"İçtihat Metni"
MAHKEMESİ :Asliye Hukuk Mahkemesi
EK KARAR TARİHİ : 16.04.2021
SAYISI : 2021/485 E., 2022/156 K.
DAVA TARİHİ : 23.05.2016
HÜKÜM/KARAR : Kısmen Kabul
Taraflar arasında İlk Derece Mahkemesinde görülen alacak davasında verilen karar hakkında yapılan temyiz incelemesi sonucunda, Dairece İlk Derece Mahkemesi kararının bozulmasına karar verilmiştir.
İlk Derece Mahkemesince bozmaya uyularak yeniden yapılan yargılama sonucunda; davanın kısmen kabulüne karar verilmiştir.
İlk Derece Mahkemesi kararı davalı vekili tarafından temyiz edilmekle; kesinlik, süre, temyiz şartı ve diğer usul eksiklikleri yönünden yapılan ön inceleme sonucunda temyiz dilekçesinin kabulüne karar verildikten sonra, dosyadaki belgeler incelenip gereği düşünüldü:
I. DAVA
Davacı vekili dava dilekçesinde müvekkilinin 18.11.2013 tarihli sözleşme ile ...Devlet Hastanesi Binasının Ağız ve Diş Sağlığı Merkezine Dönüşümü yapımı işini üstlendiğini, sözleşme ile üstlendiği edimini yerine getirdiğini, ayrıca projede yer almayan sözleşme dışı işleri de yaptığını, işin yapımı sırasında davalıdan kaynaklanan nedenlerle gecikmeler olduğunu, arsadaki yüksek gerilim, doğalgaz, elektrik vb. imalatların deplase edilmemesi nedeniyle inşaat ruhsatının alınamadığını, bu nedenle kararlaştırılan sürede yer teslimi yapılamadığını, 08.01.2014 tarihinde müvekkiline resmi olarak yer teslimi yapıldığını, ancak yapılan incelemelerde enerji hatlarının replase edilmediğinin tespit edildiğini, TEDAŞ'a ait arsa içerisindeki ana besleme elektrik hattı ve iki adet aydınlatma direğinin kaldırılmadığının davalı tarafa bildirildiğini, davalı tarafından herhangi bir cevap verilmediğini, davalı tarafından resmiyette 08.01.2014 tarihinde resmi olarak teslim edilen arazinin davacının çalışmasına imkan sağlayacak şekilde ancak 15.08.2014 tarihinde fiili olarak teslim edilebildiğini, davalıdan kaynaklanan nedenlerle yer tesliminin 9 ay gecikme ile yapıldığını, bu nedenle dolar kurunda %30 artıştan dolayı fiyat farkının talep edildiğini, proje değişikliklerinden ve projede olmayan imalatlardan dolayı müvekkilinin zarara uğradığını ileri sürülerek, fazlaya ilişkin haklar saklı olmak üzere 50.000 TL maddi, 20.000 TL manevi tazminatın faizi ile birlikte davalıdan tahsiline karar verilmesini talep etmiş, yargılama sırasında talebini ıslah ederek 53.550,69TL'ye çıkarmıştır.
II. CEVAP
Davalı vekili cevap dilekçesinde özetle; sözleşmede fiyat farkı verilemeyeceğinin kararlaştırıldığını, ilave iş oluru ve süre uzatım oluru tutanağının davacı ile birlikte imzalandığını ve davacının buna itirazının olmadığını, iş artışından kaynaklı talepte bulunamayacağını, yapılan iş artışı imalat bedellerine ilişkin talimatları idarenin vermediğini savunarak, davanın reddini talep etmiştir.
III. İLK DERECE MAHKEMESİ KARARI
İlk Derece Mahkemesince davanın kısmen kabulü ile, 53.550,69 TL eksik ödenen bedel ve ödenmeyen imalat tutarının 50.000,00 TL si açısından dava tarihinden 3.550,69 TL si açısından ıslah tarihi olan 19.06.2018 tarihinden itibaren işleyecek yasal faizi ile birlikte davalıdan alınarak davacıya verilmesine, manevi tazminat talebinin reddine karar verilmiştir.
IV. YARGITAY 15.HUKUK DAİRESİ BOZMA KARARI
A. Bozma Kararı
1. İlk Derece Mahkemesinin 19/06/2018 tarihli ve 2016/439 Esas, 2018/451 Karar sayılı kararına karşı süresi içinde davalı vekili temyiz isteminde bulunmuştur.
2. Yargıtay (Kapatılan) 15. Hukuk Dairesinin 08.10.2019 tarih ve 2019/1004 Esas, 2019/3836 Karar sayılı ilamında: " Mahkemece, bir inşaat mühendisinden bir de mali müşavir bilirkişiden iki ayrı rapor alınmış, raporlar davalıya 07.06.2018 günü tebliğ edilmiş, davalı idare tarafından raporlara 12.06.2018 tarihinde itiraz edilmiş, davalının itirazlarının karşılanması amacıyla ise, ek rapor alınmamıştır. Dairemiz'in 2018/3157 Esas, 2018/4223 Karar sayılı ilamında da belirtildiği gibi bilirkişi raporlarına esaslı itiraz halinde HMK'nın 281. maddesi hükümleri dikkatle uygulanmalı ve gerçeğin ortaya çıkması için yeniden bilirkişi incelemesi yaptırılmasına ilişkin düzenleme nazara alınmalıdır (HMK'nın 281/son). Ayrıca yine aynı ilamımızda belirtilen ilkeler doğrultusunda, sözleşmenin eki Yapım İşleri Genel Şartnamesi'nin 39. ve 40. maddesi gereğince davada istek kalemlerinin hangilerinin geçici hak edişlerde yer aldığının belirlenerek, davacı yüklenicinin geçici hak edişlere giren talepleriyle ilgili Yapım İşleri Genel Şartnamesi'nin 39. maddesinde düzenlenen usule uygun biçimde itirazda bulunmadığı, ödeme tarihinden itibaren 10 günlük yasal süre içinde itiraz ettiğine dair belge de ibraz etmediği nazara alınarak hakedişleri olduğu gibi kabul etmiş sayılacağından, itiraz edilmeyen istek kalemlerinin reddedileceği hususu gözetilmeden yapılan incelemeye göre karar verilmesi doğru olmamıştır.
O halde mahkemece yapılacak iş; öncelikle HMK'nın 31. maddesinde düzenlenen “hakimin davayı aydınlatma ödevi “ kapsamında davacı talebinin her bir kalem talep için ne miktarda olduğu davacı tarafa verilecek uygun süre ile açıklattırılmalı, bundan sonra 6100 sayılı HMK'nın 266 ve devamı madde hükümlerine uygun seçilecek inşaat mühendisi ve hesap uzmanından oluşan bilirkişiler kurulundan mahkemenin ve Yargıtay'ın denetimine elverişli rapor alınarak ve ara hak edişlere ve kesin hak edişe girmeyen istek kalemleri yönünden itiraz aranmaksızın Yapım İşleri Genel Şartnamesi’nin (...) ilave işlere ilişkin fiyat farkı hesaplanması konusundaki 21 ve 22. madde hükümlerine uygun olarak davacı alacağını belirleyip, varsa bu kalemden yapılan ödemeleri düşmek suretiyle davacı alacağına hükmetmekten ibaret olmalıdır." gerekçesiyle kararın bozulmasına karar verilmiştir.
B. İlk Derece Mahkemesince Bozmaya Uyularak Verilen Karar
İlk Derece Mahkemesi, 14.04.2021 tarih, 2020/6 Esas ve 2021/72 Karar sayısı belirtilen kararında davanın kısmen kabulü ile; 6.236,75 TL alacağın dava tarihinden itibaren işleyecek yasal faizi ile birlikte davalıdan alınarak davacıya verilmesine, fazlaya ilişkin istemin reddine, manevi tazminat talebinin reddine karar verilmiştir.
C.İlk Derece Mahkemesince Verilen Ek Karar
Davacı vekili 14.04.2021 tarih, 2020/6 Esas ve 2021/72 Karar sayılı kararın tavzih edilmesi için talepte bulunmuştur.
İlk Derece Mahkemesince 07.04.2021 tarihli ek karar ile davacının tavzih talebinin kabulü ile davanın kabulü ile; 47.313,94 TL alacağın dava tarihinden itibaren işleyecek yasal faizi ile birlikte davalıdan alınarak davacıya verilmesine, fazlaya ilişkin istemin reddine karar verilmiştir.
V. TEMYİZ
A. Temyiz Yoluna Başvuranlar
İlk Derece Mahkemesinin 14.04.2021 tarih ve 2020/6 Esas - 2021/72 Karar sayılı kararına karşı süresi içinde davalı vekili temyiz isteminde bulunmuştur.
VI. İKİNCİ BOZMA VE BOZMADAN SONRAKİ YARGILAMA SÜRECİ
Dairemizin 12.10.2021 tarih 2021/4292 Esas ve 2021/796 Karar sayılı ilamında "6100 Sayılı HMK’nın 305. maddesinde tavzihin hangi şartlarda ve nasıl yapılacağı düzenlenmiştir. Buna göre, hüküm yeterince açık değilse veya icrasında tereddüt uyandırıyor yahut birbirine aykırı fıkralar içeriyorsa, icrası tamamlanıncaya kadar taraflardan her biri hükmün açıklanmasını veya tereddüt ya da aykırılığın giderilmesini isteyebilir. Tavzih yolu ile hükmün değiştirilmesi değil, yalnızca açıklanması imkanı vardır. Hüküm fıkrasında taraflara tanınan haklar ve yüklenen borçlar, tavzih yolu ile sınırlandırılamaz, genişletilemez ve değiştirilemez. Hakim hükmü verdikten ve davadan elini çektinden sonra, temyiz edilerek hüküm bozulmadıkça, o davaya yeniden bakamayacak ve verilen hükmü değiştiremeyecektir.
Hakim; tavzih yolu ile hükümde unutmuş olduğu talepler hakkında karar verip bunu hükmüne ekleyemez.
Mahkemece, bozmaya uyulduktan sonra yapılan yargılama neticesinde ilk önce davanın kısmen kabulüne karar verilmiş; daha sonra davacının tavzih talebi üzerine bilirkişi raporunda davacının alacağı olarak belirtilen ancak gerekçeli kararda unutulan alacak kalemi hakkında da kabul kararı verilmesi gerektiği gerekçesiyle ek karar ile davanın kabulüne karar verilmiştir.Yukarıda açıklandığı üzere yapılan tavzihin usulüne uygun olmadığı açıktır. Ek karar ile tavzih adı altında davadan el çektikten sonra yeniden karar verilmesi doğru olmamış, hükmün bozulması gerekmiştir" gerekçesiyle ek kararın bozulmasına karar verilmiştir.
A.İlk Derece Mahkemesince Bozmaya Uyularak Verilen Karar
İlk Derece Mahkemesi, 23/03/2022 tarih, 2021/485 Esas ve 2022/156 Karar sayısı belirtilen kararında davanın kabulü ile; 53.550,69 TL alacağın dava tarihinden itibaren işleyecek yasal faizi ile birlikte davalıdan alınarak davacıya verilmesine, fazlaya ilişkin istemin reddine, manevi tazminat talebinin reddine karar verilmiştir.
B. Temyiz Sebepleri
Davalı vekili temyiz dilekçesinde özetle; mahkemece fazla iş bedeli olarak verilen bedelin sözleşme kapsamında yapılan iş olduğu ve davacı tarafından yapıldığı iddia edilen işlerin idarenin talimatları olmadan yapıldığını belirterek, kararın bozulmasını ve davanın reddini talep etmiştir.
C. Gerekçe
1. Uyuşmazlık ve Hukuki Nitelendirme
Uyuşmazlık, eser sözleşmesinden kaynaklanan sözleşme dışı iş imalat bedeli ve fiyat farkı alacağı istemine ilişkindir.
2. İlgili Hukuk
1. 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu 470 ve devamı maddeleri,
2. 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununun geçici 3/2, 1086 sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununun (HUMK) geçici 2 ve HUMK'un 26.09.2004 tarih 5236 sayılı Kanunla değişmeden önceki haline göre 428,438 ve 439. maddeleri.
3. Değerlendirme
Taraflar arasında düzenlendiği çekişmesiz olan 25.04.2013 tarihli “...Devlet Hastanesi Binasının Ağız Ve Diş Sağlığı Merkezine Dönüşümü İşine İlişkin Sözleşme” başlıklı sözleşme, düzenlendiği tarihte yürürlükte bulunan 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu'nun 470 ve devamı maddelerinde düzenlenen eser sözleşmesi niteliğindedir. Taraflar arasında imzalanan sözleşmenin 8.2.1 maddesinde Yapım İşleri Genel Şartnamesi sözleşmenin ekleri arasında sayılmış, ayrıca sözleşmenin, sözleşme kapsamında yaptırılabilecek ilave işler, iş eksikliği ve işin tasfiyesi başlıklı 28 ve sözleşmede bulunmayan işlere ait birim fiyat tespiti başlıklı 29. maddesinde “Sözleşme ve eklerinde birim fiyatı bulunmayan yeni iş kalemlerinin bedeli, Yapım İşleri Genel Şartnamesi’nin 22’nci maddesine göre hesaplanır” hükmü bulunmaktadır. Buna göre uyuşmazlığın, eser sözleşmesi genel hükümleri ve Yapım İşleri Genel Şartnamesi hükümlerine göre değerlendirilip çözülmesi gerekli ve zorunludur.
Uyuşmazlığa konu sözleşme anahtar teslim götürü bedelle yapılmış olup; sözleşmenin 8.2.1 maddesinde sözleşmenin ekleri sayılmış, ihale dokümanını oluşturan Yapım İşleri Genel Şartnamesi, sözleşmenin eki olarak kabul edilmiştir. Yapım İşleri Genel Şartnamesi 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun 193. maddesi uyarınca delil sözleşmesi niteliğinde olup, taraflarca ileri sürülmese dahi mahkemece ve Yargıtayca re'sen gözetilmesi gerekir.
Yanlar arasında imzalanan sözleşmenin eki Yapım İşleri Genel Şartnamesi'nin 21. ve 22. maddelerinde sözleşme dışı imalât ya da iş değişikliği halinde sözleşmenin birim fiyatlı ya da götürü bedelli olmasına göre fazla imalâtın hesaplanma yöntemi belirlenmiştir. Davacı yüklenicinin sözleşme dışı ilave iş bedeli alacağının sözleşme tarihinde yürürlükte bulunan Yapım İşleri Genel Şartnamesi'nin (...) 21. ve 22. maddelerine göre hesaplanması gerekir. Sözleşmenin eki Yapım İşleri Genel Şartnamesi'nin 21. maddesinde "Sözleşme kapsamında yaptırılabilecek ilave işler, iş eksilişi ve işin tasfiyesi" başlığı altında sözleşme kapsamında yaptırılacak ilave işlerin şartları sıralanmıştır. Buna göre, sözleşme dışı ilave işlerin, sözleşme ve eklerindeki hükümler çerçevesinde yaptırılabilmesi için,
a-Yapım sözleşmelerinde öngörülmeyen durumlar nedeniyle bir iş artışının zorunlu olması,
b-Artışa konu olan işin, sözleşmeye esas projenin içinde kalması,
c-İdareyi külfete sokmaksızın asıl işten ayrılmasının teknik ve ekonomik olarak mümkün olmaması,
d-İlave işlerin, anahtar teslimi götürü bedel ihale edilen yapım işlerinde sözleşme bedelinin %10'u, birim fiyat teklif alınarak ihale edilen yapım sözleşmelerinde ise %20'si kapsamında kalması şarttır.
Yapım İşleri Genel Şartnamesi'nin 22. maddesi uyarınca şartnamenin 21. maddesinde anlamını bulan sözleşme dışı ilave işlerin bedelleri, 22. maddede gösterilen usuller dairesinde belirlenecektir. Bu nedenle sözleşme dışı imalâtlar yönünden inceleme yapılırken taraflar arasındaki sözleşmenin götürü bedelli bir sözleşme olduğu da dikkate alınarak yapılacak incelemede %10 kapsamında kalan imalatların sözleşme fiyatları ile %10'u aşan imalâtın tespiti halinde ise bedelinin sözleşme ve işin yapıldığı tarihte yürürlükte bulunan TBK'nın 526 ve devamı maddeleri gereğince iş sahibi yararına olması koşuluyla yapıldığı yıl mahalli piyasa rayiçleriyle belirlenmesi gerektiği halde hükme esas alınan raporda bu açıklamalara uygun olarak hesaplama yapılmamıştır.
Yukarıda sözü edilen Yapım İşleri Genel Şartnamesi'nin 21. ve 22. maddelerinin dikkate alınması, yukarıda açıklanan ilkeler doğrultusunda sözleşme dışı imalâtların bedellerinin şartnamenin 21. ve 22. maddesi hükümlerine göre hesaplanması zorunludur. Mahkemece hükme esas alınan bilirkişi raporunda yukarıda açıklanan ilkeler doğrultusunda sözleşme dışı ilave imalâtların bedellerinin hesabında şartnamenin 21. ve 22. madde hükümlerinin değerlendirilmesi zorunlu olduğu halde imalat bedelinin yüzdelik oran belirlenmeksizin sadece sözleşme fiyatlarıyla hesaplanması ve mahkemece de dava tarihi itibariyle belirlenen bedele ilişkin yapılan hesaplamanın hükme esas alınmasının ...'nin 21. ve 22. maddesine uygun olduğundan söz edilemeyeceğinden, hüküm tesisine elverişli olmayan müstakil olarak düzenlenen rapora göre verilen karar doğru olmamıştır.
O halde mahkemece yapılacak iş, 6100 Sayılı HMK 279.maddesi hükmüne uygun olarak kurul halinde alanında uzman bilirkişi kurulundan yeniden rapor alınarak yukarıda açıklandığı üzere ... 21. ve 22. maddelerine uygun olarak hesaplanan sözleşme dışı yapılan fazla iş imalat bedeline hükmedilmesinden ibarettir.
VI. KARAR
Açıklanan sebeplerle;
1.Yukarıda açıklanan nedenlerle, davalı vekilinin temyiz itirazlarının kabulü ile hükmün BOZULMASINA,
Kararın tebliğinden itibaren 15 gün içinde karar düzeltme yolu açık olmak üzere,
Dosyanın Mahkemesine gönderilmesine,
26/03/2024 tarihinde oy birliği ile karar verildi.