkanının sözleşme yapma yetkisine sahip olduğu, bu yetkiyi ilgili organın onayı olmaksızın kullanmasının Belediye yönetiminin iç işleyişi ile ilgili olup, karşı taraf Sendikaya karşı ileri sürülemeyeceği, bu hususun sendika tarafından bilinmesinin de mümkün olmadığı, sendikalı işçilere yönelik itirazların ancak yetki tespitine itiraz davasıyla belirli bir süre içerisinde iddia edilebileceği, bu nedenle davacının ...'in hükümsüzlüğüne yönelik istinaf sebeplerinin yerinde olmadığı gibi, iptaline karar verilmeyen ... hükümlerinin mutlak emredici hükümlere aykırılık teşkil etmediği, iptaline karar verilen hükümlerin ise Mahkeme gerekçesinde açıklandığı üzere mutlak emredici hükümlere aykırı bulunduğu, Belediyeler kamu tüzelkişileri olup mali konularda denetime tabi olduğu, ödeme hususunda Belediye kaynakları değerlendirilmeksizin, önceki ... hükümlerine göre fahiş artış öngören maddelerinin iptalinde de hata bulunmadığı...” gerekçesiyle istinaf başvurularının esastan reddine karar verilmiştir.
V. TEMYİZ
A. Temyiz Yoluna Başvuranlar
Bölge Adliye Mahkemesinin yukarıda belirtilen kararına karşı süresi içinde davacı vekili ile davalı vekili temyiz başvurusunda bulunmuşlardır.
B. Temyiz Sebepleri
Davacı vekili ile davalı vekili vekili, istinaf dilekçelerinde belirttikleri sebeplerle kararın bozulmasını talep etmişlerdir.
C. Gerekçe
1. Uyuşmazlık ve Hukuki Nitelendirme
Uyuşmazlık, temsil yetkisi olmayan kişilerce imzalandığı gerekçesiyle toplu ... sözleşmesinin tamamının iptaline, mümkün olmaması durumunda emredici hükümlere aykırı düzenlemelerinin iptali istemine ilişkindir.
2. İlgili Hukuk
1. Anayasa'nın “Toplu ... sözleşmesi ve toplu sözleşme hakkı” kenar başlıklı 53 üncü maddesinin birinci fıkrası şöyledir:
“İşçiler ve işverenler, karşılıklı olarak ekonomik ve sosyal durumlarını ve çalışma şartlarını düzenlemek amacıyla toplu ... sözleşmesi yapma hakkına sahiptirler.”
2. 6356 sayılı Kanun'un “Tanımlar” kenar başlıklı 2 nci maddesinin ilgili kısmı şöyledir:
“ (1) Bu Kanunun uygulanmasında;
...
h) Toplu ... sözleşmesi: ... sözleşmesinin yapılması, içeriği ve sona ermesine ilişkin hususları düzenlemek üzere işçi sendikası ile işveren sendikası veya sendika üyesi olmayan işveren arasında yapılan sözleşmeyi,
...
ifade eder.
3. 6356 sayılı Kanun’un “Toplu ... sözleşmesi ve çerçeve sözleşmenin içeriği” kenar başlıklı 33 üncü maddesinin beşinci fıkrası ise şöyledir:
“Toplu ... sözleşmeleri ve çerçeve sözleşmeler, Anayasaya ve kanunların emredici hükümlerine aykırı düzenlemeler içeremez.”
4. 6356 sayılı Kanun’un “Yetki” kenar başlıklı 41 inci maddesinin birinci fıkrası da şöyledir:
“Kurulu bulunduğu işkolunda çalışan işçilerin en az yüzde birinin üyesi bulunması şartıyla işçi sendikası, toplu ... sözleşmesinin kapsamına girecek işyerinde başvuru tarihinde çalışan işçilerin yarıdan fazlasının, işletmede ise yüzde kırkının kendi üyesi bulunması hâlinde bu işyeri veya işletme için toplu ... sözleşmesi yapmaya yetkilidir.”
5. 6356 sayılı Kanun’un “Diğer kanunların uygulanması” kenar başlıklı 80 inci maddesinin ikinci fıkrası şöyledir:
“Toplu ... sözleşmeleri hakkında, bu Kanunda hüküm olmayan hâllerde 4721 sayılı Kanun ve 11/1/2011 tarihli ve 6098 sayılı ... Borçlar Kanunu ile ... sözleşmesini düzenleyen diğer kanunların bu Kanuna aykırı olmayan hükümleri uygulanır.”
6. Uluslararası Çalışma Örgütünün 98 sayılı Örgütlenme ve Toplu Pazarlık Hakkı Sözleşmesi’nin dördüncü maddesi ise şöyledir:
“Çalışma şartlarını kollektif mukavelelerle tanzim etmek üzere işverenler veya işveren teşekkülleriyle işçi teşekkülleri arasında ihtiyari müzakere usulünden faydalanılmasını ve bu usulün tam bir surette geliştirilmesini teşvik etmek ve gerçekleştirmek için lüzumu halinde milli şartlara uygun tedbirler alınacaktır.”
7. Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartı’nın “Toplu Pazarlık Hakkı” kenar başlıklı 6 ncı maddesi de şöyledir:
“Âkit Taraflar, toplu pazarlık hakkının etkili bir biçimde kullanılmasını sağlamak amacıyla;
1- Çalışanlar ve işverenler arasındaki ortak görüşmeleri teşvik etmeyi;
2- Gerekli ve uygun olduğu durumlarda, toplu sözleşme yoluyla ücretlerin ve ... koşullarının düzenlenmesi amacıyla işverenlerin ya da işveren örgütlerinin çalışanların örgütleriyle isteğe bağlı görüşmelerini sağlayacak yolları teşvik etmeyi;
3- ... uyuşmazlıklarının çözümü için uygun uzlaştırma ve isteğe bağlı hakemlik sisteminin kurulmasını ve işletilmesini teşvik etmeyi;
taahhüt eder ve
4- Menfaat uyuşmazlığı durumunda çalışanların ve işverenlerin, daha önce yapılan toplu sözleşmelerden doğabilecek yükümlülüklere bağlı olmak koşuluyla grev hakkı dahil, toplu eylem hakkını tanır.”
3. Değerlendirme
1. Tarafların iddia, savunma ve dayandıkları belgelere, uyuşmazlığın hukuki nitelendirilmesi ile uygulanması gereken hukuk kurallarına, dava şartlarına, yargılamaya hâkim olan ilkelere, ispat kurallarına ve temyiz olunan kararda belirtilen gerekçelere göre davacı vekilinin tüm, davalı vekilinin aşağıdaki paragrafların kapsamı dışındaki temyiz itirazları yerinde görülmemiştir.
2. Somut uyuşmazlıkta Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından davacı Belediyeye ait işletmede davalı Sendika lehine verilen olumlu yetki tespiti kararının kesinleşmesi sonrasında yürütülen toplu görüşme süreci neticesinde taraflar arasında 01.01.2019 ila 31.12.2021 tarihleri arasında geçerli toplu ... sözleşmesi 01.03.2019 tarihinde imzalanmıştır. Davacı vekili tarafından öncelikle toplu ... sözleşmesinin tamamen iptali, bu mümkün değil ise dava dilekçesinde belirtilen hükümlerinin iptali talep edilmiş, İlk Derece Mahkemesince davanın kısmen kabulü ile toplu ... sözleşmesinin yukarıda belirtilen hükümlerinin iptaline karar verilmiş, Bölge Adliye Mahkemesince de davalı vekilinin istinaf başvurusu esastan reddedilmiştir.
3. Toplu ... ilişkisinin temelini teşkil eden sendika hakkı (özgürlüğü), toplu ... sözleşmesi hakkı ve buna bağlı olarak grev hakkı birbirinden ayrılmaz nitelikte olup toplu ... ilişkisinin varlığından, ancak bu üç müessesenin bir arada bulunması ile söz edilebilir (Ünal Narmanlıoğlu, ... Hukuku Toplu ... İlişkileri, ..., 2013, s.40). Bir başka anlatımla, bu haklardan birinin yokluğu diğerlerinin kullanımını ve etkinliğini ortadan kaldırır ya da önemli ölçüde azaltır (Fevzi Şahlanan, Toplu ... Sözleşmesi, ..., 1992, s.2).
4. 6356 sayılı Kanun’un 2 nci maddesinin birinci fıkrasının (ğ) bendinde tüzel kişiliğe sahip kuruluşlar olarak tanımlanan sendikaların amacı yine aynı maddede, üyelerinin ortak ekonomik ve sosyal hak ve çıkarlarını korumak olarak ifade edilmiştir. Şüphesiz sendikaların belirtilen amacı gerçekleştirebilecekleri en iyi araç, serbest toplu pazarlık hakkı çerçevesinde bağıtlanacak bir toplu ... sözleşmesidir.
5. Toplu ... sözleşmesi özerkliği ise Anayasa’nın 53 üncü maddesi ile koruma altına alınmıştır. Toplu ... sözleşmesi özerkliği, işçi ve işveren taraflarının karşılıklı anlaşarak aralarındaki ilişkiyi düzenleyen kuralları serbestçe koyabilmelerini ifade eder (Fevzi Şahlanan, Toplu ... Hukuku, ..., 2020, s.307). Bununla birlikte 6356 sayılı Kanun’un 33 üncü maddesini beşinci fıkrasında ifade edildiği üzere toplu ... sözleşmeleri, Anayasa'ya ve kanunların emredici hükümlerine aykırı düzenlemeler içeremez.
6. Bu açıklamalar ışığında öncelikle belirtmek gerekir ki anayasal düzeyde koruma altına alınmış olan toplu ... sözleşmesi hakkı çerçevesinde bağıtlanan, sözleşme özgürlüğünün toplu ... hukukundaki görünümü niteliğinde ve temelde bir özel hukuk sözleşmesi olan bir toplu ... sözleşmesinin bir kısım hükümlerinin mahkemece iptaline karar verilmesi olanaklı değildir.
7. Diğer taraftan Anayasa'ya ve kanunların emredici hükümlerine aykırılık teşkil eden bir toplu ... sözleşmesi düzenlemesi bulunması durumunda, bu nitelikteki düzenlemelerin hükümsüzlüğünün tespiti talep edilebilir ise de somut uyuşmazlıkta Anayasa'ya ve kanunların emredici hükümlerine aykırılık teşkil eden bir toplu ... sözleşmesi hükmü de söz konusu olmadığından davanın tamamen reddine karar verilmesi gerekirken, yanılgılı değerlendirme ile yazılı şekilde hüküm tesisi hatalı olup bozmayı gerektirmiştir.
VI. KARAR
Açıklanan sebeplerle;
1. Temyiz olunan, İlk Derece Mahkemesi kararına karşı istinaf başvurusunun esastan reddine ilişkin Bölge Adliye Mahkemesi kararının ORTADAN KALDIRILMASINA,
2. İlk Derece Mahkemesi kararının BOZULMASINA,
Peşin alınan temyiz karar harcının istek hâlinde ilgililere iadesine,
Dosyanın kararı veren İlk Derece Mahkemesine, bozma kararının bir örneğinin kararı veren Bölge Adliye Mahkemesine gönderilmesine,
28.09.2022 tarihinde oy birliğiyle karar verildi.