"İçtihat Metni"
MAHKEMESİ : ... Bölge Adliye Mahkemesi 8. Hukuk Dairesi
1. Taraflar arasındaki “kamulaştırma bedelinin tespiti ve tescil” davasından dolayı yapılan yargılama sonunda, ... Bölge Adliye Mahkemesi 8. Hukuk Dairesince istinaf isteminin esastan reddi ile HMK'nın 353/1-b-2 maddesi uyarınca ilk derece mahkemesi kararı düzeltilmek suretiyle esas hakkında yeniden karar verilmesine ilişkin hüküm davacı idare vekili ve bir kısım davalılar vekillerinin temyizi üzerine Yargıtay 5. Hukuk Dairesince yapılan inceleme sonunda bozulmuş, ... Bölge Adliye Mahkemesi 8. Hukuk Dairesince Özel Daire bozma kararına karşı direnilmiştir.
2. Direnme kararı davacı idare vekili ve davalı ... mirasçıları vekili tarafından temyiz edilmiştir.
3. Hukuk Genel Kurulunca direnme kararının süresinde temyiz edildiği anlaşıldıktan ve temyiz incelemesi sırasında duruşmanın düzenlendiği 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 369. maddesinin direnme kararının temyizini kapsamadığı, direnmenin düzenlendiği aynı Kanun’un 373. maddesinde ise duruşmaya yer verilmediği gözetildiğinde direnme kararlarının temyiz incelemesinde duruşma yapılamayacağı kabul edilerek temyiz eden davacı idare vekilinin duruşma isteğinin reddine karar verilip dosyadaki belgeler incelendikten sonra gereği görüşüldü:
I. ARGILAMA SÜRECİ
Davacı İstemi:
4. Davacı idare vekili dava dilekçesinde; ... tarafından ... Makina İhtisas Organize Sanayi Bölgesi yapımı kapsamında davalılara ait ... ili ... İlçesi ... Köyü 166 ada 16 parseldeki taşınmazın tamamı hakkında idare tarafından Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığından alınan kamu yararı kararına istinaden kamulaştırma kararı verildiğini, idarenin kamulaştırma kararına müteakip kıymet taktir komisyonu marifetiyle kamulaştırılan taşınmaz malın tahmini bedelini tespit ettirdiklerini ancak davalılar ile uzlaşma sağlanamadığını ileri sürerek dava konusu taşınmazın tamamının değerinin tespiti ve davalılar adına kayıtlı tapu kaydının iptali ile ... ... Makina İhtisas Organize Sanayi Bölgesi adına tapuya tesciline karar verilmesini talep etmiştir.
Davalı Cevabı:
5. Davalılardan ... vekili cevap dilekçesinde; taşınmaza idarece belirlenen bedeli kabul etmediklerini, kamulaştırma bedelinin yeniden tespitini savunmuş, diğer davalılar cevap dilekçesi sunmamıştır.
İlk Derece Mahkemesi Kararı:
6. ... Asliye Hukuk Mahkemesinin 15.05.2019 tarihli ve 2018/565 E., 2019/228 K. sayılı kararı ile; taşınmazın m2 birim değeri 76,91TL üzerinden davanın kabulüne, dava konusu ..., ... ilçesi ... köyü 166 ada 16 parsel ve üzerindeki müştemilatın kamulaştırma bedelinin 13.03.2019 tarihli rapor ve rapor üzerinde yapılan maddi hatanın düzeltimi dikkate alınarak 620.991,34TL olarak tespitine, 6459 sayılı Yasanın 6. maddesi gereğince, dava dört ay içersinde bitirilmediği için 18.04.2019 tarihinden karar tarihine kadar yasal faiz işletilmesine, bu faizin davacıdan tahsiline, davalılara verilmesine, taşınmazın tapusunun iptali ile ... ... Makine İhtisas Organize Sanayi Bölgesi adına tapuya tesciline karar verilmiştir.
Bölge Adliye Mahkemesi Kararı:
7. İlk derece mahkemesinin yukarıda belirtilen kararına karşı taraf vekilleri tarafından süresi içinde istinaf kanun yoluna başvurulmuştur.
8. ... Bölge Adliye Mahkemesi 8. Hukuk Dairesinin 18.02.2021 tarihli ve 2019/3398 E. 2021/351 K. sayılı kararı ile; “…Dava, 2942 S.K'nun 10. maddesine göre açılan kamulaştırma bedelinin tespiti ve taşınmazın tescili istemine ilişkindir. Davanın esasına ilişkin incelemeye geçmeden önce davalılardan ...'ın istinaf dilekçesinin süresinde olup olmadığı incelenmelidir. Davalıya gerekçeli kararın 02/08/2019 tarihinde mernis adresi olduğu belirtilerek ... Mah. ... Sokak No:... .../... adresinde tebliğ edildiği anlaşılmaktadır. Uyap sistemi üzerinden yapılan sorgulamada 27/08/2014 tarihinden itibaren davalının adresinin ... mah. ... Sk. ... Sitesi ... .../... olduğu anlaşılmaktadır. Dolayısıyla usulsüz tebliğ sebebiyle 7201 Sayılı Kanunun 32. Maddesi gereğince davalının beyan ettiği öğrenme tarihi olan 13/09/2019 tarihi esas alınarak davalı istinafının yasal süresinde olduğunun kabulü gerekir. Dosya kapsamı ve Uyap sisteminden yapılan incelemede yargılama boyunca davalı ...'a dava ile ilgili herhangi bir tebliğ yapılmadığı anlaşılmaktadır. Bilindiği üzere; taraf teşkili dava şartı olup, davanın her aşamasında mahkemece kendiliğinden dikkate alınması gerekmektedir. Yargılamanın sağlıklı bir biçimde sürdürülebilmesi, iddia ve savunma ile ilgili delillerin eksiksiz toplanıp tartışılabilmesi, itirazların yapılabilmesi, davanın süratle sonuçlandırılabilmesi, öncelikle taraf teşkilinin doğru kurulması ve tarafların davadan ve duruşma gününden haberdar edilmesi ile mümkün olur. Taraf teşkili kamu düzenine ilişkin olup dava şartlarındandır. Taraf teşkili sağlanmaksızın adı geçen davalı yönünden gıyabında yargılama yapılması usule aykırıdır. Ancak istinaf aşamasında davalının esasa ilişkin itirazlarını da öne sürmüş olması sebebiyle usul ekonomisi gereğince bu husus kararın kaldırılma gerekçesi yapılmayarak dosyanın esası incelenmelidir. Arazi niteliğindeki taşınmaza, dava tarihindeki İlçe Tarım Müdürlüğü verileri esas alınarak, yöredeki münavebe desenine uygun şekilde ürünler seçilmek suretiyle net gelir yöntemine göre değer biçilmesi isabetlidir. Taşınmaz fiilen sulanmasa bile ... ilinin ılıman havası, nem oranı yıllık yağış ortalamasına ve arazinin az olmasına göre kuru arazilerde sulanabilen arazilerde yetişen bir kısım ürünlerin yetiştirilebildiği gözetildiğinde, uygulanan kapitalizasyon faiz oranı makuldür. Amaç taşınmazın gerçek değerini bulmak olup aynı yöreden Dairemize intikal eden dosyalarda oran % 20 olarak uygulanmış olup eldeki davada bu oranın % 25 şeklinde uygulanması fazla bedel takdirini doğurmuştur. Taşınmazın birim m2 değeri olan 61,53 TL'ye %20 oranında objektif değer artışı uygulandığında sonuç değer 73,84 TL bulunmuştur. Bu sebeple Dairemizce HMK'nın 353/1/b/2 maddesi gereğince hüküm kurulması gerektiği gerekçesiyle…tarafların istinaf başvurusunun esastan reddine, 1-HMK'nın 355. maddesi gereğince ... Asliye Hukuk Mahkemesi'nin 17/12/2018 tarih, 2018/565 Esas, 2019/228 Karar sayılı kararının kaldırılmasına, HMK'nın 353/1/b/2 maddesi uyarınca yeniden hüküm kurulmasına, B-Davanın kabulü ile, dava konusu ... ili, ... İlçesi, ... Köyü 166 ada, 16 parsel sayılı taşınmazın tamamının kamulaştırma bedelinin 596.203,36TL olarak tespitine, fazla yatırılan 24.787,98TL davalılara ödenmişse varsa ödendiği tarihe kadar işlemiş mevduat faiziyle birlikte yoksa faizsiz olarak davalılardan alınarak davacıya ödenmesine, ödeme yapılmamışsa davacı idareye iadesine, 2-Dava konusu ... ili, ... İlçesi, ... Köyü 166 ada, 16 parsel sayılı taşınmazın tapu kaydının iptali ile davacı ... Makina İhtisas Organize Sanayi Bölgesi adına tapuya kayıt ve tesciline, 3-Dava dört ay içinde sonuçlandırılamadığından ilk derece mahkemesince ödenmesine karar verilen 452.158,56TL'ye 18/04/2019 tarihinden ilk derece mahkemesinin karar tarihi olan 15/05/2019 tarihine kadar, bakiye 144.044,48TL'ye ise 18/04/2019 tarihinden Dairemiz karar tarihi olan 18/02/2021 'e kadar yasal faiz uygulanmasına, ayrıca talep olması halinde bu bedelin işlemiş tüm nemasıyla birlikte hak sahibi davalılara ödenmesi için ilgili banka şubesine derhal yazı yazılmasına, fazla yatırılan 24.787,98TL'nin neması davacı idareye ait olmak üzere) 4-Tapu kaydındaki takyidatların bedele yansıtılmasına,…” karar verilmiştir.
Özel Daire Bozma Kararı:
9. ... Bölge Adliye Mahkemesi 8. Hukuk Dairesinin yukarıda belirtilen kararı süresi içinde davacı idare vekili ve bir kısım davalılar vekilleri tarafından temyiz edilmiştir.
10. Yargıtay 5. Hukuk Dairesinin 27.01.2022 tarihli ve 2021/6516 E. 2022/1069 K. sayılı kararı ile; “…Dosyada bulunan kanıt ve belgelere, kararın dayandığı gerekçelere göre; arazi niteliğindeki ... ili, ... ilçesi, ... köyü 166 ada 16 parsel sayılı taşınmaza net gelir metoduna göre değer biçilmesinde yöntem itibariyle bir isabetsizlik görülmemiştir. Ancak;
Dairemize aynı bölgeden intikal eden dosyalarda kuru arazide münavebeye 2. yıl ürünü olarak karpuz ürününün alındığı ve bu ürünün münavebeye alınmasının ... İlçe ... Müdürlüğünün 29.01.2019 gün ve 133056 sayılı yazısı ekindeki münavebe cetveli ile de uyumlu olduğu halde, yazılı şekilde 2. yıl ürünü olarak münavebeye buğday ürünü alınan bilirkişi kurulu raporu hükme esas alınmak suretiyle eksik inceleme ile hüküm kurulması,
Doğru görülmemiştir,…” gerekçesiyle karar bozulmuştur.
Direnme Kararı:
11. ... Bölge Adliye Mahkemesi 8. Hukuk Dairesinin 06.04.2022 tarihli ve 2022/757 E., 2022/849 K. sayılı kararı ile; dosya içerisinde mevcut 133056 sayılı yazı ve tablonun incelenmesinde karpuz ürününün kuru arazilerde değil sulu ve taban arazide yer aldığının görüldüğü, 2017 yılı için de aynı şekilde olduğu, bilirkişi raporuna göre taşınmazın kuru marjinal tarım arazisi niteliği taşıdığı, bilirkişi heyetince münavebeye alınan ürünlerin tamamının kuru arazide yetişen ürünler olup, ürün maliyet cetveline göre de sulama masrafı gerektirmediği, karpuz ürününün incelenmesinde sulama masrafının bulunduğu, kamulaştırma bedel tespiti davalarında amacın taşınmazın dava tarihi itibariyle gerçek değerini bulmak olduğu, karpuz ürününün münavebeye esas alınıp %20 oranında objektif değer artış oranının uygulanması hâlinde taşınmazın m2 değerinin 120TL'ye çıkacağı, bölge koşullarına göre bu miktarın yüksek olduğu gerekçesiyle oy çokluğu ile direnme kararı verilmiştir.
Direnme Kararının Temyizi:
12. Direnme kararı süresi içinde davacı idare vekili ve davalı ... mirasçıları vekili tarafından temyiz edilmiştir.
II. UYUŞMAZLIK:
13. Direnme yoluyla Hukuk Genel Kurulu önüne gelen uyuşmazlık; kamulaştırma bedelinin tespiti ve tescil istemine ilişkin eldeki davada; münavebeye ikinci yıl ürünü olarak karpuz ürününün mü yoksa buğday ürününün mü alınması gerektiği noktasında toplanmaktadır.
III. GEREKÇE:
A- Davalı ... mirasçıları vekilinin temyiz istemi yönünden yapılan incelemede;
14. Konunun açıklığa kavuşturulması için öncelikle 4650 sayılı Kanun ile değişik 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu’nun “Kamulaştırma bedelinin tespiti esasları” başlıklı 11. maddesine değinmek gerekmektedir.
15. Anılan maddede; “15 inci madde uyarınca oluşturulacak bilirkişi kurulu, kamulaştırılacak taşınmaz mal veya kaynağın bulunduğu yere mahkeme heyeti ile birlikte giderek, hazır bulunan ilgilileri de dinledikten sonra taşınmaz mal veya kaynağın;
a) Cins ve nevini,
b) Yüzölçümünü.
c) Kıymetini ektileyebilecek bütün nitelik ve unsurlarını ve her unsurun ayrı ayrı değerini,
d) Varsa vergi beyanını,
e) Kamulaştırma tarihindeki resmi makamlarca yapılmış kıymet takdirlerini,
f) Arazilerde, taşınmaz mal veya kaynağın (…) mevkii ve şartlarına göre ve olduğu gibi kullanılması halinde getireceği net gelirini.
g) Arsalarda, kamulaştırılma gününden önceki özel amacı olmayan emsal satışlara göre satış değerini,
h) Yapılarda, (…) resmi birim fiyatları ve yapı maliyet hesaplarını ve yıpranma payını,
ı) (Değişik: 19/4/2018-7139/27 md.) (İptal ibare: Anayasa Mahkemesinin 10/4/2019 tarihli ve E.:2018/156; K.:2019/22 sayılı kararı ile) (İptal ibare: Anayasa Mahkemesinin 10/4/2019 tarihli ve E.:2018/156; K.:2019/22 sayılı kararı ile) her bir ölçünün etkisi açıklanmak kaydıyla bedelin tespitinde etkili olacak diğer objektif ölçüleri,
Esas tutarak düzenleyecekleri raporda bütün bu unsurların cevaplarını ayrı ayrı belirtmek suretiyle ve ilgililerin beyanını da dikkate alarak Sermaye Piyasası Kurulu tarafından kabul edilen değerleme standartlarına uygun, gerekçeli bir değerlendirme raporuna dayalı olarak taşınmaz malın değerini tespit ederler.
Taşınmaz malın değerinin tespitinde, kamulaştırmayı gerektiren imar ve hizmet teşebbüsünün sebep olacağı değer artışları ile ilerisi için düşünülen kullanma şekillerine göre getireceği kâr dikkate alınmaz.
Kamulaştırma yoluyla irtifak hakkı tesisinde, bu kamulaştırma sebebiyle taşınmaz mal veya kaynakta meydana gelecek kıymet düşüklüğü gerekçeleriyle belirtilir. Bu kıymet düşüklüğü kamulaştırma bedelidir” şeklinde düzenlemeye yer verilmiştir.
16. Bu maddeye göre tarım arazisi niteliğindeki taşınmazın mevkii ve şartlarına göre olduğu gibi kullanılması hâlinde ekilecek ürünler ve münavebeye alınan bu ürünlerin elde edilmesi için yapılacak harcamalar göz önünde tutularak net gelirin hesaplanması ve bilimsel yolla değerinin bulunması, bedel tespitinde etkisi olan diğer tüm unsurlarda dikkate alınarak her unsurun gerekçeleri ve değere katkı oranları ayrı ayrı belirtilip gösterilmek suretiyle kamulaştırma karşılığının tespit edilmesi gerektiği gibi, bu unsurların dayanakları olan belgelerin de getirtilmesi zorunludur.
17. Bilirkişi kurulu tarafından kamulaştırma bedeli; ekimi yapılan münavebe ürünlerin dekar başına verim ve masraf ile hasat dönemi toptan satış fiyatları, aynı yörede eşit olarak ve istatistiki bilgilere dayanan ve resmî kurum olan ilçe ... müdürlüğü verileri esas alınmak suretiyle tespit edilmelidir.
18. Bu açıklamalar çerçevesinde taşınmazın kuru tarım arazisi niteliğinde olduğu uyuşmazlık dışı olan eldeki davada, bilirkişi kurulu raporunda toprak, topografik yapı ve mevcut ekolojik şartlar çerçevesinde dava konusu taşınmazda aynı yıl içerisinde kış döneminde bakla (90 gün), hemen arkasından bamya (100 gün) ekilebildiği, nadasa yer verilmeksizin ikinci yıl buğday ekilmek suretiyle uygun bir ekim nöbeti izlenebileceği belirtilmiş olup, anılan münavebe ürünleri ... İlçe ... Müdürlüğünün 2018 yılı için hazırlanan münavebe sistemi ile uyum arzetmektedir.
19. Her ne kadar Özel Daire bozma kararında münavebeye ikinci yıl ürünü olarak karpuz ürününün alınması ve bu doğrultuda kamulaştırma bedelinin tespit edilmesi gerektiği belirtilmiş ise de, resmî veri niteliğindeki ... İlçe ... Müdürlüğünün 2018 yılı için hazırlanan münavebe sistemi tablosunda karpuzun sulu ve taban arazide yer aldığı, karpuz ürünü yönünden ürün maliyet cetvelinde sulama masrafının bulunduğu anlaşılmıştır.
20. Bu itibarla bölge adliye mahkemesince kuru tarım arazisi niteliğindeki taşınmaza dava tarihindeki ilçe ... müdürlüğü verileri esas alınmak suretiyle yöredeki münavebe desenine uygun ürünler seçilerek karar verilmesinde bir isabetsizlik bulunmamaktadır.
21. Hukuk Genel Kurulunda yapılan görüşmeler sırasında, karpuz ürününün kuru arazide de yetişmesinin mümkün olduğu, ... bölgesinin bol miktarda yağış aldığı, bu nedenle Özel Daire bozma kararında belirtilen nedenlerle hükmün bozulması gerektiği yönünde görüş ileri sürülmüş ise de bu görüş, yukarıda açıklanan nedenlerle Kurul çoğunluğunca benimsenmemiştir.
22. Hâl böyle olunca bölge adliye mahkemesince yukarıda açıklanan hususlara değinilerek verilen direnme kararı usul ve yasaya uygun olup yerindedir.
23. Ne var ki davalı ... mirasçıları vekilinin diğer temyiz itirazlarının incelenmesi için dosyanın Özel Daireye gönderilmesi gerekir.
B- Davacı idare vekilinin temyiz istemi yönünden yapılan incelemede;
24. Hukuk Genel Kurulunda yapılan görüşmeler sırasında davacı idare vekilinin direnilen kısım bakımından temyiz ve bozma talebinin bulunup bulunmadığı, buradan varılacak sonuca göre davacı idare vekilinin temyiz istemi yönünden inceleme yapılmak üzere dosyanın Özel Daireye gönderilmesinin gerekip gerekmediği hususu tartışılmıştır.
25. Somut olayda davacı idare vekili temyiz dilekçesinde bölge adliye mahkemesi direnme kararının usul ve yasaya uygun olması nedeniyle onanmasını, tespit edilen m2 değerinin yüksek tespit edilmiş olması nedeniyle bozulmasına karar verilmesini istemiştir.
26. Hâl böyle olunca davacı idare vekilinin temyiz dilekçesinin direnme kararını temyiz mahiyetinde olmayıp, direnme kapsamı dışında kalan yönlere ilişkin olduğu anlaşılmakla temyiz dilekçesinin incelenmek üzere Özel Daireye gönderilmesi gerekmektedir.
IV. SONUÇ:
Açıklanan nedenlerle;
I- A bendinde (§14-23) gösterilen gerekçelerle direnme uygun olduğundan, davalı ... mirasçıları vekilinin diğer temyiz itirazları ile ilgili inceleme yapılması için dosyanın YARGITAY 5. HUKUK DAİRESİNE GÖNDERİLMESİNE oy çokluğu ile,
II- B bendinde (§24-26) gösterilen gerekçelerle davacı idare vekilinin temyiz dilekçesinin incelenmek üzere YARGITAY 5. HUKUK DAİRESİNE GÖNDERİLMESİNE oy birliği ile, 20.12.2022 tarihinde kesin olarak karar verildi.