"İçtihat Metni"
MAHKEMESİ :İş Mahkemesi
1. Taraflar arasındaki “Hizmet tespiti” davasından dolayı yapılan yargılama sonunda, ... İş Mahkemesince verilen davanın kısmen kabulüne ilişkin kararı davalılar ... ve ... Kurumu vekilleri tarafından temyiz edilmesi üzerine Yargıtay (Kapatılan) 21. Hukuk Dairesince yapılan inceleme sonunda bozulmuş, Mahkemece Özel Daire bozma kararına karşı direnilmiştir.
2. Direnme kararı davalılar ... Örme Yün San.Tic.Ltd.Şti. ile ... ve ... Kurumu vekilleri tarafından temyiz edilmiştir.
3. Hukuk Genel Kurulunca dosyadaki belgeler incelendikten sonra gereği görüşüldü:
I. YARGILAMA SÜRECİ
Davacı İstemi:
4. Davacı vekili dava dilekçesinde; müvekkilinin 01.12.1984-01.12.1986 tarihleri arasında davalı ... unvanlı işyerinde çalıştığını, 01.12.1984 tarihinde işe giriş bildirgesi verilmesine rağmen sigorta primlerinin yatırılmadığını ileri sürerek 01.12.1984-01.12.1986 tarihleri arasında geçen ve Kuruma bildirilmeyen hizmetleri ile prime esas kazancının tespitine karar verilmesini talep etmiştir.
Davalı Cevabı:
5. Davalı ... vekili cevap dilekçesinde; müvekkilinin ... Yün Ticaret- ... unvanlı işyerinin 1983 yılı sonunda faaliyete başlayıp 1985 yılı sonunda faaliyetine son verildiğini, 1985 yılı sonundan itibaren de ... Örme Yün San. Tic. Ltd. Şti. olarak faaliyetine devam ettiğini, ...’nin bu şirketteki ortaklığının 1989 yılına kadar sürdüğünü ayrıca hak düşürücü sürenin geçtiğini belirterek davanın reddini savunmuştur.
6. Davalı ... cevap dilekçesi sunmamış; yargılama sırasında davanın reddini savunmuştur.
Mahkemenin Birinci Kararı:
7. ... İş Mahkemesince verilen yetkisizlik kararı üzerine dosyanın gönderildiği ... İş Mahkemesinin 15.04.2015 tarihli ve 2012/277 E., 2015/187 K. sayılı kararı ile; ... Vergi Dairesi Müdürlüğü tarafından ... adına olan tuhafiye işyerine ilişkin 01.06.1990-30.04.1992 tarihleri arasında vergi kaydı bulunduğunun bildirildiği, ... sicil numaralı ... unvanlı işyerinin 01.12.1984-31.12.1985; ... sicil numaralı ... Örme Yün San. Tic. Ltd. Şti’nin ise 01.03.1986-30.04.1992 tarihleri arasında Kanun kapsamında olduğu, davacı tanıklarının beyanları ve tüm dosya kapsamına göre davacının gerçek kişi ve şirket işverenliğinde hizmet akdi ile çalıştığının anlaşıldığı gerekçesiyle davanın kısmen kabulü ile davacının 01.12.1984-31.12.1985 tarihleri arasında ... sicil numaralı ... unvanlı işyerinde; 01.03.1986-01.12.1986 tarihleri arasında ... sicil numaralı ... Örme Yün San. Tic. Ltd. Şti’de ayda 30 gün esası ve asgari ücretle çalıştığının tespitine karar verilmiştir.
Özel Dairenin Birinci Bozma Kararı:
8. ... İş Mahkemesinin yukarıda belirtilen kararına karşı süresi içinde davalılar ... ve ... Kurumu vekilleri temyiz isteminde bulunmuştur.
9. Yargıtay (Kapatılan) 21. Hukuk Dairesinin 08.05.2017 tarihli ve 2016/985 E., 2017/3673 K. sayılı kararı ile; “…Dosyadaki kayıt ve belgelerden; davacının dava dilekçesi ile ... – ...'yi davalı işveren olarak gösterdiği, davalı Kurum tarafından gönderilen bordrolardan; ... Yün Ticaret – ... unvanlı işyerinin 01.12.1984 – 31.12.1985 tarihleri arasında 0410465 sicil numarasıyla, ... Örmeyün San. Tic. Ltd. Şti.'nin 01.03.1986 – 30.04.1992 tarihleri arasında ... sicil numarası ile 506 sayılı Yasa kapsamında bulunduğunun bildirildiği, davalı tarafından; ...'nin şahıs şirketini 1985 yılında kapattığının ve ... Örmeyün San. ve Tic. Ltd. Şti. olarak devam ettiğinin beyan edildiği, mahkemece; davacının eksik hizmetlerinin, bu işyerlerinin 506 sayılı Yasa kapsamında bulundukları süreler dikkate alınarak belirlendiği, ancak ...'nin ... Örmeyün San. Tic. Ltd. Şti.'nin ortağı olmadığı, gerekçeli kararda davalı olarak gösterilen ve aleyhine hüküm kurulan ... Örmeyün San. Tic. Ltd. Şti.'nin davaya dahil edilmesine ilişkin davacı tarafından yapılan bir talep bulunmadığı gibi mahkemece de bu konuda herhangi bir karar verilmediği, ... Örmeyün San. Tic. Ltd. Şti.'nin usulüne uygun olarak davaya dahil edilmediği, gerekçeli kararın ise; ... Örmeyün San. Tic. Ltd. Şti. yetkilisi ...'a tebliğ edildiği anlaşılmaktadır.
Davanın yasal dayanağını oluşturan 506 sayılı Yasa'nın 79/10. ve 5510 sayılı Yasa'nın 86/9. maddeleri bu tip hizmet tespiti davaları için özel bir ispat yöntemi öngörmemiş ise de davanın niteliği kamu düzenini ilgilendirdiği ve bu nedenle özel bir duyarlılık ve özenle yürütülmesi gerektiği Yargıtay'ın ve giderek Dairemizin yerleşmiş içtihadı gereğidir.
Öte yandan; davanın dava dilekçesinde gösterilen taraflar arasında görülmesi ve yargılama sonunda uyuşmazlığın esası hakkında verilen hükmün davanın tarafları ile ilgili olması kural olup davada taraf olmayan kişiler ile ilgili hüküm kurulması doğru değildir.
Somut olayda; ... Örmeyün San. Tic. Ltd. Şti. usulüne uygun olarak taraf haline getirilmeden, bu itibarla; davada taraf olmayan söz konusu şirket hakkında da hüküm kurulması usul ve yasaya aykırı olup bozmayı gerektirmiştir.
O halde temyiz eden davalıların bu yönleri amaçlayan temyiz itirazları kabul edilmeli ve hüküm bozulmalıdır…” gerekçesiyle karar bozulmuştur.
Mahkemenin İkinci Kararı:
10. Bozma sonrası dosyanın tevzi edildiği ... İş Mahkemesinin 02.10.2018 tarihli ve 2017/319 E., 2018/368 K. sayılı kararı ile; bozma kararına uyulmasına karar verildikten sonra yapılan yargılama sonucunda ... Örme Yün San. Tic. Ltd. Şti.’nin davaya dâhil edildiği, bozma sonrası alınan bilirkişi raporunda davalı işverenler arasında organik bağ bulunduğunun bildirildiği, davalı ... Örme Yün San. Tic. Ltd. Şti.’nin işyeri yetkilisinin ... olduğu, davacı tanıklarının beyanları, bilirkişi raporları ve tüm dosya kapsamına göre davacının çalışmasının kesintisiz fiili çalışma olgusuna dayalı olduğu kanaatine ulaşıldığı gerekçesiyle davanın kısmen kabulü ile davacının 01.12.1984-31.12.1985 tarihleri arasında ... sicil numaralı ... unvanlı işyerinde prime esas kazanç alt sınırı altında kalmadan asgari ücretle toplam 390 gün (01.12.1984-31.12.1984 tarihleri arasında günlük 817,50TL; 01.01.1985-30.06.1985 tarihleri arasında günlük 890TL; 01.07.1985-30.09.1985 tarihleri arasında günlük 948TL; 01.10.1985-31.12.1985 tarihleri arasında günlük 1.380TL kazançla); 01.01.1986-01.12.1986 tarihleri arasında ... sicil numaralı ... Örme Yün San. Tic. Ltd. Şti.’de ise 330 gün prime esas kazanç alt sınırı altında kalmadan asgari ücretle ve günlük 1.380,00TL kazançla çalıştığının tespitine karar verilmiştir.
Özel Dairenin İkinci Bozma Kararı:
11. ... İş Mahkemesinin yukarıda belirtilen kararına karşı süresi içinde davalılar ... ve ... Kurumu vekilleri temyiz isteminde bulunmuştur.
12. Yargıtay (Kapatılan) 21. Hukuk Dairesinin 09.09.2019 tarihli ve 2018/7125 E., 2019/4874 K. sayılı kararı ile; “…Dava; davacının davalı işyerinde 01/12/1984–01/12/1986 tarihleri arasında geçen çalışmalarının tespiti istemine ilişkindir.
Mahkemenin 2012/277 E. ve 2015/187 K. 15/04/2015 tarihli kararı, Dairemizin 2016/985E. Ve 2017/3673K. 08/05/2017 tarihli bozma ilamı ile ... Örmeyün San. Tic. Ltd. Şti. usulüne uygun olarak taraf haline getirilmeden, bu itibarla; davada taraf olmayan söz konusu şirket hakkında da hüküm kurulması usul ve yasaya aykırı olduğu gerekçesiyle bozulmuştur. Mahkemece bozma ilamına uyulmasına karar verilerek; davacının davasının kabulüne, davacının 01/12/1984 - 01/12/1986 tarihleri arasında davalı işyerlerinde fiili ve kesintisiz çalışmaları olduğu kanaatine varılarak, 01/12/1984-31/12/1985 tarihleri arasında davalı ... unvanlı işyerine ait ... sicil numaralı işyerinden prime esas kazanç alt sınırı altında kalmadan asgari ücretle davalı kuruma toplam 390 gün, 01/01/1986-01/12/1986 tarihleri arasında davalı ... Örme Yün San. ve Tic. Ltd. Şti. unvanlı işyerine ait ... sicil numaralı işyerinden prime esas kazanç alt sınırı altında kalmadan asgari ücretle davalı kuruma toplam 720 gün sigortalılığının tespitine karar verilmiş ise de, bu sonuca yanılgılı değerlendirme ile varılmıştır.
Somut olayda, dairemizin bozma ilamında usulüne uygun olarak taraf haline getirilmeden, davada taraf olmayan şirket hakkında hüküm kurulması usul ve yasaya aykırı olduğu belirtilmiş olup, dosya kapsamında yargılama aşamasında dahili dava dilekçesi ile husumet yöneltilen ... Örme Yün San. ve Tic. Ltd. Şti. aleyhine de hüküm kurulduğu anlaşılmaktadır.
Türk Usul Hukuku Sisteminde, bazı istisnai haller dışında, “dâhili davalı” müessesesi bulunmamaktadır. Mahkemece, ancak davada taraf olan kişiler hakkında karar verilebilir. İhtiyari dava arkadaşlığının bulunduğu hallerde, bir dava açıldıktan sonra davalı tarafı değiştirmek ya da mevcut davalı taraf yanına bir başka davalı taraf ilave etmek, ıslah suretiyle dahi mümkün değildir.
Hal böyle olunca, harcı yatırılarak usulüne uygun biçimde açılmış bir dava bulunmayan, ... Örme Yün San. ve Tic. Ltd. Şti. yönünden hüküm kurulması doğru olmamıştır.
Mahkemece bu maddi ve hukuki olgular nazara alınmaksızın yazılı şekilde karar verilmesi usul ve yasaya aykırı olup bozma nedenidir.
O halde, davalılar vekilinin bu yöne ilişkin temyiz itirazı kabul edilmeli ve karar bozulmalıdır…” gerekçesiyle karar bozulmuştur.
Direnme Kararı:
13. ... İş Mahkemesinin 12.11.2020 tarihli ve 2020/4 E., 2020/454 K. sayılı kararı ile; önceki gerekçeye ilaveten bozma kararı doğrultusunda davaya dâhil edilen ... Örme Yün San. Tic. Ltd. Şti.’ye bozma kararının, bilirkişi raporunun ve gerekçeli kararın tebliğ edildiği, Yargıtay içtihatlarında kamu düzenine ilişkin olan hizmet tespiti davalarında gerçek işverenin belirlenmesi ve bu işveren yönünden hüküm kurulması amacıyla davaya katılımının sağlanması gerektiğinin kabul edildiği gerekçesiyle direnme kararı verilmiştir.
Direnme Kararının Temyizi:
14. Direnme kararı süresi içinde davalılar ... ile ... Örme Yün San. Tic. Ltd. Şti. ve ... Kurumu vekilleri tarafından temyiz edilmiştir.
II. UYUŞMAZLIK
15. Hukuk Genel Kurulu önüne gelen uyuşmazlık; davacının davalılar ... ve ... Kurumu aleyhine 01.12.1984-01.12.1986 tarihleri arasındaki hizmetlerinin ve prime esas kazancının tespiti talebiyle açılan ve mahkemece Özel Dairenin birinci bozma kararına uyulmasına karar verildikten sonra ... Örme Yün San. Tic. Ltd. Şti.’nin davaya dâhil edilerek yapılan yargılama sonucunda davanın kısmen kabulü ile davacının 01.12.1984-31.12.1985 tarihleri arasında ... sicil numaralı ... unvanlı işyerinde; 01.03.1986-01.12.1986 tarihleri arasında ... sicil numaralı ... Örme Yün San. Tic. Ltd. Şti.’de ayda 30 gün esasıyla ve asgari ücretle çalıştığının tespitine karar verilen eldeki davada; ... Örme Yün San. Tic. Ltd. Şti. yönünden hüküm kurulmasının doğru olup olmadığı noktasında toplanmaktadır.
III. GEREKÇE
16. Bir davanın birden fazla kişi tarafından veya birden fazla kişi aleyhine açılabilmesi için aynı tarafta yer alanlar arasında hukukî bir bağlantının bulunması gerekir. Hukukumuzda bu bağlantı karşılığını dava arkadaşlığı kurumunda bulmaktadır. Dava arkadaşlığı zorunlu ve ihtiyari olmak üzere iki ana başlık altında; zorunlu dava arkadaşlığı da yine kendi içinde maddi ve şekli olmak üzere ikili ayrımla düzenlenmektedir.
17. Dava konusu olan hak, birden fazla kişi arasında ortak olup da bu hukukî ilişki hakkında mahkemece bütün ilgililer için aynı şekilde ve tek bir karar verilmesi gereken hâllerde dava arkadaşlığının maddi bakımdan mecburi olduğunun kabulü gerekir. Diğer bir ifadeyle, bir hakkın birden fazla kişi tarafından birlikte veya birden fazla kişiye karşı kullanılmasının zorunlu olduğu hâllerde, bu hak dava konusu edildiği zaman o hakla ilgili birden fazla kişi zorunlu dava arkadaşı durumundadır. Dava arkadaşlığının hangi hâllerde mecburi olduğu maddi hukuka göre belirlenir. Zorunlu dava arkadaşlığında, dava arkadaşları arasındaki ilişki çok sıkı olduğundan davada birlikte hareket etmek durumundadırlar. Mahkeme ise dava sonunda zorunlu dava arkadaşlarının hepsi hakkında aynı ve tek bir karar verecektir. Zorunlu dava arkadaşlığında dava konusu olan hak tektir ve dava arkadaşı sayısı kadar müddeabih bulunmamaktadır.
18. Bazı durumlarda ise birden fazla kişiye karşı birlikte dava açılmasında maddi bir zorunluluk olmadığı hâlde kanun, gerçeğin daha iyi ortaya çıkmasını ve taraflar arasındaki hukukî ilişkinin doğru sonuca bağlanmasını sağlamak için, birden fazla kişiye karşı dava açılmasını usulen zorunlu kılmıştır ki, bu durumda şekli bakımdan mecburi dava arkadaşlığı söz konusudur. Böyle bir davada, dava arkadaşları hakkında tek bir karar verilmesi veya dava arkadaşlarının hep birlikte ve aynı şekilde hareket etme zorunluluğunun varlığından söz edilemez.
19. Açıklanan bu mecburi dava arkadaşlığı hâlleri dışında ise dava arkadaşlığı ihtiyaridir. 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun (HMK) “Mecburi Dava Arkadaşlığı” başlıklı 59. maddesine göre; “(1) Maddi hukuka göre, bir hakkın birden fazla kimse tarafından birlikte kullanılması veya birden fazla kimseye karşı birlikte ileri sürülmesi ve tamamı hakkında tek hüküm verilmesi gereken hâllerde, mecburi dava arkadaşlığı vardır.” hükmü bulunmaktadır. Maddede açıkça sayılan, dava konusu hak ve borcun ortak olması, birden fazla kişinin ortak bir işlem (örneğin sözleşme) ile borç altına girmiş olması, davanın birden fazla kişi hakkında aynı (veya benzer) sebepten doğmuş olması hâllerinde birden çok kimsenin birlikte dava açması olanaklı olduğu gibi birlikte aleyhlerine de dava açılabilir.
20. Mecburi dava arkadaşı olarak birlikte dava açılması gereken hâllerde, dava bunlardan biri ya da bazılarına karşı açılmış ise bu durumda davalı kişi ya da kişilerin tek başına davalı sıfatı bulunmamaktadır. Çünkü davalı sıfatı mecburi dava arkadaşlarının tümüne aittir. Ancak mecburi dava arkadaşlarının tümüne karşı açılmayan bu davalarda, dava sıfat yokluğundan hemen reddedilmemeli mahkemece davanın diğer mecburi dava arkadaşlarına teşmil etmesi için davacı tarafa süre vermesi gerekir (Kuru, Baki.: Hukuk Muhakemeleri Usulü, İstanbul 2001, s.1218).
21. Eldeki dava hizmet tespit davası olup Hukuk Genel Kurulunun 08.04.2015 tarihli ve 2013/10-1962 E., 2015/1172 K. sayılı kararında da belirtildiği üzere bu davalarda Sosyal Güvenlik Kurumu ile işveren arasında zorunlu dava arkadaşlığı bulunmaktadır.
22. Öte yandan hizmet tespit davalarında mahkemece tek bir hüküm verilmektedir. Ayrıca bu tür davaların sosyal güvenlik hakları kapsamında kaldığı ve kamu düzeniyle ilgili olduğu gözetildiğinde usuli kazanılmış hak oluşması ve hükmü temyiz etmeyen açısından kararın kesinleştiğinden söz etme imkânı bulunmamaktadır. HGK'nın 23.06.2020 tarihli ve 2018/10-74 E., 2020/451 K. sayılı kararında aynı ilkeler benimsenmiştir.
23. Bundan başka 10.09.2014 tarihli ve 29115 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren ve 5521 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu’nun 7. maddesinin 6552 sayılı Kanun’un 64. maddesi ile eklenen son fıkrası ile 25.10.2017 tarihinde yürürlüğe giren ve 5521 sayılı Kanun’u yürürlükten kaldıran 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu’nun 4. maddesinin 2. fıkrası; “Hizmet akdine tabi çalışmaları nedeniyle zorunlu sigortalılık sürelerinin tespiti talebi ile işveren aleyhine açılan davalarda, dava Kuruma resen ihbar edilir. İhbar üzerine davaya davalı yanında ferî müdahil olarak katılan Kurum, yanında katıldığı taraf başvurmasa dahi kanun yoluna başvurabilir. Kurum, yargılama sonucu verilecek kararı kesinleştikten sonra uygulamakla yükümlüdür.” şeklinde düzenlenmiştir.
24. Bu durumda hizmet tespiti davalarında Kurumun fer’î müdahilliğine ilişkin hükmün geçmişe yürütüleceği yönündeki düzenlemenin kanun koyucu tarafından benimsenmemiş olması karşısında mülga 5521 sayılı Kanunun 7. maddesine eklenen 4. fıkranın 11.09.2014 tarihinden önce açılan davalarda uygulanamayacağı, bu tarih sonrası açılan davalarda ise Kurumun sıfatının fer’î müdahil olduğu açıktır.
25. Somut olayda davacı vekilinin davalılar ... ve ... Kurumu vekilleri aleyhine müvekkilinin 01.12.1984-01.12.1986 tarihleri arasındaki hizmetlerinin ve primi esas kazancının tespiti istemiyle 27.02.2012 tarihinde açtığı eldeki davada yargılama sırasında davalı vekilinin ... unvanlı müvekkiline ait işyerinin 1985 yılında faaliyetine son verilerek ... Örme Yün San. Tic. Ltd. Şti. olarak faaliyetine devam ettiğini beyan ettiği, mahkemece verilen 15.04.2015 tarihli birinci kararda 01.12.1984-31.12.1985 tarihleri arasında davalı işyerinde; 01.03.1986-01.12.1986 tarihleri arasında ise ... Örme Yün San. Tic. Ltd. Şti.’de ayda 30 gün esasıyla ve asgari ücretle çalıştığının tespitine dair birinci kararın temyizi üzerine bu şirketin usulüne uygun olarak taraf hâline getirilmeden aleyhine hüküm kurulmasının hatalı olduğunu belirten Özel Dairenin bozma kararına uyan mahkemece davacının bu şirketin davaya dâhil edilmesi yöndeki talebi de dikkate alınarak ... Örme Yün San. Tic. Ltd. Şti.’yi davaya dâhil ettiği gözetildiğinde 11.09.2014 tarihinden önce açılan bu davada mülga 5521 sayılı Kanunun 7. maddesine eklenen 4. fıkranın uygulanmasının da mümkün olmaması sebebiyle davalı konumunda olan Sosyal Güvenlik Kurumu ile 01.03.1986-01.12.1986 tarihleri arasında işveren olduğu belirtilen ... Örme Yün San. Tic. Ltd. Şti.’nin bu çalışma dönemi bakımından aralarında zorunlu dava arkadaşlığının bulunması karşısında ... Örme Yün San. Tic. Ltd. Şti.’nin davaya dâhil edilmesinin gerekli ve mümkün olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
26. Hâl böyle olunca direnme kararı usul ve yasaya uygundur.
27. Öte yandan, davalının unvanı “...” olmasına rağmen direnme kararında “... Yün Ticaret” olarak yazılması maddi hata olarak kabul edilmiş ve esasa etkili görülmediğinden bozma nedeni yapılmamıştır.
28. Ne var ki Özel Dairece bozma nedenine göre davalılar vekillerinin diğer temyiz itirazları incelenmediğinden bu yönde inceleme yapılmak üzere dosya Özel Daireye gönderilmelidir.
IV. SONUÇ:
Direnme uygun bulunduğundan davalılar ... ile ... Örme Yün San. Tic. Ltd. Şti. ve ... Kurumu vekillerinin sair temyiz itirazlarının incelenmesi için dosyanın YARGITAY 10. HUKUK DAİRESİNE GÖNDERİLMESİNE,
Karar düzeltme yolu kapalı olmak üzere, 27.10.2022 tarihinde oy birliği ile kesin olarak karar verildi.