"İçtihat Metni"
MAHKEMESİ : Ankara Bölge Adliye Mahkemesi 10. Hukuk Dairesi
1. Taraflar arasındaki “Kurum işleminin iptali ve tespit” davasından dolayı yapılan yargılama sonunda, Ankara Bölge Adliye Mahkemesi 10. Hukuk Dairesince ilk derece mahkemesi kararının kaldırılarak yeniden esas hakkında hüküm kurulmak suretiyle davanın kabulüne ilişkin verilen karar davalı ... vekili tarafından temyiz edilmesi üzerine Yargıtay 10. Hukuk Dairesince yapılan inceleme sonunda bozulmuş, Bölge Adliye Mahkemesince Özel Daire bozma kararına karşı direnilmiştir.
2. Direnme kararı davalı ... vekili tarafından temyiz edilmiştir.
3. Hukuk Genel Kurulunca dosyadaki belgeler incelendikten sonra gereği görüşüldü:
I. YARGILAMA SÜRECİ
Davacı İstemi:
4. Davacı vekili dava dilekçesinde; müvekkiline 03.03.2009 tarihinde vefat eden eşinden dolayı ölüm aylığı bağlandığını, 20.11.1986 tarihinde vefat eden babasından dolayı da talebi üzerine aylık bağlandığını ancak Kurum tarafından 2016 yılında babasından bağlanan aylık iptal edilerek 23.400TL borç çıkarıldığını, Kurum işleminin usul ve yasaya aykırı olduğunu, yasal mevzuat gereği davacının babasından da ölüm aylığı alma hakkının bulunduğunu ileri sürerek Kurum işleminin iptalini, davacının babasından dolayı ölüm aylığına hak kazandığınını tespitini, davacının aylığından yapılan kesintilerin yasal faizi ile iadesini talep etmiştir.
Davalı Cevabı:
5. Davalı ... (Kurum/SGK) vekili cevap dilekçesinde; davacıya babasından ölüm aylığı bağlanmasında 2926 sayılı Kanun’un 27. maddesinini 1. fıkrasının (c) bendinin dikkate alınması gerektiğini, anılan madde gereği davacının eşinden aldığı ölüm aylığı yanında babasından da ölüm aylığı alamayacağını, Kurum işleminin usul ve yasaya uygun olduğunu, belirterek davanın reddini savunmuştur.
İlk Derece Mahkemesi Kararı:
6. Sivas 1. İş Mahkemesinin 01.02.2018 tarihli ve 2017/265 E., 2018/66 K. sayılı kararı ile; davacının, hak sahibi kız çocuğu sıfatını eşinin ölümü ile kazandığı, başka bir anlatımla eşi hayatta iken babası yönünden hak sahipliği sıfatının söz konusu olamayacağını, tahsis şartlarının eşinin ölüm tarihinde yürürlükte olan 5510 sayılı Kanun hükümleri çerçevesinde irdelenmesi gerektiği, anılan Kanun’un 54. maddesindeki düzenleme uyarınca hem eşinden hem de babasından dolayı ölüm aylığı bağlanmasının mümkün bulunmadığı gerekçesiyle davanın reddine karar verilmiştir.
Bölge Adliye Mahkemesi Kararı:
7. Sivas 1. İş Mahkemesinin yukarıda belirtilen kararına karşı süresi içinde davacı vekili tarafından istinaf başvurusunda bulunulmuştur.
8. Ankara Bölge Adliye Mahkemesi (BAM) 10. Hukuk Dairesinin 16.10.2018 tarihli ve 2018/763 E., 2018/1666 K. sayılı kararı ile; Kurumun, 1479 sayılı Kanun’da 4956 sayılı Kanun ile yapılan değişiklikten sonra 45/2. madde hükmünde yer alan "bu Yasa ile diğer sosyal güvenlik Yasaları kapsamında çalışmayan, bu yasalar kapsamındaki çalışmalarından dolayı gelir veya aylık almayan kız çocuklarının her birine aylık bağlanır" hükmünü dikkate alarak, 08.08.2003 tarihinden önce ölen Bağ-Kur sigortalılarının kız çocuklarına da ölüm aylığı bağlandığı, Kurumun farklı sigortalılık kanunlarına göre bağlanan aylıklar söz konusu olduğunda 1479 sayılı Kanun’un 46/2. maddesini hiçbir zaman uygulamadığı, zira 1479 sayılı Kanun’un 46/2. maddesinin aynı yasa kapsamında hem ana veya baba hem de kocadan hak edilen aylıklardan fazla olanın bağlanacağını ifade ettiği, 2011/58 sayılı genelgede verilen örneklerin de bu yönde olduğu ancak Kurumun yeni bir yasal düzenleme olmadığı hâlde 2013/26 sayılı genelgesiyle farklı uygulamaya başladığı, 04.10.2000–01.08.2001 ve 07.08.2003–01.10.2008 döneminde ölen Bağ-Kur sigortalılarının kız çocuklarına aylık bağlayarak ve daha önce bağlanan aylıklara, ölen eşlerinden dolayı 5434 veya 506 sayılı Kanunlar kapsamında bağlanan ölüm aylığının engel olmadığını kabul ederek iptal işlemi yapmadığı, 01.10.1972–03.10.2000 ve 08.08.2001–01.08.2003 tarihleri arasındaki dönemde ölen sigortalıların hak sahibi kız çocuklarına sonraki lehe olan yasal düzenlemeler gereğince bağladığı ölüm aylıklarını gelir testine tabi tutarak geçimini sağlayacak gelirleri bulunduğu gerekçesiyle iptal ettiği, daha sonra SGK Emeklilik İşlemleri Genel Müdürlüğünün 02.09.2017 tarihli "Genel Yazısı" ile, 01.10.1972 – 03.10.2000 ve 08.08.2001 – 01.08.2003 dönemlerinde ölen sigortalıların kız çocuklarına gelir testi yapılmadan, kendi sigortalılıkları veya kendi sigortalılıkları nedeniyle bağlanan gelir ve aylık almamaları hâlinde ölüm aylıklarının bağlanmasına yönetim kurulunca karar verildiği ancak Kurumun kestiği aylıkları yönetim kurulu kararı uyarınca 2016 Ekim ayından itibaren yeniden bağlamasına karşın, daha önce ödediği aylıkları borç kaydederek iade etmediği, davanın reddine karar veren mahkemelerin 1479 sayılı Kanun’un 4956 sayılı Kanun ile değişik 46/2. maddesine göre hem kocadan hem ana veya babadan aylığa hak kazanılması durumunda fazla olanın ödeneceği gerekçesine dayandığı, bu değerlendirme ile sosyal güvenlik hukukunun genel yapısının gözden kaçırıldığı, 5510 sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesinden önce Sosyal Sigortalar Kurumu, Bağ-Kur ve T.C. Emekli Sandığının ayrı ayrı tüzel kişiliğe sahip ayrı ayrı yasalara göre sosyal güvence sağlayan Kurumlar olduğu, her bir kanunun kendi sigortalıları açısından hüküm ifade ettiği, açıkça atıf yapılmadıkça diğer kanun hükümlerinin dikkate alınamayacağı, öte yandan, 5510 sayılı Kanun’un Geçici 1. maddesine göre, ölüm aylıklarının bağlanmasında vs. hususlarda yürürlükten kalkan 1479, 506, 2926, 2925 sayılı Kanun hükümleri uygulanacağından, 5510 sayılı Kanun’un 54. maddesinin de somut uyuşmazlıkta uygulanma yeri olmadığı, çeşitli yasal değişiklikler nedeniyle hak sahipleri açısından ölüm tarihlerine göre dört ayrı dönemin ikisi yönünden aylık bağlanması, diğer iki dönem yönünden aylık bağlanmaması gerektiği yönündeki yorumun açıkça T.C. Anayasası’nda yer alan eşitlik kuralına ve genel hukuk ilkelerine de aykırı olduğu gerekçesiyle davacı vekilinin istinaf talebinin kabulü ile ilk derece mahkemesinin kararının kaldırılmasına, yeniden esas hakkında hüküm kurulmak suretiyle davanın kabulüne, davacıya babasından dolayı ölüm aylığı bağlanması gerektiğinin tespiti ile aksi yöndeki Kurum işleminin iptaline, davacının eşinden dolayı aldığı aylıklardan yersiz ödeme gerekçesi ile yapılan kesintinin kesildiği tarihten itibaren işleyecek yasal faizi ile birlikte davacıya ödenmesi gerektiğinin tespitine karar verilmiştir.
Özel Daire Bozma Kararı:
9. Ankara Bölge Adliye Mahkemesi 10. Hukuk Dairesinin yukarıda belirtilen kararı süresi içinde davalı ... vekili tarafından temyiz edilmiştir.
10. Yargıtay 10. Hukuk Dairesinin 06.02.2019 tarihli ve 2019/63 E., 2019/824 K. sayılı kararı ile; “..Davalı, 2926 sayılı Yasanın 27. maddesinin 1. fıkrasının (c) bendine göre, 01.01.1984-03.10.2000 ile 08.08.2001-02.08.2003 tarihleri arasında ölen sigortalıların hak sahibi kız çocuklarına aylık bağlanabilmesi için gelir unsuru yerine 3 tam yıl sigortalı olma ve sadece herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşuna tabi işte çalışıp çalışmadıkları ile buralardan gelir ve aylık alıp almadıkları şartını gözeten kurum işleminin yerinde olduğunu belirterek, ilgili istinaf mahkemesi kararının bozulmasını talep etmiştir.
V-İLGİLİ HUKUK KURALLARI VE İNCELEME:
Dosya kapsamı incelendiğinde, 03.03.2009 tarihinde yaşamını yitiren sigortalı eşi üzerinden 506 sayılı Kanun hükümleri gereğince kendisine ölüm aylığı bağlanan davacının, 20.11.1986 günü ölen 2926 sayılı Kanuna tabi sigortalı babası üzerinden de 07.02.2011 tarihli tahsis talebi dikkate alınarak 01.04.2009 tarihi başlangıç olmak üzere ölüm aylığı bağlandığı ve daha sonra, 2926 sayılı Yasanın 27. Maddesinin 1. Fıkrasının (c) bendine göre, 01.01.1984-03.10.2000 ile 08.08.2001-02.08.2003 tarihleri arasında ölen 2926 sayılı Kanuna tabi sigortalıların hak sahibi kız çocuklarına aylık bağlanabilmesi için gelir unsuru yerine 3 tam yıl sigortalı olma ve sadece herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşuna tabi işte çalışıp çalışmadıkları ile buralardan gelir ve aylık alıp almadıkları şartını yerine getirmediğinden bahisle aylığın iptal edildiği ve davacıya yersiz aylık nedeniyle borç tahakkuk ettirildiği anlaşılmaktadır.
Davanın yasal dayanağı olan 5510 sayılı Kanunun 01.10.2008 tarihinde yürürlüğe giren ve “Ölüm aylığının hak sahiplerine paylaştırılması” başlığını taşıyan 34. maddesinde, sigortalının evli olmayan, boşanan, dul kalan kızlarına ölüm aylığı bağlanabilmesi, bu Kanun kapsamında veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmama veya kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olma koşullarına bağlanmış, “Aylık ve gelirlerin birleşmesi” başlıklı 54. maddede ise bu Kanuna göre bağlanacak aylık ve gelirlerin birleşmesi durumunda, hem eşinden, hem de ana ve/veya babasından ölüm aylığına hak kazananlara, tercihine göre eşinden ya da ana ve/veya babasından bağlanacak aylığının bağlanacağı hüküm altına alınmıştır.
Belirtilen açıklamalar ışığında dava dosyası incelendiğinde, babası üzerinden aylık alma açısından hakkı doğuran olay eşinin vefat ettiği tarih olacağından, söz konusu tarihteki ilgili mevzuatın yukarıda belirtilen maddeleri uyarınca davacının çift aylığa hak kazanamadığı belirgindir.
Bu maddi ve hukuki olgular göz önünde bulundurulmaksızın, yazılı şekilde hüküm kurulması, usul ve yasaya aykırı olup bozma nedenidir.
O hâlde, davalı Kurum vekilinin bu yönleri amaçlayan temyiz itirazları kabul edilmeli ve Ankara Bölge Adliye Mahkemesi 10.Hukuk Dairesinin istinaf başvurusunun kabulune dair kararı bozulmalıdır...” gerekçesiyle kararın bozulmasına, dosyanın kararı veren bölge adliye mahkemesine gönderilmesine karar verilmiştir.
Direnme Kararı:
11. Ankara Bölge Adliye Mahkemesi 10. Hukuk Dairesinin 26.06.2019 tarihli ve 2019/893 E., 2019/1211 K. sayılı kararı ile; hak sahiplerine yönelik ölüm aylığı tahsisinde sosyal güvenlik hukuku ilkelerine göre sigortalının yaşamını yitirdiği tarih itibari ile yürürlükte olan yasal düzenlemenin uygulanmasının zorunlu bulunması karşısında, 5510 sayılı Kanun’un 54. maddesinin somut olayda uygulanabilmesi için hak sahibi sıfatı ile ölüm aylığı talep edilebilecek her iki sigortalının ölüm tarihinin de 01.10.2008 tarihinden sonra olması gerektiği, somut olayda davacının eşi 01.10.2008 tarihinden sonra ölmüşse de babasının ölüm tarihinin 01.10.2008 öncesi olduğundan 5510 sayılı Kanun hükümlerinin burada uygulama yeri bulunmadığı, olay sebebiyle 4956 sayılı Kanun ile 2926 sayılı Kanuna eklenen Ek 3. maddeye göre 2926 sayılı Kanun kapsamında sigortalı olanlar bakımından 1479 sayılı Kanun hükümlerinin uygulanması gerektiği, davacının eşinden farklı sigortalılık statüdeki babasından dolayı da aylığa hak kazandığı gerekçesi ile önceki kararda direnilmiştir.
Direnme Kararının Temyizi:
12. Direnme kararı süresi içinde davalı ... vekili tarafından temyiz edilmiştir.
II. UYUŞMAZLIK
13. Direnme yoluyla Hukuk Genel Kurulu önüne gelen uyuşmazlık; davacının 506 sayılı Kanun kapsamında sigortalı iken 03.03.2009 tarihinde vefat eden eşinden dolayı aldığı ölüm aylığının yanında ayrıca 2926 sayılı Kanun kapsamında sigortalı iken 20.11.1986 tarihinde vefat eden babasından dolayı da ölüm aylığı alıp alamayacağı noktasında toplanmaktadır.
III. GEREKÇE
14. Bilindiği üzere, sosyal güvenlik hakkı temel insan haklarından olup, uluslararası hukuk normları ile 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyet Anayasası'nda güvence altına alınmıştır. Bireyleri toplum içinde iktisadi bakımdan desteklemeyi, muhtaçlığa düşmesini önlemeyi, sosyo–ekonomik ve fizyolojik risklerin sonuçlarına karşı korumayı hedef alan bir haktır (Arıcı, Kadir; Türk Sosyal Güvenlik Hukuku, Ankara 2015, s. 95).
15. Ölüm ise gerçekleşmesi mutlak, ancak ne zaman gerçekleşeceği bilinmeyen tipik bir sosyal güvenlik riskidir (Arıcı, s. 386). Bu risk hak sahibi konumunda olan dul eş ve yetim çocuk yönünden etkili olacaktır. Sigortalının ölümü ile birlikte sağ kalan hak sahibi aile bireyleri gelir kaybına uğrayacak bu nedenle sosyal güvenlik yönünden bir korumaya gereksinim duyacaklardır. İşte bu noktada ölüm sigortası ile risk altında olan hak sahiplerinin sosyal güvenlik hakları koruma altına alınmıştır.
16. Sadece hak sahibi niteliğini taşımak ölüm sigortasından aylık bağlanması için yeterli değildir. Bu niteliğe ek olarak birtakım koşulların gerçekleşmesi gereklidir. Bu koşullardan bir kısmı doğrudan doğruya hak sahibi kişiler ile ilgili iken, diğer kısmı ise sigortalıya ilişkindir.
17. Belirtilmelidir ki, ölüm olgusu, ölenin tabi olduğu sosyal güvenlik kanunu kapsamında sigortalı sayılması, belirli bir sigortalılık süresine ulaşılması ve belli gün sayısında prim ödenmesine ilişkin koşullar sigortalıya ilişkin koşullardandır.
18. Uyuşmazlığın çözümü için hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanması ile ilgili yasal mevzuatın incelenmesinde yarar vardır.
19. Öncelikle 17.10.1983 tarihli olup 20.10.1983 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 2926 sayılı Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanunu’nun (2926 sayılı Kanun) 27. maddesinin üzerinde durulmalıdır. Söz konusu Kanun’da tarımda kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlara ve bunların hak sahiplerine, malullük, yaşlılık ve ölüm hâllerinde yapılacak sosyal sigorta yardımları ile ilgili şartlara yer verilmiş olup “Eş ve çocuklara, ana ve babaya tahsis yapılması” başlıklı 27. maddenin ilk hâli;
“Ölen sigortalının tahsis yapılmasına hak kazanan kimselerine aşağıdaki hükümlerde belirtilen oran ve şartlarda aylık bağlanır veya toptan ödeme yapılır.
Ölen sigortalının 24 üncü madde gereğince tespit edilecek aylığının veya 26 nci madde gereğince yapılacak toptan ödeme tutarının;
a) Dul karısına % 50'si; aylık alan çocuğu bulunmaması halinde ise % 75'i,
b) Sigortalı kadının ölüm tarihinde çalışamayacak durumda malul veya 55 yaşını doldurmuş olup da geçiminin sigortalı tarafından sağlandığı belgelenen kocasına % 50'si, aylık alan çocuğu bulunmaması halinde ise % 75'i,
c) 18 yaşını veya ortaöğrenim yapması halinde 20, yükseköğrenim yapması halinde 25 yaşını doldurmamış veya yaşları ne olursa olsun çalışamayacak durumda malul bulunan erkek çocukları ile herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşuna tabi bir işte çalışmayan veya buralardan aylık veya gelir almayan yaşları ne olursa olsun evli olmayan kız çocukların her birine % 25'i.. Aylık veya toptan ödeme şeklinde verilir..” şeklinde düzenlenmiştir.
20. 619 sayılı Kanun Hükmündeki Kararname’nin (619 sayılı KHK) 49. maddesi ile 2926 sayılı Kanun’un 27. maddesinin (b) bendi yürürlükten kaldırılmış (a), (c), (d) bentleri yeniden düzenlenerek (c) bendi “18 yaşını ortaöğretim yapması hâlinde 20 yaşını, yükseköğretim yapması hâlinde 25 yaşını doldurmayan ve (18 yaşını doldurmayanlar hariç) bu kanun ile sosyal güvenlik kanunları kapsamında çlaışmayan, bu kanunlar kapsamındaki çalışmalarından dolayı gelir veya aylık almayan veya yaşları ne olursa olsun evli olmayan evli olmakla beraber sonradan boşanan veya dul kalan ve bu kanun ile diğer sosoyal güvenlik kanunları kapsamında çalışmayan, bu kanunlar kapsamındaki çalışmalarından dolayı gelir veya aylık almayan kız çocuklarının her birine %25’i..” şeklinde değiştirilmiş ve bu değişiklik Anayasa Mahkemesinin 08.08.2001 tarihinde yürürlüğe giren 26.10.2000 tarihli 2000/61 E., 2000/34 K. sayılı kararı ile iptal edilmiştir. Söz konusu değişikliğin Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilmesinden sonra 24.07.2003 tarihli ve 4956 sayılı Kanun’un 56. maddesi ile 2926 sayılı Kanun’un malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortası ile ilgili maddeleri yürürlükten kaldırılmış, aynı Kanun’un 54. maddesi ile 2926 sayılı Kanun’a Ek Madde 3 eklenmiştir.
21. 02.08.2003 tarihinde yürürlüğe giren 2926 sayılı Kanun’a eklenen Ek Madde 3’de; “1479 sayılı Kanunun birinci kısmında yer alan 20 nci madde, ikinci kısım ikinci, üçüncü, dördüncü ve beşinci bölümde yer alan maddelerin tamamı, altıncı bölümde yer alan 56 ncı madde dahil 74 üncü maddeye kadar olan maddelerin tamamı ile 76, 78 ve 79 uncu maddeleri, yedinci bölümde yer alan 80 inci maddesi, ek 9, ek 12, ek 13, ek 14, ek 15, ek 16, ek 17, ek 18, ek 19 uncu maddeleri, geçici 10 ve 11 inci maddeleri, 2926 sayılı Kanuna tâbi sigortalılar hakkında da uygulanır.” hükmüne yer verilmiştir.
22. 1479 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu’nun (1479 sayılı Kanun) 4. bölümü ölüm sigortası hükümlerini düzenlemektedir. Böylece 2926 sayılı Kanun sigortalıları yönünden ölüm sigortası ile ilgili olarak 1479 sayılı Kanun kapsamında değerlendirme yapmak gereklidir.
23. 1479 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu’nun “Eş ve çocuklara, ana ve babaya tahsis yapılması” başlığını taşıyan 45. maddesinin 04.05.1979 tarihinde yürürlüğe giren 2229 sayılı Kanun’un 20. maddesi ile değişik 2. fıkrasının (c) bendinde, ölen sigortalının 18 yaşını (veya ortaöğretim yapması hâlinde 20 yaşını, yükseköğretim yapması hâlinde 25 yaşını) doldurmamış veya yaşları ne olursa olsun çalışamayacak durumda malul bulunan çocukları ile geçimini sağlayacak başka bir geliri olmamak koşulu ile yaşları ne olursa olsun evlenmemiş kız çocuklarına aylık bağlanacağı belirtilmiş, daha sonra 04.10.2000 tarihinde Resmî Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren 619 sayılı KHK ile bentteki “geçimini sağlayacak başka bir geliri olmamak” koşulu, “bu Kanun ile diğer sosyal güvenlik kanunları kapsamında çalışmayan, bu Kanunlar kapsaındaki çalışmalarından dolayı gelir veya aylık almama” olarak değiştirilmiştir.
24. Öte yandan 619 sayılı KHK ile 1479 sayılı Kanun'un “Ölüm aylığının kesilmesi” başlıklı 46. maddesinin 2. fıkrasına, “Ancak evliliğin son bulması ile kocasından da aylık almaya hak kazanan kız çocuklarına bu aylıklardan fazla olanı ödenir.” cümlesi eklenmiştir. Ancak söz konusu KHK, Anayasa Mahkemesinin 08.08.2001 tarihinde yürürlüğe giren 26.10.2000 tarihli ve 2000/61 E., 2000/34 K. sayılı kararı ile iptal edilmiştir.
25. Bununla birlikte 24.07.2003 tarihinde kabul edilen ve 02.08.2003 tarihinde yürürlüğe giren 4956 sayılı Kanun ile 1479 sayılı Kanun'un 45/c maddesi “yaşları ne olursa olsun evli olmayan, evli olmakla beraber sonradan boşanan veya dul kalan ve bu Kanun ile diğer sosyal güvenlik kanunları kapsamında çalışmayan, bu kanunlar kapsamındaki çalışmalarından dolayı gelir veya aylık almayan kız çocuklarının her birine %25'i..” oranında aylık bağlanır şeklinde değiştirilmiştir. Aynı Kanun ile 1479 sayılı Kanun'un 46/2 maddesine de, "Ancak, evliliğin son bulması ile kocasından da aylık almaya hak kazanan kız çocuklarına bu aylıklardan fazla olan ödenir." hükmü getirilmiştir.
26. 5510 sayılı Kanun'un ''Ölüm aylığının hak sahiplerine paylaştırılması'' başlıklı 34. maddesine göre de;
“Ölen sigortalının 33 üncü madde hükümlerine göre hesaplanacak aylığının;
a) (Değişik: 17/4/2008-5754/21 md.) Dul eşine % 50'si; aylık bağlanmış çocuğu bulunmayan dul eşine ise bu Kanunun 5 inci maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) ve (e) bentleri hariç bu Kanun kapsamında veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmaması veya kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olması halinde % 75'i,
b) (Değişik: 17/4/2008-5754/21 md.) Bu Kanunun 5 inci maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) ve (e) bentleri hariç bu Kanun kapsamında veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmayan veya kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış çocuklardan;
1) 18 yaşını, lise ve dengi öğrenim görmesi halinde 20 yaşını, yüksek öğrenim yapması halinde 25 yaşını doldurmayanların veya,
2) Kurum Sağlık Kurulu kararı ile çalışma gücünü en az % 60 oranında yitirip malûl olduğu anlaşılanların veya,
3) Yaşları ne olursa olsun evli olmayan, evli olmakla beraber sonradan boşanan veya dul kalan kızlarının, her birine % 25'i..,” oranında aylık bağlanır.
27. 5510 sayılı Kanun'un ''Aylık ve gelirlerin birleşmesi" başlıklı 54. maddesinin ilgili kısmı ise şöyledir:
''Bu Kanuna göre bağlanacak aylık ve gelirlerin birleşmesi durumunda;
a) Uzun vadeli sigorta kollarından;
...
5) (Değişik: 17/4/2008-5754/34 md.) Hem eşinden, hem de ana ve/veya babasından ölüm aylığına hak kazananlara, tercihine göre eşinden ya da ana ve/veya babasından bağlanacak aylığı, ... bağlanır.
...
b) Kısa vadeli sigorta kollarından;
...
4) (Değişik: 17/4/2008-5754/34 md.) Hem eşinden, hem de ana ve/veya babasından ölüm gelirine hak kazananlara, tercihine göre eşinden ya da ana ve/veya babasından bağlanacak geliri,... bağlanır...''. Maddede “Bu Kanuna göre bağlanacak aylık ve gelirlerin birleşmesi durumunda” uygulanacağı açıkça vurgulanmıştır. Başka bir anlatımla, birleşecek gelir ve aylıkların 5510 sayılı Kanun hükümlerine göre bağlanmış olması gerekmektedir.
28. Malullük, yaşlılık ve ölüm sigortasına ilişkin geçiş hükümlerini düzenleyen 5510 sayılı Kanun’un Geçici 1. maddesinin 2. fıkrasında; “7/7/1964 tarihli ve 506 sayılı, 2/9/1971 tarihli ve 1479 sayılı, 17/10/1983 tarihli ve 2925 sayılı, bu Kanunla mülga 17/10/1983 tarihli ve 2926 sayılı kanunlara göre bağlanan veya hak kazanan; aylık, gelir ve diğer ödenekler ile 8/2/2006 tarihli ve 5454 sayılı Kanunun 1 inci maddesine göre ödenmekte olan ek ödemenin verilmesine devam edilir. Bu gelir ve aylıkların durum değişikliği nedeniyle artırılması, azaltılması, kesilmesi veya yeniden bağlanmasında, bu Kanunla yürürlükten kaldırılan ilgili kanun hükümleri uygulanır.” hükmüne yer verilmiştir.
29. Gelinen bu noktada belirtilmelidir ki; tüm modern sosyal güvenlik sistemlerinde yer alan ölüm sigortası, sigortalının yaşamını yitirmesi durumunda geride kalan ve hak sahibi olarak nitelendirilen (tanımlanan) kişilerin geleceklerini güvence altına almayı amaçlamaktadır.
30. Ölüm sigortasından aylık bağlama koşulları değerlendirilirken temel kural olarak hakkı doğuran ölüm tarihi itibarıyla yürürlükte olan yasal düzenlemenin uygulanması, bununla birlikte, Kanun koyucu tarafından daha sonra yapılan lehe yasal değişikliklerden de hak sahiplerinin faydalandırılması gerekmektedir. Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun 21.03.2012 tarihli ve 2012/21-21 E., 2012/223 K., 25.04.2018 tarihli ve 2018/21-427 E., 2018/949 K.sayılı kararlarında da aynı görüş ve yaklaşım benimsenmiştir.
31. Somut olayda; davacıya 506 sayılı Kanun (5510 sayılı Kanun 4/1-a) kapsamında sigortalı iken 03.03.2009 tarihinde vefat eden eşinden dolayı talebi üzerine ölüm aylığı bağlandığı ayrıca 2926 sayılı Kanun kapsamında sigortalı iken 20.11.1986 tarihinde vefat eden babasından dolayı da 07.02.2011 tarihli tahsis talebine istinaden ölüm aylığı bağlandığı, Kurum tarafından “01.01.1984-03.10.2000 ile 08.08.2001-02.08.2003 tarihleri arasında vefat eden 2926 sayılı sigortalıların hak sahibi kız çocuklarına aylık bağlanabilmesi için 3 tam yıl sigortalı olma şartı yanında herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşlarına tabi işte çalışıp çalışmadıklarına veya buralardan aylık veya gelir alıp almadıkları dikkate alındığında vefat eden eşinden ölüm aylığı aldığı” gerekçesiyle babasından aldığı ölüm aylığı iptal edilerek ödenen aylıkların borç çıkarıldığı anlaşılmaktadır.
32. Bu durumda yukarıda yapılan açıklamalar ile somut olaya ilişkin maddi ve hukukî olgulara göre anılan yasal düzenlemeler kapsamında dava irdelendiğinde; davacının babasının 01.10.2008 tarihinden önce vefat ettiği, 5510 sayılı Kanun’un Geçici 1. maddesine göre ölüm aylığının 1479 sayılı Kanun hükmüne göre bağlanacağı, babadan bağlanan aylığın 5510 sayılı Kanun kapsamında bağlanan aylık olmadığı, 5510 sayılı Kanun’un 54. maddesinde “Bu kanuna” göre bağlanacak aylıktan bahsedildiği için 5510 sayılı Kanun’un uygulanmayacağı, davacının 506 sayılı Kanun kapsamında sigortalı (5510 sayılı Kanun 4/1-a) eşi üzerinden ölüm aylığı aldığı, davacının babasının 2926 sayılı Kanun kapsamında sigortalı olmasına karşın ölüm aylığı ile ilgili olarak yukarıdaki açıklamalar doğrultusunda uygulanması gereken 1479 sayılı Kanun’a göre değerlendirme yapıldığında 1479 sayılı Kanun’un 46/2. maddesi hükmünün sadece 1479 sayılı Kanun’a göre hem kocadan hem ana veya babadan ölüm aylığına hak kazanılması hâlinde uygulanacağı, aynı Kanun’un 45. maddesine göre bu kanun ile diğer sosyal güvenlik kanunları kapsamında çalışmayan bu kanunlar kapsamındaki çalışmalarından dolayı gelir veya aylık almayan davacının babasından dolayı da ölüm aylığına hak kazandığının kabulü gerekmektedir.
33. Hukuk Genel Kurulundaki görüşmeler sırasında hakkı doğuran olayın eşin ölüm tarihi olduğu, 5510 sayılı Kanun’un 35. maddesi gereği hak sahibi olma niteliğinin eşin ölüm tarihinden sonra kazanıldığından eşin ölüm tarihinde yürürlükte olan yasal mevzuatın uygulanması gerektiği, 5510 sayılı Kanun’un 34. ve 54. maddeleri gereği hak sahibinin tercihine göre ana/baba veya eşe ait dosyaların birinden aylık bağlanacağı gözetildiğinde Özel Daire kararında gösterilen nedenlerle direnme kararının bozulması gerektiği görüşü ileri sürülmüşse de bu görüş Kurul çoğunluğu tarafından benimsenmemiştir.
34. Hâl böyle olunca direnme kararı usul ve yasaya uygundur.
35. Ne var ki, bozma nedenine göre Özel Dairece sair hususlara ilişkin temyiz incelemesi yapılmadığından davalı Kurumun bu yöndeki temyiz itirazlarının incelenmesi için dosyanın Özel Daireye gönderilmesi gerekir.
IV. SONUÇ:
Açıklanan nedenlerle;
Direnme uygun bulunduğundan davalı ... Kurumunun sair hususlara yönelik temyiz itirazlarının incelenmesi için dosyanın YARGITAY 10. HUKUK DAİRESİNE GÖNDERİLMESİNE, 07.12.2021 tarihinde oy çokluğu ile kesin olarak karar verildi.