"İçtihat Metni"
MAHKEMESİ : ... Bölge Adliye Mahkemesi 34. Hukuk Dairesi
Bölge Adliye Mahkemesi kararı taraf vekillerince temyiz edilmekle; kesinlik, süre, temyiz şartı ve diğer usul eksiklikleri yönünden yapılan ön inceleme sonucunda, temyiz dilekçelerinin kabulüne karar verildikten ve Tetkik Hâkimi tarafından hazırlanan rapor dinlendikten sonra dosyadaki belgeler incelenip gereği düşünüldü:
I. DAVA
Davacı vekili dava dilekçesinde; müvekkilinin davalılardan ... Endüstri Tesisleri İnşaat Sanayi ve Ticaret AŞ (... Şirketi) ile imzaladığı iş sözleşmesi kapsamında Rusya Federasyonu'nda bulunan ... şantiyesinde çalıştığını, her iki davalı Şirket arasında adi ortaklık ilişkisi bulunduğunu, davacı ile davalı işveren arasında Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) nezdinde iş sözleşmesi yapıldığını, söz konusu sözleşme ile çalışılan ülke mevzuatı gereği olarak ikinci bir sözleşmenin yapılabileceğinin öngörüldüğünü, bununla birlikte yapılan sözleşmede işçinin hak ve yükümlülüklerine ilişkin olarak yapılan düzenleme gereği davacı işçinin Rusya mevzuatında lehine olan tüm hükümlerden ve imtiyazlardan faydalanacağı hususunda anlaşma sağlandığını, Rusya'ya gidildiğinde bir de Rusça sözleşme imzalandığını, Rusça sözleşmede uygulanacak mevzuata ilişkin olarak gerek Türk, gerek Rusya mevzuatının sağladığı garanti ve tazminatların uygulanacağı hususunda anlaşma sağlandığını, sözleşmede Rusya mevzuatının uygulanacağı ve taraflar arasındaki sözleşmelerde yer almayan durumlarda Rusya Federasyonu iş hukuku kapsamında uyuşmazlığın çözülmesi gerektiğinin belirtildiğini, İŞKUR nezdinde yapılan iş sözleşmesi ile müvekkilinin saat ücretinin 5,50 USD olarak belirlendiğini ancak müvekkiline çalıştığı süre boyunca saat ücretinin %50 zamlı olarak 8,25 USD üzerinden ödendiğini, Rusya'da imzalanan sözleşmede "İşçi için çalışma ücretine eklenecek aylık olarak %80 tutarında bölge katsayısı belirlenmiştir." şeklinde düzenleme olduğunu, bu katsayının uygulanmadığını, ücretinin eksik ödendiğini, davacının haftanın 7 günü çalıştığını, sonradan imzalanan sözleşme ile günlük 8 saat ve haftalık 45 saatlik sözleşmenin geçersiz sayılması gerektiğini, Rusya mevzuatında haftalık çalışma süresinin 40 saat olduğunu, davacıya fazla çalışma ücretinin Rusya mevzuatına göre ödenmediğini, fazla çalışma ve hafta tatili ücretlerinin eksik ödendiğini, davacının Rusya ve Türk mevzuatına göre tatil olan tüm günlerde çalışmasına rağmen bir ödeme yapılmadığını, müvekkilinin işveren nezdinde vahta sistemi ile çalıştığını, müvekkilinin Uzak Kuzey bölgesinde çalışması nedeni ile ayrıca 24 günlük ek yıllık izin hakkı bulunduğunu, ancak davacıya ne 24 günlük ne de 28 günlük yıllık izin hakkının davalı işverence kullandırıldığını, bir ödeme de yapılmadığını, iş sözleşmesinin feshi ile birlikte davacıya kıdem tazminatı ödenmediğini, ihbar öneli kullandırılmış ise de iş arama izni kullandırılmadığını ileri sürerek kıdem tazminatı, yıpranma tazminatı, manevi tazminat ile fark ücret, fazla çalışma ücreti, ulusal bayram ve genel tatil ücreti, hafta tatili ücreti, yatak ücreti, yıllık izin ücreti ve iş arama izin ücreti alacaklarının davalılardan tahsiline karar verilmesini talep etmiştir.
II. CEVAP
1. Davalı ... Şirketi vekili cevap dilekçesinde; davanın husumet yönünden reddi gerektiğini, yurt dışında çalıştığı iddia edilen işçinin, Türkiye'deki şirketi ile bir bağının bulunup bulunmadığının anlaşılması için İŞKUR iş sözleşmesinin Mahkemece incelenmesi gerektiğini, zamanaşımı def'inde bulunduklarını, fahiş ücretin kabul edilemeyeceğini, faiz türü ve başlangıcına ilişkin talepleri kabul etmediklerini savunarak davanın reddini istemiştir.
2. Davalı ... Endüstri Tesisleri İmalat ve ... AŞ (... Şirketi) vekili cevap dilekçesinde; davacının çalıştığı projenin Rusya Sibirya'da kutup dairesi içerisinde bulunan ... Yarımadası'nda dünyanın sayılı doğalgaz kaynaklarından birinin işletilmesi için kurulan Sıvılaştırılmış ...(...) Tesisinin inşaatı olup tesisi işletecek şirketlerin Rus ... ve Fransız ... Şirketleri olduğunu, tesisin anahtar teslimi işini Fransız ... ile ...Şirketlerinin üstlendiğini, bu Şirketlerin tesisin önemli bir kısım inşaatını ... (Renaissance Heavy Industries) ve ... Şirketlerinin adi ortaklık-joint venture şeklinde oluşturduğu ... JV'ye ihale ettiğini, ... ve ... Şirketlerinin ayrı ve bağımsız şirketler olduğunu, husumet itirazında bulunduklarını, İŞKUR sözleşmesinin Rusya'da imzalandığı öne sürülen iş sözleşmesi ile bir ilişkisinin olmadığını, 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun (5718 sayılı Kanun) uyarınca yabancılık unsuru taşıyan sözleşmelerin Türk kamu düzenine aykırı hükümlerinin uygulanmasının mümkün olmadığını, yargılamanın Türk hukuku gözetilerek yapılması gerektiğini, davacının taleplerinin yersiz olduğunu savunarak davanın reddini istemiştir.
III. İLK DERECE MAHKEMESİ KARARI
İlk Derece Mahkemesinin yukarıda tarih ve sayısı belirtilen kararı ile; davacının Rusya'da bulunan ... şantiyesinde iş sözleşmesi kapsamında 02.11.2016-19.03.2018 tarihleri arasında çalıştığı, 02.11.2016 tarihli Rusya bireysel iş sözleşmesi ve ücret bordrolarındaki ücret dikkate alınarak aylık ücretin 1.980,00 USD olduğunun tespit edildiği, 24.09.2023 tarihli bilirkişi raporundaki hesaplama ve değerlendirmelerin hükme esas alındığı, davacının Rusya'da çalıştığı ve taraflar arasında yapılan iş sözleşmesinde de çalışılan ülke mevzuatının uygulanması gerektiği kararlaştırıldığından davacının alacaklarının Rusya iş mevzuatına göre hesaplandığı, davacının kıdem tazminatına hak kazandığı, Rusya Federasyonu İş Kanunu'nda iş arama iznine dair düzenleme bulmadığından bu talebin yerinde olmadığı, Rusya Federasyonu İş Kanunu'nun 115. maddesine göre davacının 28 gün yıllık izne hak kazandığı, davacının fazla çalışma ücreti ile genel tatil ücretine hak kazandığı, hafta tatili ücret alacağının bulunmadığı, Rusya Federasyonu İş Kanunu'nda ve iş sözleşmesinde yatak ücreti alacağına ilişkin bir düzenlenme bulunmadığından bu talebin reddi gerektiği, ispatlanamayan manevi tazminat talebinin reddi gerektiği, tüm alacaklar zamanaşımı süresi içinde talep edildiğinden alacakların zamanaşımına uğramadığı gerekçesiyle davanın kısmen kabulüne karar verilmiştir.
IV. İSTİNAF
İlk Derece Mahkemesinin yukarıda belirtilen kararına karşı süresi içinde taraf vekillerince istinaf başvurusunda bulunulması üzerine Bölge Adliye Mahkemesinin yukarıda tarih ve sayısı belirtilen kararı ile davacının uyuşmazlığa konu çalışmasının tamamının ... Yarımadasında (Rusya'nın batı-orta kesiminde kuzeybatı Sibirya'daki arktik ova bölgesi) geçtiği, dosyada bulunan iş sözleşmesinde çalışılan ülke hukukunun uygulanması konusunda geçerli bir hukuk seçimi anlaşması bulunduğu gibi mutad işyerinin de çalışılan ülke olduğu, dolayısıyla somut olaya Rusya Federasyonu İş Kanunu hükümlerinin uygulanmasında bir isabetsizlik bulunmadığı, emsal kararlar da dikkate alındığında davalıların husumet itirazlarının yerinde olmadığı, alacaklar dava dilekçesindeki talep de dikkate alınarak hesaplandığından ve dava kısmi alacak davası olarak açılıp dava ve ıslaha karşı davalı tarafça zamanaşımı def'inde bulunulduğundan yeniden hesap raporu alınmasında hukuki yararda bulunmadığı, davacı vekilinin istinaf itirazının yerinde olmadığı, Rusya Federasyonu İş Kanunu hükümleri uyarınca fazla çalışma, genel tatil ve hafta tatili ücreti alacaklarının ücret bordroları ve puantaj kayıtları gözetilerek usulünce hesaplandığı, kayıtlara dayalı ve fark ücret nedeni ile yapılan hesaplamalar dolayısı ile indirim uygulanmamasının da yerinde olduğu, yıllık izin ücreti hesabında ödemenin mahsup edildiği ve davacının yurt içinde bulunduğu dönemde vahta izin parasının ödendiği, dolayısıyla hesaplamada bir hata bulunmadığı, yine aynı Kanun hükümlerince davacının kıdem tazminatına hak kazandığı, Kanun'un 392. maddesi dikkate alındığında davanın zamanaşımına uğramadığı, davacıya karşı özel bir kötü muamele ve çalışma koşulu bulunduğu ispatlanamadığından manevi tazminat talebinin reddine karar verilmesinin dosya kapsamına uygun olduğu gerekçesiyle istinaf başvurularının esastan reddine karar verilmiştir.
V. TEMYİZ
A. Temyiz Sebepleri
1. Davacı vekili temyiz dilekçesinde;
a. Hükme esas alınan bilirkişi raporunda müvekkilin ücretinin açıkça hatalı hesaplandığını,
b. Yıllık izin ücreti alacağının bilirkişi raporunda eksik hesaplandığını,
c. Yıllık izin ile vahta izninin ayrı izinler olduğunun göz ardı edildiğini,
d. Hükme esas alınan bilirkişi raporunda fazla çalışma, hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil ücreti alacaklarının hatalı hesaplandığını,
e. İş arama izin ücreti ile yatak ücreti alacak taleplerinin kabul edilmesi gerektiğini,
f. Gerekçe gösterilmeksizin manevi tazminat talebinin reddedilmesinin açıkça hukuka ve hakkaniyete aykırı olduğunu ileri sürmüştür.
2. Davalı ... Şirketi vekili temyiz dilekçesinde;
a. Yargılama konusu davada müvekkiline husumet yöneltilemeyeceğini,
b. Davacının talep ettiği tüm alacakların zamanaşımına uğradığını,
c. Hesaplamalara dayanak teşkil eden ücretin hatalı belirlendiğini,
d. Davacı lehine kıdem tazminatına hükmedilmesinin hukuka aykırı olduğunu,
e. Fark fazla çalışma ücreti ile ulusal bayram ve genel tatil ücretinin hesaplanmasının usul ve kanuna aykırı olduğunu,
f. Davacının yıllık izin ücreti alacağının bulunmadığını ileri sürmüştür.
3.Davalı ... Şirketi vekili temyiz dilekçesinde;
a.Vahta çalışma rejimi hükümleri dosyaya kazandırılmaksızın karar verilmesinin hatalı olduğunu,
b. Rusya hukukunda Türk hukukundaki kıdem tazminatı düzenlemesine paralel bir düzenleme bulunmadığını,
c. Bilirkişi raporundaki ücret tespitinin hatalı olduğunu,
d. Davacının tüm alacaklarının Rusya hukukuna göre zamanaşımına uğradığını,
e. Davacının ücret, fazla çalışma, hafta tatili ve yıllık izin ücreti alacaklarının bulunmadığını, yapılan hesaplamaların da hatalı ve fahiş olduğunu,
f. Hükmedilen alacaklara uygulanan faiz türünün hatalı olduğunu ileri sürmüştür.
B. Değerlendirme ve Gerekçe
Uyuşmazlık; iş sözleşmesine uygulanacak hukuk, davanın süresinde açılıp açılmadığı, zamanaşımı def'i, davacı işçi tarafından imzalanan iş sözleşmesinin geçerliliği, hükümlerinin ne şekilde uygulanacağı, davacının ücretinin miktarı, talep ettiği tazminat ve alacaklara hak kazanıp kazanmadığı ile alacakların hesaplanması ve faize ilişkindir.
1. Tarafların iddia, savunma ve dayandıkları belgelere, uyuşmazlığın hukuki nitelendirilmesi ile uygulanması gereken hukuk kurallarına, dava şartlarına, yargılamaya hâkim olan ilkelere, ispat kurallarına ve temyiz olunan kararda belirtilen gerekçelere göre taraf vekillerinin aşağıdaki paragrafların kapsamı dışındaki temyiz itirazları yerinde görülmemiştir.
2. Maddi hukukun bir müessesesi olan zamanaşımı, hukuki işlem ve ilişkinin esasına uygulanan hukuka tâbidir (..., Milletlerarası Özel Hukuk, ..., 2022, s.315; ..., Türk Milletlerarası Özel Hukuku, ..., 2021, s.127). Buna göre Rusya Federasyonu İş Kanunu'nun bu konudaki hükümlerinin uyuşmazlıkta uygulanması, 5718 sayılı Kanun'un 2. ve 8. maddelerinin bir gereğidir.
Rusya Federasyonu İş Kanunu'nun uyuşmazlık konusu dönemde yürürlükte bulunan 392. maddesi şöyledir:
"Çalışan, hakkının ihlal edildiğini öğrendiği veya öğrenmesi gerektiği günden itibaren üç ay içinde bireysel iş uyuşmazlığının çözümü için mahkemeye başvurma hakkına sahiptir.
Çalışan, ücretlerin ve diğer ödemelerin ödenmemesi veya eksik ödenmesine ilişkin bireysel işçi ihtilaflarının çözümü için, işten çıkarılma nedeniyle ödenmesi gereken ücretlerin ve diğer ödemelerin yapılmaması veya eksik ödenmesi de dahil olmak üzere, bu tutarların ödenmesi için belirlenen tarihten itibaren bir yıl içinde mahkemeye başvurma hakkına sahiptir. (03.07.2016 tarihli Kanun ile değişiklik yürürlüğe girmiştir)
İşveren, çalışanın işletmeye verdiği zararın tazminine ilişkin uyuşmazlıklarda, zararın tespit edildiği tarihten itibaren bir yıl içinde mahkemeye gitme hakkına sahiptir.
Bu maddede belirtilen sürelerin geçerli bir nedenle kaçırılması durumunda, bu süreler mahkeme tarafından tekrar başlatılabilir."
Rusya Federasyonu İş Kanunu'nun bireysel iş uyuşmazlığının çözümü için mahkemeye başvurma sürelerinin düzenlendiği 392. maddesinde sözü edilen süreler, zamanaşımı süresi niteliğindedir. Söz konusu Kanun'un 392/son hükmünde, maddede belirtilen sürelerin geçerli bir nedenle kaçırılması durumunda mahkeme tarafından tekrar başlatılabileceği düzenlenmiştir. Kanun'un mahkemeler tarafından uygulanmasına ilişkin olarak Rusya Federasyonu Yüksek Mahkemesinin verdiği 29.05.2018 tarihli ve 15 sayılı kararda; Kanun'un 392. maddesinde belirtilen sürelerin işçi tarafından kaçırılması ve geçerli nedenlerin beyan edilmesi durumunda mahkemece sürelerin yeniden verilebileceği, geçerli nedenlerin ise işçinin hastalığı, mücbir sebepler nedeniyle mahkemeye gidememesi, ağır hasta aile bireylerinin bakım ihtiyacı gibi bireysel iş uyuşmazlığının çözümü için mahkemeye başvurma süresini objektif olarak engelleyen koşullar olabileceği açıklanmıştır. Bu objektif koşulların işçi bakımından mevcut olup olmadığı her somut olay açısından ayrı ayrı değerlendirilmelidir.
Somut olayda davacı, tazminat ve işçilik alacaklarının tamamını kısmi dava olarak açmıştır. Davacı vekili, 22.03.2021 tarihli dilekçesi ile taleplerini ıslah etmiş; ıslah dilekçesi davalılara 28.03.2021 tarihinde tebliğ edilmiş ve davalı ... Şirketi vekili ıslaha karşı 29.03.2021 tarihli dilekçesi ile davalı ... Şirketi vekili de 05.04.2021 tarihli dilekçesi ile yasal süresi içerisinde zamanaşımı def'inde bulunmuştur. Buna göre dava dilekçesinde talep edilen miktarlar da gözetildiğinde, davalıların ıslaha karşı ileri sürdüğü zamanaşımı def'i dikkate alınmaksızın karar verilmesi hatalıdır.
3. Taraflar arasında yıllık izin ücreti konusunda uyuşmazlık bulunmaktadır.
Somut olayda davacı vekili dava dilekçesinde; müvekkilinin Rusya'da Uzak Kuzey bölgesinde çalışmış olması nedeniyle davalı işveren nezdinde vahta sistemi ile çalıştığını ve bu sistemde 90 gün çalışma ardından 28 gün dinlenme öngörüldüğünü, 28 günlük yıllık izin ücreti ile müvekkilinin çalışmış olduğu bölge sebebiyle hak kazandığı ek 24 günlük yıllık izin hakkının kullandırılmadığını, vahta arası dinlenme ile yıllık izinlerin farklı olduğunu iddia ederek yıllık izin ücreti talep etmiştir.
İlk Derece Mahkemesince davacının 28 gün yıllık izne hak kazandığı gerekçesiyle yıllık izin ücreti hüküm altına alınmış ise de, Rusya Federasyonu İş Kanunu'nun 115. maddesine göre davacı 28 gün ve ayrıca Uzak Kuzey bölgesi olan ...'da çalıştığı için de aynı Kanun'un 116, 302 ve 321. maddelerine göre 24 gün ek yıllık izin ücreti olmak üzere toplam 52 gün yıllık izne hak kazanmıştır.
Dosyadaki bilgi ve belgeler ile imzalı puantaj ve ücret bordrolarına göre davacının 90 gün vardiya usulü çalışıp 28 gün vardiya arası dinlenme izni kullandığı, kullanılan söz konusu izinlerin ücret bordrolarında vahta arası izni olarak geçtiği ve bu sürelerin vardiya arası süreleri ile uyumlu olduğu da görülmüştür. Bu itibarla davacının kullandığı izinlerin vahta arası izinleri olduğu, yıllık izinlerin ise kullandırılmadığı anlaşılmakla karar bu yönüyle de eksik inceleme ve hatalı değerlendirmeye dayalı olup bozmayı gerektirmiştir.
4.Diğer yandan, yabancı para borcuna hangi faizin uygulanacağı 3095 sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun'un (3095 sayılı Kanun) 4/a hükmünde düzenlenmiş olup ilgili düzenlemede "Sözleşmede daha yüksek akdi veya gecikme faizi kararlaştırılmadığı hallerde, yabancı para borcunun faizinde Devlet Bankalarının o yabancı para ile açılmış bir yıl vadeli mevduat hesabına ödediği en yüksek faiz oranı uygulanır." kuralına yer verilmiştir. Somut olayda döviz cinsinden hüküm altına alınan alacaklara Devlet bankalarının USD ile açılmış bir yıl vadeli mevduat hesabına ödediği en yüksek faiz oranı uygulanması gerekirken bu husus gözetilmeksizin karar verilmesi 3095 sayılı Kanun'un 4/a hükmüne aykırılık teşkil etmektedir.
VI. KARAR
Açıklanan sebeplerle;
1. Temyiz olunan, İlk Derece Mahkemesi kararına karşı istinaf başvurusunun esastan reddine ilişkin Bölge Adliye Mahkemesi kararının ORTADAN KALDIRILMASINA,
2. İlk Derece Mahkemesi kararının BOZULMASINA,
Peşin alınan temyiz karar harcının istek hâlinde ilgililere iadesine,
Dosyanın kararı veren İlk Derece Mahkemesine, bozma kararının bir örneğinin kararı veren Bölge Adliye Mahkemesine gönderilmesine,
05.02.2025 tarihinde oy birliğiyle karar verildi.