"İçtihat Metni"
MAHKEMESİ : İzmir Bölge Adliye Mahkemesi 15. Hukuk Dairesi
SAYISI : 2023/1579 E., 2023/1514 K.
KARAR : İstinaf başvurularının esastan reddi
İLK DERECE MAHKEMESİ : İzmir 20. İş Mahkemesi
SAYISI : 2022/456 E., 2023/258 K.
Taraflar arasındaki işkolu tespitine itiraz davasından dolayı yapılan yargılama sonunda İlk Derece Mahkemesince davanın kabulüne karar verilmiştir.
Kararın davalı ... (... Ltd. Şti.) vekili ile davalı ... vekili tarafından istinaf edilmesi üzerine, Bölge Adliye Mahkemesince başvuruların esastan reddine karar verilmiştir.
Bölge Adliye Mahkemesi kararı davalı ... vekili tarafından temyiz edilmekle; kesinlik, süre, temyiz şartı ve diğer usul eksiklikleri yönünden yapılan ön inceleme sonucunda, temyiz dilekçesinin kabulüne karar verildikten ve Tetkik Hâkimi tarafından hazırlanan rapor dinlendikten sonra dosyadaki belgeler incelenip gereği düşünüldü:
I. DAVA
Davacı vekili dava dilekçesinde; müvekkili Sendika tarafından İzmir Narlıdere Belediyesi bünyesinde davalı ... Ltd. Şti. tarafından muhtelif Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) sicil numaraları ile yürütülen hizmetlerin İşkolları Yönetmeliği'nin 20 sıra numaralı genel işler işkolunda yer aldığı belirtilerek işkolu tespit talebinde bulunduğunu, Bakanlığın yapmış olduğu inceleme sonucu 30.06.2021 tarihli Resmî Gazete'de yayımlanan 2021/100 sayılı işkolu tespit kararında ... ve ... SGK sicil No.lu işyerlerinin ticaret, büro, eğitim ve güzel sanatlar işkolunda faaliyet gösterdiğinin, ... SGK sicil numaralı işyerinin ise İşkolları Yönetmeliği'nin 18 sıra numaralı konaklama ve eğlence işleri işkolunda faaliyet gösterdiğinin tespit edildiğinin belirtildiğini, Bakanlığın bu tespitinin hatalı olduğunu, söz konusu sicil numaralı işyerlerinin niteliği gereği 5393 sayılı Belediye Kanunu'nda (5393 sayılı Kanun) belediyelerin görevleri arasında sayılan işlerden olduğunu, ... Ltd. Şti.nin Narlıdere Belediyesinin iştiraki, hissedarı olduğunu, ... Ltd. Şti.nin üstlendiği ve yürüttüğü işlerin yardımcı nitelikte işlerden olsa dahi yardımcı nitelikteki işlerin asıl işin işkolunda sayılması gerektiğini belirterek ve dilekçesinde yazılı diğer sebeplerle işkolu tespit kararının iptaline ve ..., ... ile ... sicil numaralı işyerlerinde gösterilen faaliyetlerin genel işler işkolunda olduğunun tespitine karar verilmesini talep etmiştir.
II. CEVAP
1. Davalı ... vekili cevap dilekçesinde; davanın süresinde açılmadığını, tespitin isabetli olduğunu, iddiaların gerçekleri yansıtmadığını belirterek ve dilekçesinde yazılı diğer sebeplerle davanın reddini istemiştir.
2. Davalı ... vekili cevap dilekçesinde; davacının talebinin ve işkolu itirazının usul ve esasa ilişkin hiçbir yasal dayanağı olmayıp bu talebin, tespit kararına konu işyerlerinde icra edilen işlerin niteliğine aykırı olduğunu, belediyelere tanınmış birtakım hak ve görevler kapsamındaki hizmetleri yerine getiren şirketin sırf belediye iştiraki olması nedeniyle yapılan hizmetlerin genel işler işkoluna girdiğini iddia etmek gibi bir geniş yorumlama yoluna gitmenin işkolları ile ilgili mevzuatın ruhuna aykırı olduğunu belirterek ve dilekçesinde yazılı diğer sebeplerle davanın reddini istemiştir.
3. Diğer davalılar davaya cevap vermemiştir.
III. İLK DERECE MAHKEMESİ KARARI
İlk Derece Mahkemesinin yukarıda tarih ve sayısı belirtilen kararı ile; uyuşmazlık konusu anaokulu ve restoran işletmelerinin belde sakinlerinin mahalli ve müşterek ihtiyaçlarının görülmesi kapsamında kaldığının kabulü gerektiği, zira belediyenin görev alanında ikamet eden sakinlerin tamamının bu hizmetlerden yararlanabileceği, belediyenin hisselerinin tamamı kendisine ait olan şirket eliyle bu hizmetleri yerine getirdiği dikkate alınarak işyerlerinde yürütülen faaliyetlerin genel işler işkolu kapsamında kaldığı gerekçesiyle davanın kabulüne karar verilmiştir.
IV. İSTİNAF
A. İstinaf Yoluna Başvuranlar
İlk Derece Mahkemesinin yukarıda belirtilen kararına karşı süresi içinde davalı ... Ltd. Şti. vekili ile davalı ... vekili istinaf başvurusunda bulunmuştur.
B. İstinaf Sebepleri
1. Davalı ... vekili; alt işverenin işkolu tespitinin asıl işverenin yaptığı işe göre belirlenmeyeceğini, belediyelerin alkollü restoran açma ve işletme gibi bir görevlerinin de olmadığını, anaokulu kurmak, kiralamak ve işletmenin belediyelerin görevleri arasında sayılmadığını belirterek ve dilekçesinde yazılı diğer sebeplerle kararın kaldırılması istemi ile istinaf yoluna başvurmuştur.
2. Davalı ... Ltd. Şti. vekili; müvekkilinin ayrı bir tüzel kişiliğe sahip olduğunu, ilişkilerinde ticari ilke ve yöntemlere göre; başka bir anlatımla, özel hukuk kurallarına göre davranmak durumunda olduğunu, kararın hatalı olduğunu belirterek ve dilekçesinde yazılı diğer sebeplerle kararın kaldırılması istemi ile istinaf yoluna başvurmuştur.
C. Gerekçe ve Sonuç
Bölge Adliye Mahkemesinin yukarıda tarih ve sayısı belirtilen kararı ile; İlk Derece Mahkemesi kararının isabetli olduğu gerekçesiyle başvurunun esastan reddine karar verilmiştir.
V. TEMYİZ
A. Temyiz Yoluna Başvuranlar
Bölge Adliye Mahkemesinin yukarıda belirtilen kararına karşı süresi içinde davalı ... vekili temyiz başvurusunda bulunmuştur.
B. Temyiz Sebepleri
Davalı ... vekili; cevap ve istinaf dilekçelerinde belirttiği sebeplerle Bölge Adliye Mahkemesi kararının bozularak ortadan kaldırılması istemi ile temyiz yoluna başvurmuştur.
C. Gerekçe
1. Uyuşmazlık ve Hukuki Nitelendirme
Uyuşmazlık, 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu'nun (6356 sayılı Kanun) 4 üncü ve 5 inci maddeleri kapsamında işkolu tespitine itiraz istemine ilişkindir.
2. İlgili Hukuk
1. 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun 369 uncu maddesinin birinci fıkrası ile 371 inci maddesi.
2. 6356 sayılı Kanun’un "Kuruluş serbestisi" kenar başlıklı 3 üncü maddesinin birinci fıkrasının ilgili kısmı şöyledir:
“... Sendikalar kuruldukları işkolunda faaliyette bulunur.”
3. 6356 sayılı Kanun’un “İşkolları” kenar başlıklı 4 üncü maddesi şu şekildedir:
"(1) İşkolları bu Kanuna ekli (1) sayılı cetvelde gösterilmiştir.
(2) Bir işyerinde yürütülen asıl işe yardımcı işler de, asıl işin girdiği işkolundan sayılır.
(3) Bir işkoluna giren işler, işçi ve işveren konfederasyonlarının görüşü alınarak ve uluslararası normlar göz önünde bulundurularak Bakanlıkça çıkarılacak bir yönetmelikle belirlenir."
4. 6356 sayılı Kanun'un 4 üncü maddesinin gerekçesinin ilgili kısmı şöyledir:
"...Bir işyerinin girdiği işkolu bu işyerinde yürütülen asıl işe göre belirlenir. İşyerindeki yardımcı işler de asıl işin dâhil olduğu işkolundan sayılır. Bir işyerinde yürütülen yardımcı işin alt işveren tarafından üstlenilmesi halinde, bu iş artık asıl işveren yönünden yardımcı iş olarak kabul edilemez. Bu işler alt işveren bakımından asıl iş kabul edilir ve işkolu buna göre belirlenir. ..."
5. 6356 sayılı Kanun’un “İşkolunun tespiti” kenar başlıklı 5 inci maddesi ise şöyledir:
“(1) Bir işyerinin girdiği işkolunun tespiti Bakanlıkça yapılır. Bakanlık, tespit ile ilgili kararını Resmî Gazete’de yayımlar. Bu tespite karşı ilgililer, kararın yayımından itibaren on beş gün içinde dava açabilir. Mahkeme iki ay içinde kararını verir. (Ek cümle: 12/10/2017-7036/29 md.) Karar hakkında istinaf yoluna başvurulması hâlinde bölge adliye mahkemesi iki ay içinde kararını verir. (Değişik cümle: 12/10/2017-7036/29 md.) Bu karara karşı temyiz yoluna başvurulması hâlinde Yargıtay, uyuşmazlığı iki ay içinde kesin olarak karara bağlar.
(2) Yeni bir toplu iş sözleşmesi için yetki süreci başlamış ise işkolu değişikliği tespiti bir sonraki dönem için geçerli olur. İşkolu tespit talebi ve buna ilişkin açılan davalar, yetki işlemlerinde ve yetki tespit davalarında bekletici neden sayılmaz.
(3) İşkolu değişikliği yürürlükteki toplu iş sözleşmesini etkilemez.”
6. 19.12.2012 tarihli ve 28502 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren İşkolları Yönetmeliği’nin 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının tespit tarihinde yürürlükte bulunan metni şöyledir:
“Bir işyerinin hangi işkoluna girdiği konusunda anlaşmazlık çıkması halinde, ilgililerin başvurusu üzerine, işkolu, o işyerinde yürütülen işin niteliğine göre Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca belirlenir. Bakanlık tespit ile ilgili kararını Resmî Gazete’de yayımlar. Bu tespite karşı ilgililer, Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununun 5 inci maddesine göre kararın yayımından itibaren onbeş gün içinde dava açabilir.”
7. 5393 sayılı Kanun'un 14 üncü maddesi, 15 inci maddesi, 70 inci maddesi.
8. 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu'nun (5216 sayılı Kanun) 7 nci maddesi ile 26 ncı maddesi.
9. 5393 sayılı Kanun’un 70 inci maddesinin gerekçesinin ilgili kısmı şöyledir:
“Madde ile bir taraftan belediyelerin hizmetlerini daha etkili, verimli ve ekonomik şartlarda sunmasına ve kaynak yaratmalarına yardımcı olmak amacıyla sermaye ortaklığı kurmasına izin verilmekte; diğer taraftan kurulacak ortaklığın belediyenin görev alanıyla ilgili olması şartı getirilerek şirket kuruluşunun disiplin altına alınması ve belediyelerin haksız rekabete yol açmalarının önüne geçilmesi amaçlanmıştır...”
10. 5393 sayılı Kanun’un genel gerekçesinin ilgili kısmı şöyledir:
"Mahallî idareler alanında çağdaş eğilimlerden biri yerel nitelikli görev ve hizmetler bakımından bu idarelerin genel yetkili olmaları, diğeri etkinlik sağlamak amacıyla mahallî idare sayılarının azaltılmasıdır. Görev bölüşümü dendiği zaman merkezî idare ile mahallî idareler arasındaki görev bölüşümü ilk akla gelen konu olmakla birlikte, mahallî idarelerin kendi aralarındaki görev bölüşümü de büyük önem taşımaktadır. Tasarıda bazı istisnalarla belediyelerin mahallî müşterek hizmetler bakımından kendi sınırları içinde genel yetkili olmaları öngörülmektedir. Genel yetkililik, kanunların yasaklamadığı veya başka bir kuruluşa vermediği bütün yerel hizmetler hakkında mahallî idarelerin görevli ve yetkili olmaları anlamına gelmektedir. Bu, ülkemizin kabul ettiği Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartının ve Anayasanın 127 nci maddesinde mahallî idarelerin görev ve yetkilerinin belirlenmesinde ölçüt olarak belirtilen 'mahallî müşterek ihtiyaç' kavramının gerekli kıldığı bir ilkedir.
..."
3. Değerlendirme
1. İşkolu, toplu iş hukukumuzun en önemli kavramlarındandır. 6356 sayılı Kanun'un 3 üncü maddesinin birinci fıkrası gereğince, sendikalar kuruldukları işkolunda faaliyette bulunurlar. Bu anlamda toplu iş hukukumuzda işkolu esasına göre sendikalaşma ilkesinin kabul edildiği ve işkolu kavramı ile sendikaların hukuki olarak faaliyet sınırının belirlendiği ifade edilebilir. 6356 sayılı Kanun'un 4 üncü maddesinin birinci fıkrasına göre işkolları, Kanun'a ekli (1) sayılı cetvelde gösterilmiştir.
2. İşkolu kavramı ile çalışma yaşamında benzer nitelikte olan faaliyet türleri gruplandırılmak suretiyle tasnif edilmektedir. Hukukumuzda, bu suretle oluşturulan işkolu sayısı yirmi olarak belirlenmiştir. İşkolu tespitinde birim olarak işyerinin esas alınacağı normatif düzenlemelerin tartışmasız bir sonucudur. 4857 sayılı İş Kanunu'nun 2 nci maddesinin gerekçesinde, işyeri; teknik bir amaca, diğer bir deyişle mal ve hizmet üretimine yönelik ve değişik unsurlardan meydana gelen bir birim olarak belirtilmiştir. İşyerinin sınırlarının saptanmasında işyerine bağlı yerler ile eklentiler ve araçların bir birim kapsamında oldukları belirtildikten sonra özellikle bir işyerinin mal ve hizmet üretimi için ayrı bir alanı da kullanması hâlinde bunların tek işyeri mi yoksa birbirinden bağımsız işyerleri mi sayılacağı konusunda amaçta birlik, aynı teknik amaca bağlı olarak üretimde bulunma, nitelik yönünden bağlılık ile yönetimde birlik, aynı yönetim altında örgütlenmiş olma koşullarının aranacağı düzenlenmiştir.
3. Somut uyuşmazlıkta ... tarafından, 30.06.2021 tarihli Resmî Gazete'de yayımlanan 2021/100 sayılı karar ile "... ... İmar Tek. ve Tur. Hiz. San. ve Tic. Ltd. Şti. unvanlı işverenliğe ait ... ... ve ... SGK sicil no’lu işyerlerinde yürütülmekte olan faaliyetin okul öncesi eğitimine yönelik olan anaokulu işletmeciliği olduğu, bu nedenle yürütülen faaliyetin İşkolları Yönetmeliği'nin 10 sıra numaralı 'Ticaret, büro, eğitim ve güzel sanatlar' işkolunda yer aldığı, ... SGK sicil no'lu işyerinin restoran işletmesi olduğu ve yeme-içme hizmeti sunulduğu, bu nedenle yürütülen faaliyetin İşkolları Yönetmeliği’nin 18 sıra numaralı 'Konaklama ve eğlence işleri' işkolunda yer aldığı"na dair işkolu tespit kararı verildiği, dava konusu işyerinin belediye şirketi niteliğinde olan ... Ltd. Şti. işverenine ait olduğu anlaşılmaktadır. Dosya kapsamına göre de tespit konusu işyerlerinde, tüm halka açık şekilde anaokulu işletmeciliği ile restoran faaliyetinin yürütüldüğü görülmektedir.
4. Dairemiz içtihadına göre belediyelerin görev, sorumluluk ve imtiyazları kapsamında yer alan faaliyetlerin yürütülmesi ve yapılan işin niteliğine ilişkin ayrıksı bir düzenleme bulunmaması durumunda, gerek doğrudan belediyeye ait işyerleri gerekse belediye şirketlerine ait işyerlerinin kural olarak genel işler işkolunda yer aldığı kabul edilmektedir (Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, 13.10.2022 tarihli ve 2022/12975 Esas, 2022/12276 Karar sayılı ilâmı).
5. 5216 sayılı Kanun'un 7 nci maddesi ile 5393 sayılı Kanun'un 14 üncü maddesinde belirtilen faaliyetlerin, belediyeler tarafından yerine getirilmesi bakımından bir görev ve sorumluluk olarak öngörülmesi sebebiyle belediye hizmetleri kapsamında değerlendirilmesi gerektiği tartışmasızdır. Bununla birlikte 5393 sayılı Kanun'un 15 inci maddesinde belirtilen faaliyetlerin yetki ve imtiyaz olarak öngörülmesi sebebiyle anılan hüküm bakımından ayrıca değerlendirme yapılması gerekmektedir.
6. Nitekim 5393 sayılı Kanun'un 15 inci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde "Belde sakinlerinin mahallî müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla her türlü faaliyet ve girişimde bulunmak" şeklindeki düzenleme ile yerel hizmetler bakımından belediyelerin genel yetkili olması öngörülmüş ise de hangi nitelikteki faaliyetlerin münhasıran belediyelerin görev ve sorumlulukları kapsamında belediye hizmeti sayılması gerektiği belirlenmelidir.
7. Belediyelerin yetkileri, kendilerine verilen görevleri yerine getirmek için onlara tanınan ve kamu gücünden kaynaklanan üstünlük ve ayrıcalıklar olup bu yetkiler 5393 sayılı Kanun'un 15 inci maddesinde düzenlenmiştir (... Günday, İdare Hukuku, Ankara, Onuncu Baskı, 2011, s. 493).
8. 5393 sayılı Kanun'un genel gerekçesinde de ifade edildiği üzere açıkça başka bir kamu kurum ve kuruluşuna verilmeyen mahallî müşterek nitelikteki her türlü görev ve hizmetin belediyelerce yapılacağı ve bazı istisnalarla belediyelerin, mahalli müşterek hizmetler bakımından kendi sınırları içinde genel yetkili oldukları öngörülmüştür.
9. Belirtmek gerekir ki esasında serbest bir şekilde herkes tarafından yapılabilen mal ve hizmet üretimi faaliyetlerinin de belediyelerce yapılabilmesine imkân tanındığı anlaşılmış ise de bu faaliyetlerin münhasıran belediyelerin yetkileri ve imtiyazları kapsamında yürütüldüğü kabul edilemez. Bu anlamda olmak üzere somut uyuşmazlıkta dava konusu işyerlerinde yürütülen faaliyetler, esasen serbest bir şekilde herkes tarafından yapılabilen mal ve hizmet üretimi faaliyetlerinden olduğundan belediyelerin görev, sorumluluk ve imtiyazları kapsamında belediye hizmeti olarak değerlendirilemez. Bu itibarla tespit konusu işyerlerinde yürütülen faaliyetlerin niteliğine göre değerlendirme yapılması gerektiği tartışmasızdır.
10. İşkolları Yönetmeliği'ne ekli cetvelde ise lokantalar ve seyyar yemek hizmeti faaliyetleri faaliyeti, 18 No.lu konaklama ve eğlence işleri işkolu başlığı altında; okul öncesi eğitim faaliyeti ise 10 No.lu ticaret, büro, eğitim ve güzel sanatlar işkolu başlığı altında yer almaktadır. Açıklanan bu maddi ve hukuki olgulara göre Bakanlık işkolu tespit kararı isabetli olduğundan davanın reddine karar verilmesi gerekirken yanılgılı değerlendirme ile yazılı şekilde hüküm tesisi isabetsizdir. Buna göre 6356 sayılı Kanun'un 5 inci maddesinin birinci fıkrası uyarınca hükümlerin bozulmak suretiyle ortadan kaldırılması ve aşağıdaki gibi karar verilmesi gerekmiştir.
VI. KARAR
Açıklanan sebeplerle;
Yukarıda tarih ve sayısı belirtilen İlk Derece Mahkemesi kararı ile Bölge Adliye Mahkemesi kararının BOZULARAK ORTADAN KALDIRILMASINA,
1. Davanın REDDİNE,
2. Karar tarihi itibarıyla alınması gerekli olan 427,60 TL harçtan, peşin alınan 59,30 TL harcın mahsubu ile bakiye 368,30 TL harcın davacıdan tahsili ile Hazineye gelir kaydına,
3. Davacının yapmış olduğu yargılama giderinin üzerinde bırakılmasına, davalı Bakanlığın yaptığı 688,35 TL, OLEYİS Sendikasının yaptığı 150,00 TL ve davalı ... Ltd. Şti.nin yaptığı 450,00 TL yargılama giderlerinin davacıdan tahsili ile ilgili davalılara ödenmesine,
4. Karar tarihinde yürürlükte bulunan Avukatlık Asgari Ücret Tarifesi'ne göre 17.900,00 TL vekâlet ücretinin davacıdan alınarak davalılardan ... Ltd. Şti, ... ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına müştereken verilmesine,
5. Davalı ... Ltd. Şti.nin yatırdığı 492,00 TL istinaf kanun yoluna başvurma harcının davacıdan alınarak davalı ... Ltd. Şti.ne verilmesine, davalı ... Ltd. Şti. tarafından yatırılan 179,90 TL istinaf karar harcının istek hâlinde ... Ltd. Şti.ne iadesine,
6. Yatırılan gider avanslarından varsa kullanılmayan bakiyelerinin ilgili tarafa iadesine,
Dosyanın İlk Derece Mahkemesine, kararın bir örneğinin Bölge Adliye Mahkemesine gönderilmesine,
28.03.2024 tarihinde oy birliğiyle kesin olarak karar verildi.